Morgunblaðið - 20.06.1999, Blaðsíða 48

^48 SUNNUDAGUR 20. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Dýraglens
0, HVILIK OSNAR
SPENNA Aö FYLGJAST j
MEfi VILLTRI
NÁTTÚRUNNI
Hundalíf
Ferdinand
Smáfólk
koma aftur.. klukkan ellefu..
BRÉF
TIL BLAÐSINS
Kringlunni 1 103 Reykjavík • Sími 569 1100 • Símbréf 569 1329
„Hvergi er þar
minnst á mannblót“
Frá Þorsteini Guðjónssyni:
SÆNSKI hagfræðingurinn og fræði-
maðurinn Östen Kjellman hefur gefíð
út bók undir nafninu „Den foma
seden“ („Trúarbrögð fornmanna") I-
II, þar sem kveður við ferskan tón
um sögu víkingaaldar. Agætur rit-
dómur um þessa bók birtist í Mbl. 31.
mars, eftir Erlend Jónsson, en þó tel
ég mig, eftir að ég náði mér í eintak,
nokkru hafa við að bæta. Eg tek und-
ir það með ritdómaranum, að aðal-
kenning Kjellmans sé sú, að víkinga-
hernaðurinn hafí í upphafi verið
gagnsókn Norðurlanda gegn kúgun-
arvaldi „Evrópuhandalags" þeirra
tíma, nefnilega keisaraveldi Karl-
unga, sem ætlaði að leggja hramm
sinn yfir Norðrið. Töldu þessir „Evr-
ópumenn" sér alla vegi færa, eftir að
þeir höfðu brytjað niður 4.500 sax-
neska höfðingja af trúarástæðum á
einum degi árið 784. En Kjellman
álítur að norrænir menn hafí þá
einnig haft sína skoðun á málunum,
og væri undarlegt, ef engum hefði
dottið það fyrr í hug.
Þegar fréttir af þessu ódæði bárust
til Norðurlanda, og sýnt var að hveiju
stefndi, réðu menn ráðum sínum og
gerðu framtíðaráætlun. Menn sáu, að
sókn var besta vömin. Það stendur
heima að 5 árum síðar eru vikingar
frá Hörðalandi komnir af stað til her-
búða á Norðimbralandi (789), til Lind-
isfame (793), Eggfreðs-klausturs
(794), til Wales og Irlands (795) og
sama ár tóku þeir hið forríka Kólumk-
illa-klaustur í Iona.
Trúarbragðastyrjöld var hafin,
segir Kjellman, og bendir á að sam-
eiginlegt skipulag hljóti að hafa stað-
ið á bak við svo margar árásir á stutt-
um tíma, á víðu svæði. Víst er, að
með þessu móti verður víkingasókn-
in, einkanlega á fyrstu stigum, miklu
skiljanlegri en eftir hinni viðteknu
hugmynd um, að „villimenn" hafi
geyst fram, stefnulaust og tilviljunar-
kennt, til þess eins að hrella saklaust,
kristið fólk. Þannig er „munkakenn-
ingin“, en hún er liður í áróðurskerfi,
segir Östen Kjellman. En hann er
stórfróður maður og vitnar mjög í
latneskar, grískar, íslenskar og arab-
ískar heimiidir.
Östen Kjellman tekur fyrir áróð-
ursatriði munkakenninganna, lið íyrir
lið, og hrekur margar þeirra með
sannfærandi rökum. Til dæmis sýnir
hann fram á, eftir trúboðafyrirmælum
kaþólskunnar frá áttundu öld og síðar,
þar sem átaldir eru „ósiðir heiðingja“,
að hvergi er þar minnst á mannblót.
Það hefði naumast verið látið liggja í
láginnij ef þau hefðu átt sér stað, segir
hann. Alyktun hans er sú, að sérstak-
ar mannblótssögur, sem fyrir koma í
ritum, séu af áróðurstagi.
Eitt hið athyglisverðasta hjá
Kjellman er það, sem hann segir um
þróun þrælahalds í V-Evrópu, á tíma-
bilinu 900-1200. Það var alltaf minnst
og hvarf fyrst, þar sem mest kvað að
landnámi víkinga; á Norðimbralandi, í
Norfolk, í Normandí. Víkinganiðjar
nenntu að vinna og höfðu fáa þræla,
en kastalabúamir suðrænu þrælkuðu
lýðinn, fyrst sem mansmenn, en eftir
að þrælahaldi var komið af, sem
ánauðuga bændur, jafnvel enn verr en
áður. En auðsætt er af heimildum, að
norrænir menn komu oft frjálslega
fram við þræla sína.
Það sem mér þykir þó einna mest
um vert í þessu vel unna undirstöðu-
riti um fornnorræna menningu er sú
glögga sjón sem höfundurinn hefur á
hinn ævaforna menningararf Norð-
urlanda, frá víkingaöld og fyrr. Hver
sem þessi fræði stundar ætti að geta
heyrt þaðan „hljóm aldanna", í kvæð-
um eins og Gróttasöng, Hamdismál-
um, eða elstu hlutum Hávamála, ort-
um löngu fyrir íslandsbyggð - en þó,
leyfi ég mér að bæta við, umfram allt
hjá stórskáldinu Þjóðólfi úr Hvini
(u.þ.b. 850-920). En hann beinir Ijós-
kösturum listar sinnar og fræði-
mennsku ein 800-900 ár aftur fyrir
tímann, sem hann lifði sjálfur.
Þökk sé Östen Kjellman fyiir fram-
lag hans til viðhalds og varðveislu
samnorrænnar menningar.
ÞORSTEINN GUÐJÓNSSON,
Rauðalæk 14, Reykjavík.
„Eg verð að telja það tryggara/
að taka út forskot á sæluna44
Frá Þórhalli Hróðmarssyni:
TILEFNI þessara skrifa er grein
Inga Þórs Hermannssonar, ritara
Skýrslutæknifélags Islands, „Færri
kvíða aldamótunum“, sem birtist í
Degi 10. júní sl.
Af greininni er ekki hægt að skilja
annað en aldamótin séu um næstu
áramót.
Af minni fátæklegu stærðfræði-
kunnáttu dreg ég þá ályktun að ár
númer tvö geti ekki hafist fyrr en ári
númer eitt sé lokið. Á sama hátt þykir
mér líklegt að næsta öld hefjist ekki
fyrr en síðasta ár þessarar aldar er
liðið. Síðasta ár þessarar aldar hélt ég
í einfeldni minni að væri númer 2000.
Nú er ég sjálfur ákveðinn í að
halda upp á aldamótin um næstu
áramót, sbr. yfirskriftina, enda get
ég ekki gengið að því vísu að lifa sjálf
aldamótin, en mér þykir samt ekki
rétt að mönnum, sem við „pupullinn“
eigum að geta treyst (þar á ég auð-
vitað ekki við stjórmálamenn), leyf-
ist að fara með slíkt fleipur í dag-
blöðum, sem bera einhverja „virð-
ingu“ fyrir sjálfum sér (?).
Ef hefð er komin á að halda upp á
aldamótin einu ári áður en þau koma,
væri ákaflega notalegt að fá upplýs-
ingar um það frá ábyrgum aðilum t.d.
Háskóla Islands eða ríkisstjóminni,
ef þetta er einhliða ákvörðun hennar.
Ef telja á aðeins 99 ár í öldinni, þykir
mér tími til kominn að fara að leið-
rétta skilgreiningar, sem okkur, sak-
lausum, eru kenndar í skóla.
Nú, ef ske kynni að stærðfræði-
kunnátta mín dugi ekki til að skilja
þennan óttalega leyndardóm er ég al-
veg til i að halda upp á aldamót hver
einustu áramót, sem ég á ólifuð.
P.s.
Ingi Þór er ekki einn um að halda
fram að aldamótin séu um næstu
áramót. Menn eru unnvörpum að
lýsa því yfir, að árvissir atburðir á
þessu ári séu þeir síðustu á öldinni.
2000-vandinn orsakast fyrst af
spamaði á tölvuminni, en seinna af
skorti á hugsun. Látum hann ekki
líka mgla fyrir okkur tímatalinu.
ÞÓRHALLUR HRÓÐMARSSON,
Hveramörk 4, Hveragerði.
Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu og Lesbók er varðveitt í upplýsinga-
safni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt til að ráðstafa efninu þaðan, hvort
sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu efni
til birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að lútandi.