Morgunblaðið - 08.06.1999, Síða 32

Morgunblaðið - 08.06.1999, Síða 32
32 ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚNÍ 1999 MORGUNBLAÐIÐ NÝLEGA birtist bók um Knut Hamsun eftir Svisslendinginn Walter Baumgartner. Hún heitir á norsku Den modemistiske Hamsun, og það heiti er nokkuð villandi því þetta er alhliða ævisaga Hamsuns, stutt (200 bls.), þar sem þó einkum er lýst ritum hans, og í stuttu máli hver þeirra séu módem, á hvern hátt, og þá einnig hvernig Hamsun stundum hvarf aftur til hefðbundnari skáldsagnagerðar. Hamsun náði frægð með skáldsög- unni Sultur frá 1890, sem hefur stundum verið kölluð fyrsta nútíma- lega skáldsagan, vegna þess m.a. að söguþráður missir mikilvægi, í stað- inn verður stíll og tákn þýðingar- mikil. Athyglin beinist að breytilegu sálarástandi, en það er ekki grein- andi athugun. Hamsun lærði margt af virtasta skáldsöguhöfundi sam- tímans, Dostojevskí, m.a. það að í stað alviturs sögumanns setti hann sögumann með takmarkaða þekk- ingu, jafnvel óáreiðanlegan. Það em engar skýrar og ótvíræðar túlkanir atburða í sögunni. Nýútkomið er einnig úrval af deiluritum Knuts Hamsuns. Það spannar óvenjulangt tímabil, tvo þriðju aldar, frá fýrstu grein Knuts Hamsuns, 1879, þegar hann var tví- tugur - gagnrýni á kirkjusönginn í sóknarkirkju hans! - og til al- ræmdra eftirmæla hans um Adolf Hitler, 1945. Þetta safn sjötíu greina fjallar bæði um stjómmál, hvers kyns menningarmál og annað sem efst var á baugi. Hamsun fylgd- ist vel með blöðunum, og var sífellt að skrifa í þau, þúsundir lesenda- bréfa og smágreina. Safnið er mik- ilsvert af því að það gefur stutta (tæplega 300 bls.) yfirsýn yfir það feiknamikla efni, og svarar svo þeirri spumingu sem bmnnið hefur á aðdáendum Hamsun áratugum saman: Var hann i rauninni nasisti, Islenskir listamenn sýna í Umeá RAGNA Róbertsdóttir og Finnbogi Pétursson taka þátt í sýningunni Umedalen skulptur 99 sem David Elliot, forstöðumaður nútímalista- safnsins í Stokkhólmi, opnaði sl. laugardag. Sýningin er á vegum Galleri Stefan Andersson í Umeá í Svíþjóð. A meðal sýnenda em m.a. Tony Cragg sem mun sýna í gallerí i8 á Listahátíð í Reykjavík árið 2000, Gary Hill, Ulf Rollof, Peter Fischli og David Weiss. Ragna og Finnbogi hafa verið að sýna víða undanfarið, m.a. taka þau þátt í sýningu í gallerí Artek í Helsinki, þar sem þau sýna með Kristjáni Guðmundssyni. Sýningin í Umeá stendur til 5. september. DEMANTAHÚSIÐ Nýju Kringlunni, sími 588 9944 LISTIR Brautryðjandi og- afturhaldsmaður Nýlega er komin út bók um Knut Hamsun eftir Svisslendinginn Walter Baumgartner. Örn Olafsson segir að bókin lýsi einkum ritum Hamsuns, en frægð hans hófst með skáldsögunni Sultur sem hefur stundum verið kölluð fyrsta nútímalega skáldsagan. Einnig er vikið að úrvali ádeilurita Hamsuns. eða var fylgi hans við þá hreyfingu elliglöp? Að sjálfsögðu skal hér ekki dæmt um hvemig hefur tekist til með þetta greinaúrval, en svar bókarinnar er ótví- rætt: Hamsun hafði alla tíð í meginatriðum sömu skoðanir. Það er því nærtækt að tala um pólitíska misnotkun á geðlæknisfræði, þegar geðlæknar mátu hann óábyrgan orða sinna og gerða eftir stríðið. Þann dóm afsannaði Hamsun svo eftirminni- lega með síðustu bók sinni, uppgjörinu Grón- ar götur, sem hann skrifaði tæplega níræður, 1948. Rauði þráðurinn (eða brúni!) í skoðunum Hamsuns var afturhalds- stefna. Hún birtist á mörgum svið- um, andúð á lýðræði og kvenréttind- um, á friðarhreyfingu og sósíalisma, á iðnaði, lof um hefðbundinn land- búnað, andúð á borgar- lífi með eftirsókn þess eftir efnislegum gæð- um, „menningarlífi“ sem einkenndist af yf- irborðslegum skemmt- unum og mennta- mannahjali á kaffistof- um. Þessu fylgdi samt verulegur mennta- mannahroki í Hamsun sjálfum, og andúð á vitsmunalegum rök- ræðum. Segja má að hann hafi tekið skáld- lega afstöðu til mál- efna, svipað og annað fasískt stórskáld, Frakkinn Céline. Hamsun kunngjörði sannleikann, en var ekki tilbúinn til neinna rökræðna um sínar skoðanir. Hamsun trúði á sérstakt „germ- anskt eðli“ eins og svo margir sam- tímamenn hans með mismunandi stjórnmálaskoðanir. En hann fylgdi ekki kynþáttakenningum nasista, svo sem að germanir einir væru menningarskapandi, slavar menn- ingarberandi, og gyðingar menning- areyðandi. Enda þótt Hamsun tal- aði stundum illa um gyðinga, þá tal- aði hann mun verr um Svisslend: inga, Englendinga og Norðmenn! I grein frá 1926 viðurkenndi hann hiklaust menningarsköpun gyðinga og mikla hæfileika, og boðaði síon- isma, að þeir ættu að fá eigið land undir eigið ríki, svo „hinn hreini hvíti kjmstofn slyppi við frekari blóðblöndun". Hamsun þekkti að sjálfsögðu ekkert' til útrýmingar- búða nasista, hefði ella sjálfsagt mótmælt þeim, hann bjargaði gyð- ingi úr Þýskalandi, rithöfundinum Max Tau. Víða kemur fram að allar þessar skoðanir, náttúrudýrkun og afturhaldssemi, voru Hamsun síður en svo heilagar í skáldverkum hans. Þar ríkir oft sjálfsháð og grín, og jafnan tvíröddun sem er fjarri greinaskrifunum, þótt ærin sé þar kímni og gamansemi. Baumgartner rekur vel hvemig skáldsögur Hamsuns eru svo margradda í eðli sínu, að hann kemst ekki hjá því að Knut Hamsun skopast að persónum sem bera einmitt fram skoðanir hans sjálfs. I greinasafninu eru merkileg skrif um bókmenntir. Bæði er upp- reisn gegn dýrkuninni á eldri höfuð- skáldum Norðmanna, Ibsen og Bjömson, en einkum finnst mér merkileg grein um August Strind- berg frá 1889, þegar hann var rúm- lega fertugur, en Hamsun þrítugur, ári áður en hann vann sinn afger- andi sigur með skáldsögunni Sulti. Bæði þær aðstæður, og svo hve ítar- leg könnun þetta er, bendir til list- ræns uppgjörs höfundar, enda er svipmót hans við viðfangsefnið slá- andi. Þetta er þó köld og yfirveguð könnun. Hamsun rekur margvísleg sinnaskipti Strindbergs; frá trú til fegurðardýrkunar, til vísinda, til að hafna loks öllu þessu og gerast aft- urhaldsmaður. Það hreif Hamsun, og ekki síður aðferð Strindbergs, að grípa lesendur með því að forðast yfirvegun og rökræður, en vaða fram með ýkjum og mótsögnum. Hamsun vænir Strindberg um til- gerð í afturhaldsseminni, hann setji hana á svið. En einmitt það var Hamsun oft sakaður um sjálfur. Þvi miður virðist þetta greinasafn slá Noregsmet í prentvillufjölda. Baumgartner hefur lokaorð um Grónar götur, sem draga saman megineinkenni helstu skáldsagna Hamsuns: (bls. 184): Textinn er opinn á þann hátt sem krefst hugsandi lesanda, sem beitir sér gegn textanum, þegar þurfa þykir. Þetta gerir bókina að módemum texta: bókmenntir sem eru ekki uppbyggilegar og leiðbein- ing um aðgerðir, heldur örvun til umhugsunar. Skáldsögur hans eru módemískar augnabliksmyndir. Sé sannleikur í þeim, þá glimtir í hann milli þess sem hann hverfur í stöðugri hreyfingu. Hér fyrst lokast hringurinn í harmsögulegri, sigur- sælli einingu listar og lífs. HJARTAÐ ER HÆRRA KVIKMYJVPIR Rcgnboginn A DESTINY OF HER OWN ★★ Leikstjdrn: Marshall Herskovitz. Handrit: Jeannine Dominy, eftir bók Margaretar Rosenthals; The Honest Courtesan. Aðalhlutverk: Catherine McCormack, Rufus Sewell, Fred Ward, Moira Kelly og Jacqueline Bis- set. 20th Century Fox 1998. ÞESSI kvikmynd er byggð á sannri sögu Veronicu Franco, sem uppi var á 16. öld í Feneyjum. Þegar hún fékk ekki að eiga sinn heittelskaða gerðist hún gleðikona aðalsins og varð virt sem ljóðskáld. Þessi saga er mjög forvitileg og fræðandi; hvemig gleðikonur þessa tíma vom einu konurnar sem fengu að lifa mannsæmandi h'fi. Hvernig þær fengu að vera þær sjálfar og njóta sín, og vom auk þess virtar fyr- ir það. Hversu mikið kynferðislegt vald konur hafa yfir karlmönnum. Hin merkilegu gullaldarár Fen- eyja em endursköpuð af vandvirkni, þar sem ekkert er til sparað við að gera leikmyndina sem glæsilegasta og mest sannfærandi. Veronica Franco hefur augljóslega verið mjög sérstök manneskja og áhugaverð; glimrandi vel gefin, snjöll og með hjartað á réttum stað. Catherine McCormack tekst að end- urskapa hana skemmtilega og af sannfæringu. Það hefði bara verið skemmtilegra fyrir hana að fá að njóta sín undir almennilegri leik- stjóm. Þessi mynd er nefnilega alls ekki nógu góð, þótt hún hafi ótal þætti að bera til þess. Hana vantar einhvem karakter, fmmlegheit, handbragð leikstjóra með stil, pól í hæðina. Hér er allt hvorki né. Og sérstaklega er eins og leikstjórinn geri sér ekki grein fyrir, eða sé ekki búinn að ákveða, hvað sögu hann er að segja. Og það er náttúmlega býsna hvim- leitt. Ég hef enga trú á að sú ákvörðun að gerast gleðikona sé jafn sársauka- laus, og eiginlega rómantísk, og í þessari mynd. Og heldur ekki að ung stúlka fái fullnægingu við afmeyjun, framkvæmda af ókunnugum karl- durgi sem hún hefur engan áhuga á. (Samt er handritið skrifað af konu.) Þannig er efni sem hefði geta orðið mjög áhugavert út frá sálfræðilegu og samfélagslegu tilliti, vegna skemmtilegrar tvíbendni þess, sveip- að rósrauðum ljóma óraunsæis og fyrirgerir þannig allri mögulegri dýpt. Góðir leikarar og fallegir, glæsileg- ir búningar og sviðsmynd, umlykja stóra sögu sem kremst og verður að engu undir öllu saman. Hildur Loftsdóttir ----------------- Bjarni Jóns- son sýnir á Miðbakka Á SJÓMANNADAGINN var opnuð málverkasýning Bjama Jónssonar listmálara, íslenskir árabátar, á Mið- bakkanum í Reykjavík. í 27 ár vann Bjami með Lúðvík Kristjánssyni rithöfundi að gerð rit- verksins íslenskir sjávarhættir. Hlutverk Bjama var að teikna hina ýmsu muni sem tengjast sjónum og einnig að túlka lífskjör og atvinnu- hætti með myndum. Sú 21 mynd sem sýnd er á Miðbakkanum er hluti af 50 mynda röð af íslenskum árabátum, sem Bjarni telur vera fyrsta atvinnu- tæki Islendinga. Hver mynd er sér- stæð og lýsir ýmist lagi bátsins eða ákveðnum atburði s.s. sjóferðabæn. Sýningin stendur til loka ágúst- mánaðar. Gin og skoti KVIKMYNDIR Regnbuginn, SAMbfóin, ilfa- bakka, Nýja Bfó Keflavfk, Ilorgarbfó Akureyri SVIKAMYLLA- („ENTRAPMENT") iHrk Leikstjóri Jon Amiel. Handrits- höfundar Ron Brass og William Broyles. Kvikmyndatökustjóri Phil Meheux. Tónskáld Christopher Young. Aðalleikend- ur Sean Connery, Catherine Zeta Jones, Ving Rhames, Will Patton, Maury Chaykin, Terry O’NeilI. 112 mín. Bandarísk. 20th Century Fox, 1999. BÍRÆFNIR þjófar, millj- arða ránsfengur og meistaraá- ætlanir eru vel þekkt uppskrift að góðum spennumyndum. Þar er ekki fengist við jaðarsmælki, ómerkilega smákrimma, líkt og vinsælt hefur verið á undan- fómum árum. Meistaraþjófar eru snillingar í sínu fagi, gáfað- ir og glæsilegir. Það er stfll yfir þeim, öfugt við skiptimyntar- bísana. Og það er stfll yfir Svikamyllu. Enda myndin gerð af Regency Pictures, sem jafn- an hefur vakið aðdáun manns fyrir einstaklega vönduð vinnu- brögð hvað snertir útlit og um- gjörð, tónlist, leikaraval, töku- staðir valdir af smekkvísi, og nánast allt annað sem máli skiptir í kvikmyndagerð. Mest- ur stíllinn er þó yfir aðalleikur- unum. Illmögulegt er að sjá fyrir sér glæstara leikarapar í kvikmyndum samtímans en gamla sjarmörinn Sean Conn- ery og stórkostlegustu upp- götvun seinni ára hvað snertir kvenleikara, bresku gæða- leikkonuna og bombuna Catherine Zeta Jones. Þau eru ómengað sprengiefni. Connery batnar með hverri hrukku og gráu hári, Zeta Jones minnir, einkum augnsvipurinn, á sjálfa Brigitte Bardot, á sínu blóma- skeiði. Kattliðug, með dýrslegt aðdráttarafl. Söguþráður ránsmynda er jafnan með ólíkindum, við vit- um það fyrir og eins gott að hafa það á hreinu áður en mað- ur kaupir pakkann. Svikamylla er fjarri því að heyra til undan- tekninga. Við skulum segja að framvindan sé með ólíkindum. Aðalpersónumar eru Virginia „Gin“ Baker (Zeta Jones), rannsóknarmaður á sviði lista- verkastulda og Skotinn Robert „Mac“ McDougal (Sean Conn- ery), fáskiptinn, forríkur heimsmaður, sem rannsóknar- aðilana, með Cruz (Will Patton) í fararbroddi, grunar að sé potturinn og pannan í óvenju forhertum stórránum að und- anförnu. Nú á að beita Gin fyr- ir skotann. I gegnum árin höfum við fengið nokkrar góðar spennu- myndir á svipuðum nótum, Topkapi og Hitchcockmyndin To Catch a Thief, líklega minn- isstæðastar. Þar studdust menn við lítið annað en sokk- leistana sína, í samanburði við þá margvíslegu hátækni sem þjófamir í Svikamyllu hafa yfir að ráða. En þegar allt kemur til alls er hún ekkert svo ólík sín- um forverum utan að vera barn síns tíma. Því hún er fyrst og fremst þaulhugsuð, vandvirkn- isleg afþreying og rómantísk gamanmynd, sem heldur manni ágætlega spenntum og skilur við mann tiltölulega sáttan. Allt vel smurt og fagmannlegt. Gaman. Sæbjörn Valdimarsson

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.