Morgunblaðið - 04.09.1999, Qupperneq 53

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 4. SEPTEMBER 1999 53
UMRÆÐAN
Er orkusala til
stóriðju arðbær?
ÞAÐ ER athyglivert
að þrátt fyrir mikil
skoðanaskipti hefur
ekkert verið rætt um
arðsemi af ráðgerðum
virkjunarframkvæmd-
um á Austurlandi. Jafn-
vel þótt Landsvirkjun
sé alfarið í eigu opin-
berra aðila er sjaldan
spurt hvort orkusala
fyrirtækisins til stór-
iðju skili eðlilegri arð-
semi.
Arðsemisút-
reikningar
Landsvirkjunar
Landsvirkjun gaf út
skýrslu á síðasta ári, þar sem m.a.
birtast útreikningar á arðsemi af
orkusölu til stóriðju, og heldur
skýrsluhöfundur því fram að hún
hafi skilað fyrirtækinu ríflega 6
milljörðum króna í nettóhagnað á
núvirði 1997 m.v. 4% ávöxtun, en 10
milljörðum m.v. 3,5% ávöxtun.
Orkusala
Hvert starf við 1.
áfanga væntanlegs ál-
vers, segir Þorsteinn
Siglaugsson, mun
Þorsteinn
Siglaugsson
notkunar (electric ut-
ilities). Því til viðbótar
kemur tekjuáhætta,
þar sem orkuverð til
áliðnaðar sveiflast með
álverði, og sú hætta að
sitja uppi með ónýttar
fjárfestingar um lengri
eða skemmri tíma,
hætti orkukaupendur
rekstri sínum. Gróf at-
hugun á fjármagns-
kostnaði sambærilegra
fyrirtækja erlendis
leiðir í ljós að áhættan
af orkusölu Lands-
virkjunar til stóriðju
samsvarar að lágmarki
um 6% raunávöxtun á
kosta skattborgarana
55 milljónir króna.
Fram kemur að Landsvirkjun gerir
kröfu um 3,9% ávöxtun af orkusölu
til stóriðju. Grundvallast sú ávöxt-
unarkrafa á því, að raunvextir af
lánum Landsvirkjunar 1971-1997
nemi 3,9%.
Skattborgarar bera
áhættuna - og tapið
Ávöxtunarkrafa á fjárfestingar
sett saman úr tveimur þáttum. Ann-
ars vegar fjármagnskostnaði af lán-
tökum, hins vegar ávöxtun á eigið
fé. Þegar veitt eru lán til atvinnu-
rekstrar er almenna reglan sú, að
vextir ráðast af þeirri áhættu sem
rekstrinum er samfara. Lán til
Landsvirkjunar eru vissulega ríkis-
tryggð, en það breytir ekki því, að
áhættan hverfur ekki, heldur taka
skattborgarar hana á sig.
Við mat á ávöxtunarkröfu á fjár-
festingar opinbers fyrirtækis þarf
því að miða við vexti af lánum til
sambærilegs rekstrar sem ekki er í
opinberri eigu. Áhætta Landsvirkj-
unar af orkusölu til stóriðju er í
fyrsta lagi sambærileg við áhættu í
rekstri orkukerfa til almennrar
lánsfé, ekki 3,9%.
26 milljarða tap fram til þessa
af orkusölu til stóriðju?
Skýrsla Landsvirkjunar minnist
hvergi á ávöxtun á eigið fé fyrirtæk-
isins. Sé litið á sambærileg fyrir-
tæki er ljóst að ávöxtun á hlutafé
Landsvirkjunar ætti að vera í
minnsta lagi 10%. Miðað við þessar
forsendur er vegið meðaltal fjár-
magnskostnaðar hjá Landsvirkjun
(WACC) að lágmarki 7,2%. Þar sem
forsendumar era ekki birtar í
skýrslunni er erfitt að áætla raun-
verulegt tap af orkusölunni. Þó má
benda á að skv. útreikningi skýrslu-
höfundar munar um 4 milljörðum á
arðseminni m.v. 3,5% og 4% ávöxt-
un. Hálft prósentustig nemur um 4
milljörðum. 7,2% ávöxtunarkrafa
þýðir þannig að Landsvirkjun hefur
tapað tæplega tuttugu og sex millj-
örðum króna, á orkusölu til stóriðju
frá 1966-1997, fyrir utan þær skuld-
ir fyrirtækisins sem ríkissjóður hef-
ur yfirtekið.
Fljótsdalsvirkjun -
22 miHjarða tap
Haft er eftir iðnaðarráðherra í
Morgunblaðinu hinn 20. ágúst síð-
astliðinn, að áætluð fjárfesting í
Fljótsdalsvirkjun nemi 30 milljörð-
um króna. Jafnframt kemur fram
að heildarorkuþörf til framleiðslu á
330 þúsund tonnum af áli nemur
3.650 GWst. Til 1. áfanga álvers á
Reyðarfirði þarf því 1.330 GWst,
eða 1.330.000.000 kwst. Meðalverð
orku til stóriðju er nú 0,88 kr./kwst.
Samkvæmt ársskýrslu Lands-
virkjunar 1998 er rekstrarkostnað-
ur án afskrifta ríflega 2,6 milljarðar
á ári. Meðalverð raforku til stóriðju
er 0,88 kr./kwst. Sé gert ráð fyrir að
verðmunurinn endurspegli rekstr-
arkostnað, er hlutur stóriðju um 620
millj. kr. á ári. Hlutur Fljótsdals-
virkjunar yrði þannig um 326 millj-
ónir króna árlega.
Einnig kveðst Landsvirkjun hafa
eytt um 3-4 milljörðum til undir-
búnings og markaðssetningar, sem
eðlilegt er að deila niður á þau orku-
söluverkefni sem framundan eru, að
Norðuráli meðtöldu. Hlutur Fljóts-
dalsvirkjunar í þeim kostnaði nem-
ur að lágmarki 520 milljónum.
Iðnaðarráðherra telur álverið
verða óhagkvæmt eftir 10-15 ár.
Ljóst er að verði reksturinn óhag-
kvæmur koma viljayfirlýsingar um
frekara orkukaup að litlu haldi. Hér
er gert ráð fyrir fullkominni óvissu
um frekari orkusölu að 15 árum
liðnum og út endingartíma virkjun-
arinnar:
Fljótsdalsvirkjun ein og sér „skil-
ar“ Landsvirkjun 22 mUljarða tapi.
Hvert starf við fyrsta áfanga álvers-
ins mun því kosta skattborgarana
55 milljónir króna ef 400 störf skap-
ast. Margfalda má það tap með fjór-
um sé reiknað með fullri afkasta-
getu álversins.
Hvers vegna
upplýsingaleynd?
Utreikningar undirritaðs hér að
framan byggja annars vegar á árs-
skýrslu Landsvirkjunar 1998 og
hins vegar á tölum sem iðnaðarráð-
herra gaf upp á fundi á Hallorms-
stað um daginn. Ekki fengust frá
Landsvirkjun grunnupplýsingar
um kostnað og tekjur vegna verk-
efna sem framundan eru. Þær ættu
að sjálfsögðu að liggja fyrir opin-
berlega, ekki síst þar sem um er að
ræða fyrirtæki í almannaeigu.
Sú viðbára er hjákátleg, að ekki
megi gera kostnaðarupplýsingar
opinberar vegna þess að slíkt gæti
veikt samningsstöðu gagnvart
hugsanlegum kaupendum. Fyrir-
tæki á borð við Alusuisse, Alcoa og
Norsk Hydro reka stórar deildir
sérfræðinga sem starfa við það eitt
að grannskoða rekstur samkeppnis-
aðila, kaupenda og birgja. Þessir
aðilar geta auðveldlega áætlað
kostnað við byggingu nýrra orku-
vera. Líklegra er að Landsvirkjun
liggi á upplýsingum í því skyni að
Fjárfesting:...............................................- 30,52 milljarðar
Tekjur af orkusölu (1):..........1,17 milljarðar á ári (0,88 kr. á kwst. í 15 ár.)
Tekjur af orkusölu (2):.... 0,6 milljarðar á ári (0,88 kr. með 50% líkum í 25 ár)
Rekstrarkostnaður:.............................- 0,326 milljarðar á ári í 40 ár.
Avöxtunarkrafa:........................................................7,2%
Nettó núvirði (NPV):........................................- 21,8 milljarðar
skattborgaramir komist ekki að því
gríðarlega tapi sem stefna fyrirtæk-
isins hefur lagt á þá.
Ólíklegt að álverið
sjálft verði arðbært
Sú sameiningaralda sem nú
gengur yfir í áliðnaði er ekki
ástæðulaus. Með samruna leitast
álfyrirtækin við að samnýta krafta
sína til að efla hagkvæmni í rekstri.
Nýjasta dæmið er samruni Alcoa
og Reynolds, sem saman ráða yfir
300 verksmiðjum. Stutt er síðan
Alcan og Alusuisse-Lonza runnu
saman. Vægi stærðarhagkvæmni
verður þannig sífellt meira í ál-
rekstri. Á sama tíma reyna iðnað-
arráðherra og Landsvirkjun að i‘T“'
íslenska fjárfesta til þátttöku í fyr-
irtæki sem mun ráða yfir einni lít-
illi verksmiðju og nýtur þannig
engrar stærðarhagkvæmni. Sú
12-14% ávöxtun sem iðnaðarráð-
herra lofar er því fjarstæðukennd.
Endurskoða þarf
stóriðjustefnuna
Meginástæðan fyrir skekkjum í
farðsemisútreikningum Landsvirkj-
unar er sú, að allt of lág ávöxtunar-
krafa er gerð til fjárfestinga í orku-
verum. Avöxtun á eigið fé er nei-
kvæð og áhættu sleppt þegar fjár-
magnskostnaður er reiknaður. Ára-
tugum saman hefur íslenska þjóðin^
niðurgreitt raforkuverð til stóriðju
og stendur nú til að margfalda það
tap. Það er mál að linni. Alþingi og
ríkisstjóm ber skylda til að taka
stóriðjustefnu Landsvirkjunar til
gagngerrar endurskoðunar áður en
meiri byrðar verða lagðar á skatt-
borgarana.
Höfundur hefur MBA próf frá
INSEAD í Frakklandi. Hann er
framkvæmdastjóri.
4CO/ afsláttur
Iw/Oáglerjum
á laugardag og sunnudag!
illa á töfluna?
4* *
3} ÐLAFOL.
sérstaklega velkomið
Anna & útlitið...
veitir þér persónulega aðstoð
við val í dag, laugordaginn
4. septemberkl 12-17.
GLERA
H A M R A B O R G 1 O
S í M I 5 5 4 3 2 O O
S M Á R A T O R G I
S I M I 5 B 4 3 2 O o
5. umferð íslandsmótsins í (®) Rallinu
Komdu og fylgstu með!
Gódir stabir til ab fylgjast meb Rallinu - áhorfendaleiðir
Laugardagur
Ökuleið 16: Tröllháls /Uxahryggir: fyrsti bíll kl. 7:53. Leiðin lokar: 7:00
Ökuleið 18: Tröllháls fyrsti bíll kl. 10:21. Leiðin lokar kl. 9:45
Ökuleið 19: Kleifarvatn fyrsti bíll kl. 11:59. Leiðin lokar kl. 11:30
Ökuleið 21: Ísólfsskáli/Djúpavatn fyrsti bíll kl 12:58 Leiðin lokar kl. 12:15
Nánari upplýsingar um RallyReykjavík er að finna á www.visir.is/motorsport.
Þar sjást leiðimar, listi yfir keppendur og staðan hverju sinni auk þess rallinu
er lýst beint á netinu.
Olíufélagiðhf
www.esso.is
www.bennl.ls