Morgunblaðið - 03.09.1999, Page 45

MORGÚNBLAÐIÐ
__________________________FÖSTUDAGUR 3. SEPTEMBER 1999 45-^.
UMRÆÐAN
•ú

'1

„Ingi, pingi,
palavú“
... palavú, palavú.
Hljómar einkenni-
lega? Hvort er þetta
tjetjeneska, swahili,
eftir Æra-Tobba eða
tekið úr skátasöng?
Skátastarf er öðruvísi.
Þeir sem ekki hafa
kynnst skátastarfi af
eigin raun hafa oft á
tilfinningunni að skát-
ar séu að bjástra við
undarlega hluti, í úti-
legum, syngjandi
skátasöngva og ark-
andi uppi um fjöll og
fimindi. Krakkar í
skátabúningi í broddi
fylkingar í skrúðgöng-
um og heiðursverði á tyllidögum er
það sem almenningur sér oftast af
skátum. En er skátastarf ekki ann-
að og meira en þetta?
Skátastarf hefur á margan hátt
sérstöðu fram yfir annað félags-
starf. I skátastarfi hafa fullorðnir
einsett sér það að gefa börnum færi
á að stíga inn í ævintýraheim þar
sem börnin fá tækifæri til þess að
axla ábyrgð á eigin starfi. Samofin
við þennan ævintýraheim er mann-
gildishugsjón. Ailir skátar verða að
vinna heit þar sem þeir lofa að gera
skyldu sína við land og þjóð og
rækta sjálfa sig. Ekkert annað
tómstundastarf sem börn og ungl-
ingar taka þátt í byggist á heiti sem
þessu þar sem bamið lofar að leitast
við að gera sig að betri manni. Það
er stór ákvörðun og ævilangt verk-
efni að gerast skáti og standa við
skátaheitið, eða eins og við segjum í
skátunum „eitt sinn skáti, ávallt
skáti“.
Skátastarf eykur lífsleikni
Skátastarf byggist á þeim gmnni
að það auki lífsleikni skátans, auki
virðingu hans fyrir
sjálfum sér og öðmm.
Skáti setur sér meðal
annars þau markmið
að vera hjálpsamur,
tillitssamur, nýtinn,
snyrtilegur í um-
gengni, bera virðingu
fyri eigum annarra og
vera náttúmvinur.
Auðvitað reynist það
bömum, unglingum og
jafnvel fullorðnum erf-
itt að vinna að öllum
þessum markmiðum.
En með því að hafa
þessar lífsreglur hugsa
skátar meira en ella
um samskipti við ann-
að fólk og umhverfið. Skátar hafa
einnig kjörorð, „ávallt viðbúinn",
sem merkir að skátar eiga alltaf að
vera tilbúnir að aðstoða og reiðu-
búnir að láta til sín taka.
Ég tók fram hér á undan að
skátastarf er í mínum huga vel til
þess fallið að auka lífsleikni skátans.
Allt það sem fær fólk til að rækta
með sér andleg verðmæti, félags-
þroska, líkamlegt heUbrigði, sál-
rænan styrk og frumkvæði er tU
þess fallið að auka lífsleikni. En
hvað er lífsleikni? I mínum huga er
lífsleikni fyrst og fremst sá hæfileiki
að geta á heilbrigðan og ábyrgan
hátt lifað lífinu. Skátastarf byggist
einmitt á þessari hugsun. Bandaíag
íslenskra skáta sér um að útbúa og
sjá skátum um aUt land fyrir verk-
efnum sem ætlað er að auka líf-
sleikni skátanna. Sveitarforingjar
skátanna halda utan um hópinn,
leiða skátastarfið sem á að mótast af
því að gera skátana sjálfbjarga,
kenna þeim að þekkja umhverfi sitt
og auka frumkvæði. Allt skátastarf
byggist á að gera skátann hæfari tU
að takast á við kröfur og áskoranir í
Fanný
Gunnarsdóttir
daglegu lífi, temja sér ábyrgan lífs-
stU og jákvæð lífsgildi.
Skátastarf er skeinmtilegt
Umfram allt er skátastarf
skemmtUegt. Það er skemmtilegt
að vinna með jafnöldrum sínum og
vinum að fjölbreyttum verkefnum,
úti og inn, allt árið um kring. Það er
ótrúlega skemmtUegt að fara í úti-
legur, fjallgöngur, læra um náttúr-
una, þjálfast í skyndihjálp, læra um
meðferð íslenska fánans, hnýta
hnúta, syngja söngva og fara í ævin-
týraleiki. Það fer ekki hátt, en nær
allar helgar ársins eru skátar á
námskeiðum og ferðum til að auka
Skátastarf
Allt skátastarf byggíst á
því, segir Fanný
Gunnarsdóttir, að gera
skátann hæfari til að
takast á við kröfur og
áskoranir í daglegu lífí.
við og bæta fæmi sína í skátastarfi
eða upplifa skemmtilegar stundir
með skátafélögum.
Við sem höfum verið svo heppin
að gerast skátar sem börn eða ungl-
ingar búum að því alla ævi. Þau vin-
áttubönd sem þar bindast endast
lengi og sá þroski sem skátar öðlast
í gegnum starfið er jákvæður og
góður. í góðum skátasöng kemur
fyrir ljóðlínan „Undraland við Úlf-
ljótsvatnið blátt“ og í raun er aUt
skátastarf eitt undraland og ótrú-
lega fjölbreytt lífsreynsla sem safn-
ast saman í reynsluheim skátans.
Svo að ég svari spumingunni sem
ég varpaði fram í upphafi og þú ág-
ætur lesandi hefur eflaust getið þér
tU um svarið. - Textinn er úr skáta-
söngunum „Við varðeldana vora
skátar".
Höfundur er fulltrúi ( Fræðslu-
ráðiBÍS.
Athugasemd við kvik-
myndma um haförninn
AÐ kvöldi 8. ágúst síð-
astliðinn var endur-
sýnd í ríkissjónvarp-
inu kvikmynd, sem ber
heitið „Haförninn". í
prentaðri sjónvar:
psdagskrá stendur: „I
þessari mynd er sagt
frá háttum hans, sam-
skiptum við manninn
og hvernig unnt er að
fryggja verndun hans
fyrir komandi kyns-
lóðir.“ Myndin hafði
verið sýnd áður, ef ég
man rétt um áramótin
1997-98. Greinilegtvar
að myndargerðar-
mönnum var mikið niðri fyrir og
töldu örninn saklausan af ýmsu sem
honum hefur verið um kennt.
Aldrei er nema gott eitt um það að
segja, þegar einhver er hreinsaður
af röngum sakargiftum. Eins var
gaman að sjá hve vel hafði tekist að
ná myndum af eminum taka fisk og
fleira.
I einu atriði fannst mér þó höf-
undar myndarinnar halla réttu
máli, þar sem þeir hefðu átt að vita
betur og langar því til að koma á
framfæri athugasemd. Reyndar má
segja, að athugasemd hefði átt að
koma fram þegar myndin var
frumsýnd.
Nálægt upphafi myndarinnar
segir þulur orðrétt: „Það eru mý-
margar sagnir um erni, sem eiga að
hafa tekið börn. Flestar hafa þær
þó á sér mikinn þjóðsagnablæ, enda
nær allar skráðar löngu eftir að at-
burðirnir áttu að hafa gerst. Hér á
landi tengjast þessar sögur yfirleitt
ömefnum eins og Sorgarhnaus og
Tregagil og sögupersónur em oft-
ast nafnlaus reifabörn og mæður
sem spmngu af harmi.
Ein af fáum samtíma-
heimildum um meint
bamsrán arna er frá
árinu 1684, en á þeim
tíma var þjóðin gagn-
tekin af hégiljum og
galdratrú. Sagan seg-
ir, að ógift vinnukona á
Bessastöðum hafi alið
bam á laun. Þegar upp
um það komst, en
bamið fannst hins
vegar hvergi, bar móð-
irin því við að hún
hefði lagt það frá sér
og þá hefði öm líkast
til tekið krógann. Hin-
ir ströngu dómarar lögðu ekki trún-
að á frásögn þessarar ógæfukonu
og hún týndi lífi sínu í Drekkingar-
hyl á Þingvöllum sumarið eftir.“
Skömmu síðar sagði þulur: „Haf-
öminn var tiltölulega algengur og
áberandi fugl í íslenskri náttúm allt
til loka 19. aldar. Um það vitnar
m.a. aragrúi örnefna sem kennd eru
við emi.“ Síðan vom amarklettar á
barmi Almannagjár teknir sem
dæmi.
Hér finnst mér gæta ósam-
kvæmni, þar ekki var tekið mark á
örnefnum, sem bentu til þess að
eitthvað væri hæft í því að ernir
hefðu tekið lítil börn. Aftur á móti
mark tekið á því, þegar örnefni
bentu til þess að ernir hefðu orpið
einhvers staðar. Sum slík ömefni
gætu þó verið þannig til komin að
þau hefðu verið talin líklegir
varpstaðir arna og jafnvel þótt em-
ir hefðu einhvem tímann getað orp-
ið þar hefði það getað verið löngu
fyrr en á 19. öld.
Eina dæmið sem ástæða er til að
nefna um sagnir um það að ernir
Ernir
í einu atriði fannst mér
höfundar myndarinnar
halla réttu máli, segir
Einar G. Pétursson, og
langar því til að koma á
framfæri athugasemd.
hefðu tekið böm er meira en
þriggja alda gamalt. Ekki verður
sagt, að sú frásögn sé ýkja trúverð-
ug og eins víst, að erninum hafi ver-
ið kennt um hvarf barnsins, enda
var stúlkan ein til frásagnar.
Hvergi kemur fram að neinn hafi
séð öm taka þetta bam, heldur
stendur í Alþingisbókum að stúlkan
hafi meinað „að örn hafi það tekið“.
Orn tók bam
■Aftur á móti er til heimild, sem
ekki verður rengd, um að öm hafi
tekið tveggja ára barn. Árið 1967
kom út bók með heitinu „Haförn-
inn“ þar sem hinn ágæti náttúru-
skoðari Birgir Kjaran safnaði sam-
an mörgum heimildum um öminn.
Þar er endurprentað (s. 137-139)
viðtal sem Valtýr Stefánsson átti
við Ragnheiði Eyjólfsdóttur og
birtist í Lesbók Morgunblaðsins 28.
júní 1942 (s. 201). Kona þessi var
fædd 15. júlí 1877 og var hún rétt
um tveggja ára aldur þegar öm
hremmdi hana og flaug með hana
burt. Hér er ekki ástæða til að end-
urprenta alla söguna, en atburður-
inn gerðist á Skarði á Skarðsströnd
sumarið 1879. Móðir Ragnheiðar
Einar G. Pétursson
Virkjanir og
viðhorfsbreyt-
ing þjóðarinnar
DEILAN um
Fljótsdalsvirkjun og
álver á Reyðarfirði
hefur harðnað svo um
munar í sumar. Er svo
komið að þjóðin skipt-
ist í tvær fylkingar,
sem í fljótu bragði
virðast ekki finna
neinn grundvöll til
samskipta. Náttúru-
verndarsinnar nýttu
sumarið til þess að
vinna málstað sínum
fylgi, m.a. með liðsinni
erlendra náttúm-
vemdarsamtaka, og
fjöldi landsmanna
gerði sér ferð að Eyja-
bökkum og Snæfelli að virða fyrir
sér landsvæði sem fyrirhugað er að
fari undir lón sem verður 44 ferkíló-
metrar að flatarmáli. Fylgjendur
stóriðju hafa heldur ekki setið auð-
um höndum undanfarið. í vikunni
bundust þeir samtökum sem heita
Afl fyrir Austurland og hafa það að
markmiði að styðja stjómvöld í fyr-
irhuguðum virkjanaframkvæmdum
í óbyggðunum norðan Vatnajökuls.
Umhverfismat og
andmælaréttur
Það er brýnt að stjórnvöld freisti
þess að ná sátt um fyrirhugaðar
virkjunarframkvæmdir í Jökulsá á
Fljótsdal. Slík sátt næst ekki nema
ráðist verði í mat á umhverfisáhrif-
um virkjunarinnar, sem í öllum at-
riðum stenst gildandi lög. For-
senda þess að þjóðin geti sæst á
niðurstöðu í deilunni um Fljóts-
dalsvirkjun er að hún þekki líklegar
afleiðingar virkjunarinnar á nátt-
úm landsins og geti
neytt þess sjálfsagða
andmælaréttar sem
gildandi lög kveða á
um. Sá réttur er í vit-
und almennings orð-
inn órjúfanlegur hluti
leikreglna sem
tryggja lýðræðislega
og upplýsta meðferð
mála sem þessara í
samfélaginu. Það er
kjarninn í lögformlegu
umhverfismati.
Rannsóknir
á viðhorfí
Á stundum má
skilja stóriðjusinna
sem svo að tal um viðhorfsbreyt-
ingu þjóðarinnar í náttúmverndar-
málum sé eins og hvert annað blað-
ur, sem hafi aðeins þann tilgang að
drepa málinu á dreif. Svo er að
sjálfsögðu ekki. Almenn umræða
liðinna missera um Fljótsdalsvir-
kjun og álver á Reyðarfirði færir
okkur heim sanninn um að grand-
vallarbreyting hefur orðið á liðnum
Hálendið
Verkefni Alþingís
og ríkisstjórnar,
segir Þórunn Sveinbj-
arnardóttir, er
að ná sátt um leik-
reglurnar sem lögform-
legt umhverfísmat kveð-
Þómnn
Sveinbjamardóttir
fór að þvo þvott niður við á í túninu
á Skarði og skildi telpuna eftir í
hvannstóði þar. Skipti það engum
togum að öm greip hana í klæmar,
flaug með hana í háaloft og ætlaði
með bamið í hreiður sitt í fjallinu
fyrir ofan bæinn Kross um 3-4 kíló-
metra leið. Bogi Kristjánsson, síðar
bóndi á Skarði, var ásamt fleira
fólki við heyvinnu á túninu. Hann
greip hest og langa stöng og reið
eftir eminum sem var kominn yfir
Krossá og átti skammt í hreiður
sitt. Náði Bogi að slá í væng honum
svo að hann varð að sleppa telpunni,
sem hlaut ekki varanlegt mein af.
Hún lifði til hárrar elli og lést 2. júlí
1959.
Ekki verður þessi frásögn dregin
í efa og það hefur m.a. orðið barninu
til lífs að það var orðið tveggja ára
og því of stórt fyrir fuglinn. Tæki
öm minni böm, þyrfti skemmra að
fljúga og enginn er til að veita eftir-
för, era fyllstu líkur til að verr gæti
farið en í þetta sinn. Aldrei verður
vitaskuld hægt að fullyrða, nema ný
og öragg vitneskja komi til, hvort
sannleikur er bak við sagnir um
Sorgarhnaus og Tregagil. Eins víst
er þó að örn hafi getað gert sér mat
úr börnum á staðnum og ekki þurft
að fljúga með þau langa leið.
Ég var nýlega á ferð vestur á
Skarðsströnd og var þessi fáheyrði
atburður mönnum hugstæður.
Menn töldu sig geta bent á staðinn
þar sem örninn sleppti barninu.
Einnig var mér sagt að bamabam
Ragnheiðar hefði komið að Skarði
ekki fyrir löngu og skoðað aðstæður
þar sem amma hennar hafði mætt
einstæðum örlögum.
Því miður verður að segja að full-
yrðingin að ekkert sé að marka
sagnir um að öm hafi tekið böm,
vekur ekki traust á kvikmyndinni,
þegar glögg og traust frásögn er af
slíku í bók sem fyllsta sanngirni er
að gera kröfu til að aðstandendur
myndarinnar þekki.
Höfundurinn er sérfræðingur við
Stofnun Áma Magnússonar.
ur á um og sýna
lýðræðislegt þrek og
vilja til þess að fram-
fylgja þeim.
áratug á viðhorfi íslendinga til
náttúraverndar og umhverfismála.
Sú breyting kemur glöggt fram í
niðurstöðum viðhorfskönnunar um.
náttúra, þjóðerni og umhverfis-
stefnu á Norðurlöndum, sem gerð
var árið 1997 í Danmörku, Svíþjóð
og á Islandi. Samkvæmt niður-
stöðum könnunarinnar (sem er, að
því að ég kemst næst, sú eina sinn-
ar tegundar sem gerð hefur verið
hér á landi) segist þorri íslendinga
viljugur að beita sér í umhverfis-
málum, málaflokki sem til þessa
hafi ekki verið nógu vel sinnt af
stjómmálamönnum. Meirihluti
fólks í löndunum þremur telur nátt-
úranni ógnað af mannavöldum og
þorri svarenda vill leggja sitt af
mörkum til þess að tryggja um-
hverfisvernd í verki. Þetta má lesa í
riti um helstu niðurstöður rann- ^
sóknarinnar sem norræna ráð-
herranefndin gaf út fyrr á þessu
ári.
Leikreglur
lýðræðisins
Verkefni Alþingis og ríkisstjórn-
ar er að ná sátt um leikreglurnar
sem lögformlegt umhverfismat
kveður á um og sýna lýðræðislegt
þrek og vilja til þess að framfylgja
þeim. Það er hvorum tveggju, and-
stæðingum og fylgjendum stórið-
justefnu ríkisstjórnarinnar, til
framdráttar. Að öðram kosti hefur K
friðurinn verið rofinn. Flestum ætti
að vera ljóst að deilan um Fljóts-
dalsvirkjun markar upphaf
breyttra tíma hér á landi. Menn
skyldu ekki vanmeta þá grundvall-
arbreytingu sem orðið hefur á við-
horfi íslensku þjóðarinnar til nátt-
úrunnar og nýtingar hennar.
Höfundur er alþingismaður.