Morgunblaðið - 21.07.1999, Qupperneq 6

6 MIÐVIKUDAGUR 21. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Nefnd um framtíðarstefnu í málefnum aldraðra skipuð í haust
Aldraðir hafa
dregist aftur
úr í tekjum
Félagsvísindastofnun hefur safnað í
skýrslu viðamiklum upplýsingum um lífs-
kjör og lífshætti aldraðra og er þar bæði
að fínna kynslóðagreiningu og samanburð
milli landa. Jóhannes Tómasson gluggaði
í skýrsluna sem kynnt var á blaðamanna-
fundi hjá heilbrigðisráðherra í gær.
TEKJUR aldraðra hjóna
voru um 54% af meðaltali
allra hjóna og sambúðar-
fólks á síðasta ári, meðal-
tekjur aldraðra einstaklinga voru
um 69% af meðaltekjum allra ein-
hleypra á aldrinum 18-80 ára, rúm-
lega 90% fólks á aldrinum 68-80 ára
býr í eigin húsnæði, um 74% þeirra
eiga bíl og 37% ellilífeyrisþega ferð-
ast til útlanda á ári hverju.
Þetta er meðal niðurstaðna í
skýrslu Félagsvísindastofnunar á
lífskjörum, lífsháttum fjg lífsskoð-
unum eldri borgara á Islandi árin
1988 til 1999 með samanburði við
aðra aldurshópa og önnur lönd.
Skýrslan var unnin fyrir fram-
kvæmdanefnd um ár aldraðra og
heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytið. Er hún tekin saman með úr-
vinnslu og greiningu á efni í gagna-
banka Félagsvísindastofnunar en
þar er m.a. um að ræða reglulegar
kannanir hennar þar sem grund-
vallarúrtak er oftast þrjú þúsund
manns á aldrinum 18 ára og eldri og
stundum lagðar saman fleiri kann-
anir.
Nauðsynlegt að nýta
upplýsingamar
Ingibjörg Pálmadóttir heilbrigð-
isráðherra kynnti efni skýrslunnar
á ríkisstjórnarfundi í gær og var
hún jafnframt kynnt fjölmiðlum.
Ráðherra lagði til að sett verði á fót
nefnd sem móta skal framtíðar-
stefnu í málefnum aldraðra til
næstu 15 ára. Segir hún nauðsyn-
legt að vanda vel skipan nefndar-
innar og skilgreina verksvið hennar.
í samtali við Morgunblaðið benti
Ingibjörg á að nú lægju fyrir miklar
upplýsingar um hagi aldraðra á Is-
landi sem nauðsynlegt væri að nýta.
Hún segir að í dag standi 6,6 menn
á vinnualdri á bak við hvern lífeyris-
þega 67 ára og eldri og að því sé
spáð að fjöldinn verði kominn niður
í 3,3 árið 2030. Sé nauðsynlegt í ljósi
þessarar þróunar í aldurssamsetn-
ingu þjóðarinnar að móta framtíðar-
stefnu í málefnum aldraðra og taka
mið af fyrirsjáanlegum breytingum
í samfélaginu næstu árin.
Stefán Olafsson kynnti skýrsluna
en höfundar ásamt honum eru Karl
Sigurðsson og María J. Ammendr-
up. Hann segir hana annars vegar
byggjast á tölum og staðreyndum
um lífskjör og aðra lykilþætti og
hins vegar á huglægu mati aldraðra
á kjörum sínum, lífsháttum, svo sem
vinnu og tómstundum og síðan lífs-
skoðunum.
Aldraðir íslendingar njóta sam-
bærilegra kjara og best þekkjast á
Norðurlöndum og segir Stefán ráð-
stöfunartekjur hjóna og sambúðar-
fólks heldur hærri en ráðstöfunar-
tekjur sömu hópa í Svíþjóð og Dan-
mörku og mun hærri en í Finnlandi.
Mælt var í sama gjaldmiðli og tekið
tillit til mismunandi kaupmáttar.
Hann segir tekjusamsetninguna
hins vegar ólíka enda sé atvinnu-
þátttaka aldraðra hvergi meiri en á
Islandi. I grannríkjunum eru lífeyr-
istekjur, einkum opinberar lífeyris-
bætur, hærri en á Islandi og skattar
hærri. Aldraðir Islendingar hafí
hins vegar meiri atvinnutekjur og
njóti lægri skatta.
Stefán segir nokkum mun milli
hópa aldraðra og þeir sem ekki njóti
atvinnutekna, hafi ekki náð því að
afla sér lífeyrisréttinda í
starfstengdum sjóðum, fatlaðir og
langveikir standi höllum fæti. Þeir
þurfi að treysta á grunnbætur al-
mannatryggingakerfisins og búi við
þröngan kost eigi þeir ekki eignir.
Þetta eigi líka við í meira mæli um
konur en karla.
Meðalfjölskyldutekjur
149 þúsund krónur
Meðalfjölskyldutekjur hjóna og
sambúðarfólks í hópi aldraðra voru
Morgunblaðið/Ásdís
Á FUNDI ríkisstjórnarinnar í gær lagði Ingibjörg Páimadóttir heilbrigðisráðherra fram skýrslu um lífskjör
og Iífshætti aldraðra og var skýrslan jafnframt kynnt fjölmiðlum.
Eldri borgarar
ánægðir með iífið
- almennt
Eldri borgarar í 15 OECD rikjum 1990
01 23456789
Einkunn frá 1 (óánægð/ur)
til 10 (ánægð/ur)
um 149 þúsund krónur í fyrra en
meðaltekjur allra hjóna og sambúð-
arfólks 277 þúsund krónur. Aldraðir
höfðu því um 54% af meðaltekjum
allra. Fjölskyldutekjur allra hjóna
og sambúðarfólks hækkuðu árin
1995 til 1998 um rúm 30% á föstu
verðlagi en fjölskyldutekjur aldr-
aðra hækkuðu þá um 15,5%. „í góð-
æri því sem ríkt hefur frá 1995 hafa
fjölskyldutekjur hjóna og sambúð-
arfólks í hópi eldri borgara hækkað
einungis um helming af því sem fjöl-
skyldutekjur allra hafa hækkað.
Það virðist því ljóst að eldri borgar-
ar hafa dregist afturúr í tekjuþró-
uninni og ekki náð að halda í við
tekjuþensluna á vinnumarkaðnum.
Þannig var það einnig í góðærinu
frá 1987-89,“ segir m.a. í skýrslunni
og bent er á að tekjur aldraðra hafi
á hinn bóginn verið stöðugri í efna-
hagslægð í kjölfar síðasta góðær-
iskafla og hafi ekki lækkað jafn
mikið og tekjur yngra fólks sem
væri mjög virkt á vinnumarkaði.
Anægja aldraðra með fjárhagsaf-
komu sína árið 1999 hefur minnkað
nokkuð frá 1990. Árið 1990 voru
aldraðir ánægðastir allra aldurs-
hópa með fjárhagsafkomu sína en
fólk á aldrinum 18 til 44 ára óá-
nægðast. Eldri borgarar voru orðn-
ir óánægðastir nú og telja skýrslu-
höfundar það skýrast mest af þeirri
staðreynd að tekjur eldri borgara
hafi hækkað markvert minna en
tekjur annarra þjóðfélagshópa frá
1995 til 1999.
Fátækt fer minnkandi
Fram kemur í skýrslunni að um-
fang fátæktar meðal aldraðra fer
minnkandi. Fátæktarmörk eru skil-
greind sem 50% af meðalfjölskyldu-
tekjum á mann en bent er á að þessi
skilningur þýði að fátækt sé afstæð
og taki mið af aðstæðum í þjóðfélag-
inu. Þeir sem skilgreindir eru sem
fátækir séu í reynd lágtekjuhópur.
Árið 1988 var umfang fátæktar
meðal ellilífeyrisþega á Islandi
12,4% en var komið niður í 4,3% ár-
in 1997-98. Segir í skýrslunni að hér
muni mest um aukin réttindi nýrra
eftirlaunamanna í starfstengdum
lífeyrissjóðum. Sé litið á alla 20 ára
og eldri var umfang fátæktar 7,8%
1988 en 6,8% á síðara tímabilinu.
Meðaltal í nokkrum Evrópulöndum,
Ástralíu, Kanada og Bandaríkjun-
um var 8% fyrir 20 ára og eldri en
6,4% fyrir ellilífeyrisþega.
Fjölmörg atriði um lífshætti aldr-
aðra er að finna í skýrslunni og seg-
ir að þeir séu sérlega virkir í heim-
sóknum til ættingja og sumarbú-
staðalífi og að þeir gisti einnig frek-
ar á Edduhótelum og í bændagist-
ingu en á tjaldstæðum. Þeir eru
álíka virkir og þeir sem yngri eru í
að bjóða í mat og fara í matarboð,
einnig að fara í leikhús, á tónleika,
myndlistarsýningar og bókasöfn en
aldraðir stunda í minna mæli veit-
ingahús, skemmtistaði og kappleiki
og nota minna skyndimat og mynd-
bandsspólur.
Varðandi lífsskoðanir kemur
meðal annars fram að aldraðir séu
mun trúaðri en þeir sem yngri eru
og leggi meiri áherslu á mikilvægi
trúarinnar. Um 90% þeirra sem eru
á aldrinum 67 ára til 80 fengu trúar-
legt uppeldi en um 60% þeirra sem
eru 18-24 ára og benti Stefán á að
þetta ætti að vera forráðamönnum
kirkjunnar leiðbeining í starfi sínu.
Fjölbreytt verkefni
Jón Helgason, formaður fram-
kvæmdanefndar árs aldraðra, segir
að vegna þeirra miklu breytinga í
þjóðfélaginu og á atvinnuþátttöku
fólks verði að endurskoða viðhorfin
til aldraðra. Nýta verði þekkingu
þeirra og reynslu og gera aldraða
sem virkasta í atvinnulífi og á öðr-
um sviðum þjóðfélagsins.
Framkvæmdanefnd um ár aldr-
aðra hefur unnið að ýmsum verk-
efnum á ári aldraðra, m.a. samið um
gerð útvarpsþátta, margs konar
námskeiðahald og nú standa yfir
danslagakeppi og ljósmyndasam-
keppni. Danslagakeppninni lýkur
með dansleik á Hótel íslandi í
Reykjavík 21. nóvember og ljós-
myndasamkeppnin er í samvinnu
við Lesbók Morgunblaðsins og
Hans Petersen. Yfirskrift hennar
er: Lífið, orkan og árin.
Utanríkisráðuneytið sendi yfírlýsingu til Taflands vegna veiks fslendings þar
Ríkið ábyrgist að
greiða læknishjálp
ÍSLENSKA ríkið hefur ábyrgst að
greiða sjúkrakostnað 73 ára gamals
Islendings, sem legið hefur á
sjúkrahúsi í Bangkok í Taílandi síð-
an 19. maí. Þetta kom fram í sam-
tali Morgunblaðsins við Ingibjörgu
Pálmadóttur heilbrigðisráðherra í
gær.
Heilbrigðisráðuneytið og utan-
ríkisráðuneytið unnu í sameiningu
að þessu máli, að sögn Ingibjargar.
Síðastliðinn laugardag sendi utan-
ríkisráðuneytið sjúkrahúsinu
„Samitivej Hospital" í Bangkok yf-
irlýsingu þess efnis að sjúkrakostn-
aður mannsins yrði greiddur að
fullu frá og með 17. júlí og þar til
annað yrði ákveðið.
Ábyrgðaryfirlýsingin nær ekki til
læknismeðferðar sem maðurinn
hlaut fyrir 17. júlí, en Andri Árna-
son, lögmaður mannsins, sagði að
aðrir hefðu gengist í ábyrgðir fyrir
þeirri upphæð, m.a. hefði ræðismað-
ur íslands í Bangkok gengið í per-
sónulega ábyrgð. Hann sagði hins
vegar að sjúkrahúsið hefði neitað að
framkvæma dýra aðgerð, nema að
maðurinn hefði getað ábyrgst
greiðslu vegna kostnaðarins og
vildu þeir helst fá yfirlýsingu frá op-
inberri stofnun sem ti-yggingu fyrir
því. Nú er yfirlýsingin komin en
Andri sagðist ekki vita hvort búið
væri að framkvæma aðgerðina.
í yfirlýsingu ráðuneytisins óskar
það eftir því að maðurinn fái þá
læknismeðferð sem nauðsynleg
þyki og að samráð verði haft við
lækni mannsins hérlendis varðandi
meðferðina. I lok yfirlýsingarinnar
segir að ráðuneytið sé að kanna
ábyrgðatryggingu mannsins og
ábyrgð ríkisins gagnvart þeim
lækniskostnaði sem safnast hafi
upp þar til 17. júlí.
Andri sagði að þessi yfirlýsing
frá ráðuneytinu breytti engu um þá
ákvörðun að lögsækja Karl Steinar
Guðnason, forstjóra Trygginga-
stofnunar ríkisins, vegna ákvörðun-
ar tryggingaráðs að synja veika
manninum um tryggingavernd.
„Ég skildi utanríkisráðuneytið
þannig að þeir féllust á að gefa út
þessa yfirlýsingu í ljósi þess að það
væri búið að höfða flýtimeðferðar-
mál,“ sagði Andri.
Með nýju almannatryggingalög-
unum sem tóku gildi 1. júlí er fyrst
og fremst komið betur til móts við
námsmenn, að sögn Ingibjargar, en
einnig er aukinn sveigjanleiki gagn-
vart þeim sem vilja vera langdvöl-
um erlendis. Andri sagði að sam-
kvæmt nýju lögunum hefði Trygg-
ingastofnun víðtækari heimildir til
að ákveða hvort menn hefðu hér
lögheimili eða ekki. í máli veika
mannsins var hinsvegar farið eftir
gömlu lögunum og sagðist hann
telja að samkvæmt þeim hafi stofn-
unin ekki haft þessa heimild.
í framhaldi af þessu máli fannst
Ingibjörgu Pálmadóttur heilbrigð-
isráðherra rétt að koma því á fram-
færi við þá sem hugsuðu sér að
vera langdvölum í löndum þar sem
íslendingar hefðu ekki bindandi
samninga varðandi sjúkratrygginar
að kynna sér tryggingamál sín áður
en þeir legðu af stað.