Morgunblaðið - 01.06.1999, Síða 36

36 ÞRIÐJUDAGUR 1. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
TÖIVLIST
Öperan
FIÐLA OG PÍANÓ
Sigrún Eðvaldsdóttir og James Lisn-
ey fluttu verk eftir J.S. Bach, Debus-
sy, Stravinskij og Busoni. Sunnudag
kl. 17.00.
SIGRÚN Eðvaldsdóttir var^ í
sviðsljósinu á tónleikurn FIT og Is-
lensku óperunnar í Operunni á
sunnudaginn. Meðleikari hennar á
tónleikunum var enski píanóleikar-
inn James Lisney, sem einnig lék
eitt einleiksverk. Verkin á efnis-
skránni voru Partíta númer 3 í E-
dúr fyrir einleiksfiðlu eftir Bach;
Estampes fyrir píanó eftir Claude
Debussy, Suite Italienne eftir Igor
Stravinskíj í útsetningu fyrir fiðlu
og píanó, og loks Sónata op. 36a nr.
2 í e-moll eftir Ferrucio Busoni.
Einleiksverk Bachs fyrir fiðlu eru
standardar á efnisskrá allra fiðlu-
leikara. Partítan sem Sigrún lék er
meðal þekktari verka Bachs, og
stakir þættir hennar, eins og Ga-
vottan og Prelúdían lifa sjálfstæðu
lífi utan verksins sjálfs og heyrast
oft einir sér. Sigrún lék partítuna
músíkalskt, leikurinn var lifandi og
ör. Gagnrýnandi saknaði þó meiri
yfirvegunar og fágunar, sem eflaust
hefði hafið veridð í enn hærri hæðir.
Enski píanóleikarinn James Lisn-
ey er íslenskum tónlistarunnendum
ekki með öllu ókunnugur. Fyrir
nokkrum árum lék hann inn á
geisladisk með sönglögum og fleiri
verkum eftir Ái'na Björnsson, þar
með talið Píanósónötu eftir Arna.
James Lisney er feiknar góður pí-
anóleikari, og lék verk Debussys
frábærlega. Þrír þættir þess heita
mjög myndrænum nöfnum: Pagóð-
urnar, Kvöldskemmtun í Granada
og Garðar í rigningu. Lisney tókst
vel að laða fram stemmningu hvers
þáttar um sig með ótrúlega blæ-
brigðaríkum leik. Mjúkur og þýður
ásláttur í gagnsæjum Pagóðunum
var nánast sem annars heims, eins
og strengir píanósins væru slegnir
með dún en ekki með hömram. Eins
var stakkató leikurinn í Görðum í
rigningu svo skýr og stökkur að það
var hægt að skynja að þetta vora
stórir og þungir regndropar í heitu
útlendu regni, en enginn venjulegur
hérlenskur suddi.
Suite Italienne, ítölsk svíta eftir
Igor Stravinskíj, á sér sögu. Svítan
er sett saman úr þáttum ballettsins
Púlsinella, sem Stravinskíj samdi
fyrir vin sinn Sergei Dhiagilev í
Rússneska ballettinum í París. En
Púlsinella var þó ekki að öllu leyti
framsmíð Stravinskíjs, því verkið er
byggt á stefjum úr verkum ítalska
barokktónskáldsins Gianbattista
Pergolesi. í ballettinum er sögð sag-
an af Púlsinella sem allar stúlkur
þráðu. Stravinskíj samdi fyrst svítu
fyrir strengjasveit upp úr ballettin-
um, - þá svítu fyrir selló og píanó, og
loks svítu fyrir fiðlu og píanó í sam-
vinnu við vin sinn Dushkin. Þetta er
gleðimúsík í sex þáttum, í anda
ítalska gleðileiksins. Það er skemmst
frá því að segja að leikur þeirra Sig-
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
„TÓNLEIKAR Sigrúnar Eðvaldsdóttur og James Lisneys voru einstaklega glæsilegir og mikill
listviðburður," segir í dómnum.
rúnar og Lisneys var afbragðsgóður;
framúrskarandi músíkalskur og fal-
legur. Þessi gerð svítunnar er ekki
síðri en upphaflega gerðin fyrir
strengjasveit. Hlýr og ör stfll Sig-
rúnar átti sérlega vel við þessa tón-
list; samleikur þeirra Lisneys var
mjög góður, og heildarsvipur verks-
ins stflhreinn og þokkafullur.
Lokaverkið á efnisskránni var
Sónata ópus 36 nr. 2 í e-moll eftir
Busoni. Busoni var píanóvirtúós og
ferðaðist víða og hélt tónleika. Tón-
list Bachs og Mendelssohns var í
miklu uppáhaldi hjá honum og
fyrstu tónsmíðar hans sjálfs bera
merki áhrifa þessara tónskálda á
hann. Árið 1908 sagði Busoni að
hann hefði þá fyrst orðið að tón-
skáldi er hann samdi fiðlusónötu
sína nr. 2 árið 1898, og taldi tón-
smíðar sínar samdar fyrir þann
tíma lítils verðar. Um það leyti var
hann líka að kynnast tónlist sam-
tímamanna sinna, eins og Schön-
bergs, Bartóks og Varéses. Fiðlu-
sónatan sú arna er líka heljarinnar
tónsmíð í þremur þáttum, þar sem
lokaþátturinn er í sjálfu sér marg-
þátta bálkur. Þetta er expressívt
verk og tjáningarríkt með ótal fal-
legum stefbrotum sem stirnir á í
þéttum tónvefnum. Myrkur inn-
gangur fyrsta þáttar er stemmn-
ingsfullur og var mjög áhrifaríkur í
flutningi Sigrúnar og Lisneys. And-
stæðan við dulúðina og hægðina op-
inberaðist í brjáluðum öðram þætt-
inum, þar sem allt var upp á líf og
dauða og gríðarlega vel spilað.
Lokaþátturinn var leikinn af mikilli
tilfinningu og heitur og syngjandi
leikur Sigrúnar Eðvaldsdóttur og
James Lisneys hóf verkið í annað
veldi. Þetta var aldeilis frábær
flutningur á verki sem allt of sjald-
an heyrist.
Tónleikar Sigrúnar Eðvaldsdótt-
ur og James Lisneys vora einstak-
lega glæsilegir og mikill listviðburð-
ur, og súrt að pkki skuli hafa verið
troðfullt hús í Operunni.
Bergþóra Jónsdóttir
Sungið á
fíðlu
Sjónvarpsmenning
og meðaljón
Bláa kirkjan, sumartónleikar á Seyðisfírði
Sópranrödd og
orgelleikur á
fyrstu tónleikum
KVIKMYNPIR
La ugarásbíó
GRÍN ÍBEINNI - (,,Edtv“) ★★★
Leikstjóri Ron Howard. Handritshöf-
undar Lowell Ganz og Babaloo Mand-
el. Kvikmyndatökustjóri John
Schwartzman. Tónskáld Randy
Edelman. Aðalleikendur Matthew
McConaughey, Woody Harrelson,
Jenna Elfman, Sally Kirkland, Martin
Landau, Ellen DeGeneres, Dennis
Hopper, Elizabeth Hurley. 122 mín.
Bandarísk. Universal, 199.
LEIKSTJÓRINN Ron Howard
er ágætur fagmaður, sem hefur átt
stórgóðar myndir (Apollo 13), en
hrapað á milli niður í ásjáleg mistök
(Backdraft, The Paper). Flestar
mynda hans sigla sléttan sjó þarna
á milli. Þeirra á meðal Grín í beinni,
sem er þó í metnaðarfyllri kantin-
um, byggð á óvenjulegu og stundum
hnyttnu, vel skrifuðu handriti, en
leikhópurinn er stærsti kosturinn.
Sölustjóri (Ellen DeGeneres) hjá
fjárvana og áhorfslausri sjónvarps-
kapalstöð í Los Angeles fær þá hug-
mynd til að laga stöðuna hjá at-
vinnuveitandanum (Rob Reiner) að
finna heppilegan jón jónsson. Síðan
verði sjónvarpsupptökuvélar í stöð-
ugum gangi í kringum þessa per-
sónu ásamt hljóðmönnum og öðra
tækniliði. Kauði verði semsagt í
beinni útsendingu nótt sem nýtan
dag og svali hnýsiþörf áhorfenda.
Eftir mikla leit detta sjónvarps-
menn niður á Ed nokkurn Pekumy
(Matthew McConaughey), sem virð-
ist hafa flest til að bera sem æski-
legt telst í slíkt hlutverk, og úr
verður þátturinn „Edtv“.
Slíkur þáttur á sér ekki langra
lífdaga auðið ef efnið reynist
óspennandi en til allrar lukku upp-
hefst óvænt drama hjá Pekurny-
fjölskyldunni. Ed hefur haft hægt
um sig í lífsbaráttunni, dundað í
myndbandaleigu og drakkið sinn
bjór. Ray bróðir hans (Woody
Harrelson) reynir þó að ná í sinn
skerf af kökunni þótt það gangi
brösuglega. Hann á kærustuna
Shari (Janni Elfman), sem í raun-
inni er skotin í Ed og óvænt ástar-
samband milli þeirra hresssir upp á
áhorfið. Þegar síðan koma til sög-
unnar fleiri litríkar hversdags-
mannverur úr ættinni; mamman
Jeanette (Sally Kirkland), fóstrinn
A1 (Martin Landau) o.fl. undarlegt
fólk taka vinsældir „Edtv“ risa-
stökk upp á við og allir una glaðir
við sitt, eða hvað?
Eðli myndarinnar liggur ekki al-
veg ljóst fyrir. Leggur upp með þá
áætlun sjálfsagt að verða satíra á
sjónvarpsmenninguna þegar mynd-
in er orðin stór. En þrátt fyrir
ýmsa ágæta burði nær hún eigin-
lega ekki fullorðinsaldri. Lengst af
gerir hún hressilegt grín að sjón-
varpsómenningunni, skýtur þá
jafnt á áhorfendur, ólma í að leggj-
ast á gægjugatið, og strípiþörf um-
fjöllunarefnisins. Menningarvita
eða -fávita, miskunnarleysi áhorf-
enda jafnt sem framleiðenda. Undir
lokin fer Grín í beinni að taka sig
fullalvarlega svo niðurstaðan er
svosem ekkert merkileg. En
skemmtunin er góð, það skiptir öllu
máli. Framvindan er lítið marktæk,
oftast fjarri grundvallarhugmynd-
inni. Aðalpersónan, tilbúin að bjóða
öllum inn í sitt auma líf, hlýtur í eðli
sínu að vera frekar lágkúrulegur
náungi. Svo er ekki, því Ed er nátt-
úrlega ekki alls varnað þegar á
reynir. Myndin verður því fyrirsjá-
anleg og virkar best á sprettum.
Sumir drepfyndnir, einkum mý-
grútur smáatriða sem krydda frá-
sögnina frekar en stjórna henni.
Leikurinn er bestur. Enginn kemur
jafn mikið á óvart og McConaug-
hey, sem kom með dálitlum krafti
inn í kvikmyndaheiminn en koðnaði
svo niður í ábúðarmiklum, inni-
haldslausum hlutverkum og mynd-
um. Eftir að hafa séð hann í jafn
dáðlausum glansmyndum og Time
to Kill og The Newton Boys hélt ég
satt að segja að stjörnudagar hans
væru taldir. Aldeilis ekki. Hann er
bestur allra í Grín í beinni, nær að
gera trúverðugan og einkar geðug-
an náunga úr hlutverki sem er snú-
ið og alltaf í brennidepli. Harrelson
er firna góður að venju, sem og þau
Reiner, DeGeneres og Jenna
Efman. Jafnvel hin stórglæsilega
Elizabeth Hurley sleppur fyrir
horn, þótt hún virðist greinilega
ekki hafa af jafn miklu að státa
þegar hæfileikar era annars vegar.
Einkar ánægjulegt er að sjá til
hinnar sjaldséðu Sally Kirkland og
Dennis Hopper, að maður tali ekki
um Martin Landau, sem heillar
mann upp úr skónum sem fatlaða
góðmennið, stjúpinn. Gott ef hann
fær ekki Oskarstilnefningu. Grín í
beinni fer inn á svipaða hluti og
The Truman Show, því ekki óeðli-
legt að bera þær saman og þar fer
sú fyrrnefnda talsvert halloka.
Þetta eru gjörólíkar myndir með
frábrugðin markmið. Báðar ágætar
á sinn hátt, hvor í sínum vigtar-
flokknum.
Sæbjörn Valdimarsson
Tónleikaröðin
Bláa kirkjan,
sumartónleikar
á Seyðisfirði,
byrjar nú sitt
annað ár og
verða alls
haldnir 14 tón-
leikar í sumar.
Fyrstu tónleik-
arnir verða í
Seyðisfjarðar-
kirkju á miðvikudag, kl. 20.30.
Það eru Margrét Bóasdóttir
sópransöngkona og Björn Steinar
Sólbergsson organisti sem flylja
fslenska tónlist frá ýmsum túnurn.
Meðal verka eru bæði kirkju-
leg og veraldleg lög, allt frá einu
elsta lagi á fslandi, Lilju, til
nýrra verka Jónasar Tómasson-
ar, Atla Heimis Sveinssonar og
Hjálmars H. Ragnarssonar. Þjóð-
lagaútsetningar eftir Þorkel Sig-
urbjörnsson og rammíslensk
kirkjulög Jóns Leifs.
Margrét Bóasdóttir stundaði
söngnám hjá Elísabetu Erlings-
dóttur við Tónlistarskóla Kópa-
vogs og lauk þaðan burtfarar-
prófi. Sama ár lauk hún tón-
menntakennaraprófi frá Tónlist-
arskólanum í Reykjavík. Hún
stundaði framhaldsnám í ein-
söngskennaradeild, óperu- og
konsertdeild Tónlistarháskólans í
Heidelberg-Mannheim hjá Edith
Jaeger og lauk þaðan prófum ár-
ið 1981. Margrét stundaði nám í
Ijóðadeild Tónlistarháskólans í
Stuttgart. hjá
Konrad Richter
og naut einka-
kennslu Eriku
Schmidt-Va-
lentin og
Friedrich
Eckard.
Björn Steinar
Sólbergsson
lauk stúdents-
prófi frá Fjöl-
brautaskólanum á Akranesi og
sama ár lauk hann 8. stigi í org-
elleik frá Tónskóla þjóðkirkjunn-
ar þar sem Haukur Guðlaugsson
var aðalkennari hans. Fram-
haldsnám stundaði hann á Ítalíu
hjá James E. Goettsche. Þaðan lá
leiðin í Tónlistarháskólann í Rue
il Malmaison þaðan sem hann
lauk einleikaraprófi í orgelleik
árið 1986. Hann tók við stöðu
organista og kórstjóra við Akur-
eyrakirkju haustið 1986 og kenn-
ir jafnframt orgelleik við Tónlist-
arskólann á Akureyri.
Hann er formaður Listvinafé-
lags Akureyrakirkju og einn af
frumkvöðlum Sumartónleika á
Norðurlandi.
Margrét og Björn Steinar hafa
unnið saman frá árinu 1987, en
þá stofnuðu þau Sumartónleika á
Norðurlandi. Þau hafa haldið
fjölmarga tónleika og nýverið
kom út geislaplata þeirra með ís-
lenskri kirkjutónlist fyrir söng-
rödd og orgel sem Islensk tón-
verkamiðstöð gefur út.
Björn Steinar
Sólbergsson