Morgunblaðið - 21.07.1999, Qupperneq 32

32 MIÐVIKUDAGUR 21. JÚLÍ 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ

Kastljós
fjölmiðla
„Fjölmiðlar skapa jyrirmyndir og
skortur á fyrirmyndum er einmitt talinn
ein veigamesta ástæðan fyrir miklu
brottfalli stúlkna úr íþróttum. Þeir
sem telja að íþróttakarlar geti verið
stúlkum fyrirmyndir engu síður en
íþróttakonur lifa í draumakeimi. “
AHUGAVERÐ um-
fjöllun um konur,
íþróttir og fjölmiðla
var í Morgunblað-
inu síðastliðinn
sunnudag. Tilefnið var hávær-
ar raddir um skort á umfjöllun
um konur í íþróttum og rætt
var við fjölmarga sem láta sig
málið varða.
Eins og gjamt er þegar um
er að ræða margslungin mál-
efni voru færð sannfærandi rök
á báða bóga, þ.e. bæði fyrir því
að fjölmiðlar stæðu sig í stykk-
inu og því að
VIÐHORF
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksen
þeir gerðu
það ekki, að
umfjöllun um
íþróttir
kvenna væri
hvorki nægilega mikil né nægi-
lega góð. Hér má minna á að í
skoðanakönnun sem IM Gallup
vann fyrir umbótanefnd ISI í
kvennaíþróttum árið 1995 kom
fram að um 70% aðspurðra
töldu að of lítið væri fjallað um
íþróttir kvenna í íslenskum
fjölmiðlum.
Fulltrúar íþróttafrétta-
manna sem rætt var við töldu
ekki við fjölmiðla að sakast.
Aratuga hefð væri í íslensku
þjóðfélagi fyrir karlaíþróttum
og því væru þær vinsælli en
kvennaíþróttir. Þessa stað-
reynd endurspegluðu íþrótta
fréttamenn, enda væri það
hlutverk þeirra að fylgja eftir
breytingum í þjóðfélaginu en
ekki að skapa þær. Þeir endur-
spegluðu það sem áhugi væri á
og fjölluðu mest um það sem
væri í sviðsljósinu.
Þetta er allt gott og blessað
og full ástæða er til þess að
taka undir það sjónarmið að
það sé fyrst og fremst verk
íþróttahreyfmgarinnar að efla
íþróttir kvenna. Iþróttakonur
bera hér líka ábyrgð. Þær
þurfa að bera sig eftir björg-
inni, eða eins og Guðríður Guð-
jónsdóttir, fyrrverandi lands-
liðskona í handknattleik, segir í
Morgunblaðinu síðastliðinn
sunnudag: vera duglegri við að
koma sér á framfæri.
Burtséð frá þessu er það
staðreynd að fjölmiðlar, jafnt
hér á landi sem annars staðar,
hafa að eigin frumkvæði tekið
ákveðin mál upp á arma sína af
einni eða annarri ástæðu og
nýtt krafta sína í að veita þeim
brautargengi. Með öðrum orð-
um, reynt að skapa breytingar.
Nýjasta dæmið er ef til vill
gjörbreytt afstaða fjölmiðla til
umhverfisverndar þar sem þeir
voru samstiga almenningi.
Eins og svo oft þegar tekist
er á um atriði sem varða aukna
hlutdeild kvenna í átt til jafn-
ræðis í ákveðnum málaflokk-
um, snýst málið í reynd meira
um hagnýt atriði og minna um
þau málefnalegu. Þau eru
hvort eð er borðleggjandi.
Staðan er svona: Fjölmargar
kannanir, jafnt innlendar sem
erlendar, hafa sýnt fram á já-
kvætt gildi íþróttaiðkunar
barna og unglinga. Nægir þar
að nefna þætti eins og aukna
sjálfsvirðingu, betri líkams
ímynd og námsárangur sem
fylgir íþróttaiðkun og líkams-
æfingum barna og unglinga
auk þess sem minni líkur eru á
þunglyndi, kvíða og notkun
fíkniefna.
Aðrar kannanir hafa sýnt að
brottfall ungra stúlkna er mun
meira en drengja. Þar skipta
ekki minnstu máli þættir eins
og skortur á fyrirmyndum og
skortur á hvatningu, auk þess
að stúlkum er að jafnaði búin
lakari aðstaða en drengjum.
Óréttlætið sem hér er á ferð er
hróplegt og raunverulega hef
ég ekki heyrt neinn reyna að
mæla því bót. Skárra væri það
líka.
Þáttur fjölmiðla hér er aug-
ljós, þótt því fari víðsfjarri að
þeir beri ábyrgð á stöðu mála.
Þeirra ábyrgð er hins vegar
fólgin í þeirri staðreynd að þeir
geta leikið umtalsvert hlutverk
í því að færa þessi mál til betri
vegar. Fjölmiðlar skapa fyrir-
myndir og skortur á fyrir-
myndum er einmitt talinn ein
veigamesta ástæðan fyrir
miklu brottfalli stúlkna úr
íþróttum. Þeir sem telja að
íþróttakarlar geti verið stúlk-
um fyrirmyndir engu síður en
íþróttakonur lifa í drauma-
heimi.
Sú spurning vaknar hins
vegar, hvort þegar upp er stað-
ið sé hér ekki um að ræða hina
gömlu baráttu um skiptingu
kökunnar illræmdu. Þar sem
hlutur kvenna eykst, minnkar
hlutur karla - og yfirleitt eru
það karlmenn sem halda á
kökuspaðanum. Með öðrum
orðum, ef kastljósi
íþróttafréttamanna verður í
ríkari mæli beint að konum og
íþróttaiðkun þeirra, er hætt við
að hlutskipti einhverra íþrótta-
karla verði að lenda stundum í
skugganum nema fleiri
dálksentímetrar eða ljós-
vakamínútur verði lagðar undir
íþróttir.
Þetta gera stjómendur
hvers fjölmiðils auðvitað upp
við sig. Það er hins vegar full
ástæða til þess að benda á
tækifæri viðskiptavinanna, í
það minnsta viðskiptavina
frjálsra fjölmiðla, til þess að
hafa hér áhrif. Sú undiralda í
þjóðfélaginu sem orðið hefur
vart að undanförnu og gerir
kröfu um aukinn hlut kvenna í
íþróttaumfjöllun íslenskra fjöl-
miðla mun á endanum leiða til
þess að stjórnendur fjölmiðla
hafa hagsmuni fyrirtækja
sinna í huga þegar þessi mál
eru skoðuð. Líklegast er það
eðlilegasta þróunin.
Vaknið! Vaknið!
í BRÉFI mínu til
blaðsins 22. júní síð-
astliðinn talaði ég um
hið svokallaða „há-
lendismál". Það er að
segja um þær áætlanir
helstu ráðamanna Is-
lands að sökkva nátt-
úruperlum þess fyrir
virkjunarframkvæmd-
ir og stóriðju. Stuttu
seinna fékk ég svar frá
Jakobi Björnssjmi, fv.
orkumálastjóra, í
grein sem hann
skreytti með fyrir-
sögninni „Að berjast
við ímyndanir“. I
þeirri grein gerði hann
lítið úr áhyggjum mínum og lýsti
mér sem hálfpartinn ímyndunar-
veikri yfir þessu öllu saman. Ég
gat nú varla varist því að brosa út í
annað þegar ég las þessa grein því
án þess að vita það sjálfur staðfesti
hann rök mín. Hann segir það
sjálfur án þess að blikna að það sé
allt í lagi að sökkva Eyjabakka-
svæðinu vegna þess að fýrir því
hafi fengist samþykki Alþingis!
Hann vísar til heimildarlaga um
Fljótsdalsvirkjun sem voru sett ár-
ið 1981. Má ég vekja athygli ykkar
á því að þessi lög eru 18 ára gömul.
Framfarir í rannsóknum á sviði
umhverfismála hafa orðið miklar
síðan þá og forsendur til þessara
framkvæmda breyst sömuleiðis.
Jakob vísaði svo aftur til laga um
umhverfísmat sem sett voru 1993,
sem hann sagði hafa staðfest íyrri
lagasetningar. Ég spyr: Voru þess-
ar virkjanaframkvæmdir í umræð-
unni meðal almennings á þessum
tíma? Nei!
I greininni segir Jakob meðal
annars: „Þótt raforkuvinnsla á Is-
landi væri næstum áttfölduð frá
því sem hún var 1998 myndi hún
aðeins leggja hald á
tæplega 4% af miðhá-
lendinu. Jafnvel þótt
við tvöföldum þá tölu
eru það tæplega 8% af
miðhálendinu. Atta
hundraðshlutar, eða
minna, geta með engu
móti talist „stór hluti“.
Ég spyr á móti: Hvað
mörg prósent hálend-
isins eru gróin svæði
með fjölbreyttu dýra-
lífí líkt og Éyjabakka-
svæðið? 15%?, 20%?,
25%?. Eru 4% alls há-
lendis ekki 25-35% af
því svæði? Ég held að
ég geti sagt án þess að
blikna að það er svo sannarlega
„stór hluti“. Til að sýna okkur enn
Hálendið
s
Gera Islendingar sér
grein fyrir því, spyr
Hrafnhildur Ýr
Viglundsdóttir, að
framkvæmdir sem
þessar er aldrei hægt
að afturkalla?
betur hversu snautt af framtíðar-
sýn viðhorf hinna hæstvirtu ráða-
manna okkar er endar Jakob grein
sína á einu algengasta vopni
þeirra.
Þar segir hann:
„Eyjabakkar fara því undir vatn
nema Alþingi afturkalli virkjunar-
heimildina með nýjum lögum. Það
getur Alþingi gert en það kynni að
vísu að kosta ríkissjóð, þ.e. skatt-
greiðendur, einhverja milljarða í
skaðabætur." Skaðabætur íyrir
hvað? Hafa einhverjir samningar
verið undirritaðir þess efnis?
Hverju gætum við hugsanlega tap-
að á því að taka landið okkar fram
yfír græðgina?
Ég sé Jakob hvergi minnast á
þær milljónir sem skattgreiðendur
tapa á launahækkunum dómara og
þingmanna daginn eftir kosningar!
Hvað ætlum við að láta þá komast
lengi upp með brenglaða forgangs-
röðun sína? Það sem gerir þeim
þetta svona auðvelt er kannski sú
staðreynd að það eru ekki þeir sem
sitja að völdunum nú sem þurfa að
taka afleiðingum gerða sinna held-
ur eftirmenn þeÚTa.
Lýsir það sjálfum okkur ekki
best hvernig við bregðumst við öll-
um þeirra ákvörðunum? Þetta
endalausa sinnuleysi gagnvart öll-
um hlutum. Er okkur virkilega al-
veg sama? Hættum að sitja í
ímynduðu góðærismóki og taka við
öllu því sem í okkur er troðið!
Ég held að það sem þessi þjóð
þurfi hreinlega að gera sé að sýna
þessum ráðmönnum fram á að okk-
ur er alvara.
Góðir Islendingar, gerið ykkur
grein fyrir að framkvæmdir sem
þessar eru nokkuð sem aldrei og
ég endurtek ALDREI er hægt að
afturkalla? Hvað þarf að gerast til
þess að við, ekki síður en þeir, sjá-
um að það er landið okkar sem ger-
ir okkur sérstök? Þetta land býður
okkur upp á óteljandi möguleika.
Ef við leyfum þeim að sökkva
Eyjabökkunum núna, hvað gerist
þá eftir 20-30 ár? Þeir munu ganga
á lagið. Næst eru það Þjórsárver,
Hvannalindir og Herðubreiðarlind-
ir. Látum það ALDREI gerast!
Segjum STOPP á meðan við get-
um.
Höfundur er ferðaráðgjafí.
Hrafnhildur Ýr
Víglundsdóttir
STUNDUM velta
menn því íyrir sér
hvemig þeir eiga að
fara að því að ná at-
hygli almennings á ís-
landi. Þeir telja sig
hafa mikilvæg skilaboð
fram að færa. Þeir
telja að það sem þeir
eru að segja geti haft
jákvæð áhrif á hag
fólksins í landinu. Þeir
reyna ýmsar aðferðir,
en viti menn; þegar
upp er staðið virðast
alltof fáir hafa tekið
eftir því sem þessir
menn hafa haft fram
að færa. Það er ekki
það að skilaboðin eigi ekki mikið
erindi við fólk. Það er ekki vegna
þess að fólk sé ósammála því sem
viðkomandi einstaklingar eru að
segja. Það er af því að fólk er orðið
samdauna einhverju ástandi, sem
því finnst næstum því sjálfsagt að
sé fyrir hendi. Bara að það snerti
ekki það sjálft.
Við sem erum dags daglega að
fjalla um umferðarmálin upplifum
okkur alltof oft í þessari sérkenni-
legu stöðu sem lýst er hér í byrjun
þessarar greinar. Fólk virðist ekki
vilja bregðast við þeirri staðreynd
að fólk er að deyja með reglulegu
millibili í umferðarslysum. Fólk
virðist alltaf álíta að þessi slys séu
mál einhverra annarra, þangað til
að einn góðan veðurdag stendur
það frammi fyrir þeim sem hluta af
sínu nánasta umhverfi. Sem hluta
af sinni tilveru. Fólk virðist telja
sjálfsagt mál að samfélagið, og þá
er átt við alla sem taka þátt í því,
greiði milli 15 og 20
milljarða króna á ári
vegna umferðarslysa.
Veist þú lesandi
góður að meira en
tveir létust í umferð-
arslysi í hverjum mán-
uði á síðasta ári?
Veistu að stór hluti
þessa fólks lést hugs-
anlega vegna þess að
það hlustaði ekki á
þau skilaboð sem svo
margir hafa verið að
leggja áherslu á und-
anfarin misseri?
Veistu að stóran hluta
þeirra má rekja til
þessa að ökumenn og
farþegar í bílum töldu ekki ástæðu
til að spenna bílbelti áður en þeir
lögðu af stað?
Umferðaröryggi
Þeir einu sem geta
breytt þessu ástandi
eru vegfarendurnir
sjálfír, segir Sigurður
Helgason, þeir sem leið
eiga um vegi landsins.
Um þessar mundir er stór hluti
íslensku þjóðarinnar á ferð um
þjóðvegi landsins. Þetta fólk telur
sig vera öruggt. Það heldur að það
sé sjálfsagður hlutur að það komist
heilu og höldnu alla leið. En er það
þannig? Nei, því miður ekki. Við
vitum ekki hverjum við mætum
handan við næstu beygju. Við vit-
um ekki nema við mætum bíl á öf-
ugri akrein, jafnvel þar sem heil
óbrotin lína gefur til kynna að ekki
megi aka fram úr.
En hvað þarf að gerast? Það er
ekki hægt að reikna með að stjórn-
völd taki á þessu máli. Þau hafa
enga möguleika á því. Þeir einu
sem geta breytt þessu ástandi eru
vegfarendurnir sjálfir, þeir sem
leið eiga um vegi landsins. Fyrsta
atriðið er að vakna. Ég segi vakna,
af því að stór hluti ökumanna virð-
ist vera steinsofandi og fljóta að
feigðarósi ef þeir hrista ekki dug-
lega upp í sjálfum sér. Það er ekki
of seint að hugsa sinn gang í dag
iyrir okkur sem enn höfum komist
hjá því að lenda í slysi. Það er hins
vegar of seint fyrir þá sem þegar
eiga um sárt að binda. Fyrir okkur
hin gæti orðið of seint að gera eitt-
hvað í málinu á morgun. Þess
vegna verðum við að vakna í dag til
vitundar um hvað líf okkar og
heilsa er mikils virði, bæði fyrir
okkur sjálf, fjölskyldur og vini. Við
þurfum að átta okkur á þvi hvað
lítið þarf til að halda lífi okkar og
heilsu í lagi.
Stór hluti þeirra sem þjást
vegna umferðarslysa er ungt fólk.
Það á það allt sameiginlegt að telja
sig eiga allt lífið framundan. Það á
eftir að gera svo margt. Það á eftir
að skrifa sína lífsbók. Alltof oft
verður sú bók dapurlega stutt. En
það á svo sannarlega skilið að hún
verði lengri.
íslenska þjóðin þarf öll að leggj-
ast á árar tÖ að koma í veg fyrir þá
skelfilegu sóun sem á sér stað í
umferðinni. Allir þurfa að leggja
sig fram til að takast megi að snúa
við öfugþróun undanfarinna miss-
era. Ökum eins og við viljum að
aðrir aki. Munum, að við vitum
aldrei hver gæti verið næstur.
Höfundur er upplýsingafuUtrúi Um-
ferðarráðs.
Þið sem eruð
sofandi - vaknið!
Sigurður
Helgason