Morgunblaðið - 22.02.2000, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 22. FEBRÚAR 2000 25
ERLENT
Y atnaskil í Iran
Kosningarnar í íran sl. föstudag voru mikill sigur
fyrir umbótaöflin í landinu og að sama skapi ósigur
fyrir harðlínumennina. Khatami forseti og leiðtogi
umbótasinnanna hefur nú fengið umboð til að koma
á því siðaða samfélagi laga og réttar, sem hann hef-
ur barist fyrir, en erfiðasta glíman verður við efna-
hagsmálin, sem eru í kaldakoli.
Teheran. AP, AFP, Reuters.
UMBÓTASINNAR í íran unnu mik-
inn sigur í kosningunum sl. föstudag
og Ijóst er, að nýir tímar eru að renna
upp í írönskum stjómmálum. Þeir
hófust í raun 1997 er klerkastéttin og
harðlínumennimir ákváðu að lífga
dálítið upp á forsetakosningamar
með því að leyfa tiltölulega ókunnum
klerki, Mohammad Khatami, að
bjóða sig fram. Klerkastéttina óraði
ekki fyrir úrslitunum, Khatami fékk
20 milljónir af alls 29 milljónum at-
kvæða. Teningunum hafði verið kast-
að og um miðjan dag í gær vom horf-
ur á, að harðlínumennirnir fengju
aðeins um eða innan við 40 sæti af 290
á þingi. Þá var aðeins búið að telja
15% atkvæða í Teheran, höfuðborg-
inni, en útlit fyrir, að umbótasinnar
fengju 26 til 28 af 30 þingsætum
hennar. Hafði Mohammadreza Khat-
ami, bróðir Khatamis forseta, fengið
flest atkvæði.
Hreyfing umbótasinna kallar sig
„2. Khordad“ en í íranska tímatalinu
svarar það til 23. maí 1997, dagsins er
Khatami var kjörinn forseti.
Með kjöri hans urðu strax miklar
breytingar í Iran. Frjálslynt fólk, sem
ekld hafði þorað að láta í sér heyra, fór
nú að opna munninn og harrn gaf kjós-
endum sínum nýja von, einkum ungu
fólki og konum, sem klerkastéttin
hafði haldið niðri í nafni trúarinnar.
Mörgum hefur fundist hægt ganga
í umbótaátt en Khatami hefur orðið
að haga seglum eftir vindi. Þar til á
föstudaginn vora harðlínumennimir í
meirihluta á þingi. Hann hefur þó
ávallt ýtt undir aukið frjálsræði og
ungt fólk og konur era ekki lengur
jafn hrædd og áður við Baseej-sveit-
irnar, sem hafa gætt þess, að ströng-
ustu siðum íslams sé fylgt út í æsar.
Gervihnattadiskamir, sem klerkam-
ir bönnuðu, era aftur famir að sjást á
húsþökum og blæjan, sem konur áttu
að fela sig undir, er orðin að skuplu,
sem færist æ aftar á höfuðið.
„Mistökin“ sem
öllu breyttu
Khatami er sjálfur klerkur og hann
stefnir ekki að því að afnema það ísl-
amska kerfi, sem komið var á með
byltingunni 1979. Hann er hins vegar
miklu hófsamari í túlkun sinni á hlut-
verki trúarinnar í samfélaginu og
hann gaf fólki þor til að gagnrýna
klerkastéttina. Það endurspeglast
Mohammad Khatami, forseti ír-
ans (t.h.), ásamt innanríkis-
ráðherra sínum, Abdolavahed
NousaviLari.
m.a. í þeim fjölda óháðra og frjáls-
lyndra dagblaða, sem litið hafa dags-
insljóssíðan hann var kj örinn.
Fyrir 1997 vora kosningar í íran
allt að því formsatriði. Sérstakt ráð
harðlínumanna, nokkurs konar
æðstaráð, réð því hverjir fengu að
bjóða sig fram og til að gefa kosning-
unum einhvem sýndarsvip var venj-
an sú að leyfa einhverjum alls
óþekktum mönnum að kljást við
kunnan og valdamikinn harðlínu-
mann. Almenningi þótti sem úrslitin
væra ráðin fyrirfram og lqörsókn var
alltafmjöglítil.
Þetta breyttist allt með tilkomu
Khatamis, sem var raunar ekki með
öllu ókunnur því að hann hafði áður
gegnt embætti menningarmálaráð-
herra. Andstæðingur hans og fram-
bjóðandi harðlínumanna í kosningun-
um 1997 var Ali Akbar Nateq-Nouri
og í kosningabaráttunni, a.m.k. fram-
an af, virtist hann öraggur um, að allt
færi eins og venjulega og hann yrði
kjörinn. Um framboð Khatamis sagði
hann og vitnaði þá í persneskt mál-
tæki, sem segir eitthvað á þá leið, að
stundum sé ágætt að kynda aðeins
betur upp í aminum. Þegar úrslitin
lágu fyrir sögðu stuðningsmenn
Khatamis, áð arinninn hefði orðið svo
heitur, að húsið hefði brannið til
kaldra kola.
Harðlínumennimir bragðust hart
við sigri Khatamis og beittu einkum
fyrir sig dómskerfinu, sem þeir réðu.
Dagblöð umbótasinna vora bönnuð
eitt af öðra en Khatami og menning-
armálaráðherra hans svöraðu með
því að leyfa jafhharðan ný blöð.
Margir kunnir bandamenn Khatamis
vora fangelsaðir, þingið svipti innan-
ríkisráðherra hans embætti og vopn-
aðir útsendarar harðh'numanna réð-
ust á menntamenn og námsmenn.
Þessar atlögur urðu þó aðeins til að
efla umbótahreyfinguna og auka
hróður Khatamis meðal landsmanna.
Staða harðlínumannanna
Styrkur Khatamis felst ekki síst í
því, að hann er enginn utangarðs-
maður, sem vill rífa niður kerfið,
heldur kemur hann úr innsta hring
þess en vill breyta því.
Harðlínuöflin hafa vitað um nokk-
urt skeið hvað klukkan sló og hafa
slakað nokkuð á. Þau leyfðu t.d.
hundraðum kunnra umbótamanna að
bjóða sig fram í þingkosningunum en
áður vora þeir yfirleitt útilokaðir með
alls konar tylhástæðum.
Harðlínuklerkamir ráða eftir sem áð-
ur æðstaráðinu og samkvæmt stjómar-
skránni verður það að samþykkja öll lög
frá þinginu. Mohammedrráa Zohdi, ritr
stjóri Arya, óháðs dagblaðs, telur þó ól-
íklegt, að æðstaráðið muni þora að troða
illsakir við almenning í landinu með því
að snúast gegn þinginu. Þá kvaðst hann
ekki trúa því, að AJi Khamenei erki-
klerkur og harðlínumaður vogaði sér að
grípa til einhverra örþrifaráða, sem ekki
væru heimiluð í stjómarskránni. Gerði
hann það væri auðvelt að saka hann um
svik við sjálfan upphafsmann byltingar-
innar, Khomeini erkiklerk.
Það er kannski táknrænast fyrir
hina nýju tíma í íran, að kosninga-
skrifstofur umbótasinna í Teheran
vora í diskóteki, sem lokað var með
byltingunni 1979. Síðan hefur dans
verið bannaður í landinu.
Óðaverðbólga
og atvinnuleysi
Kosningaúrshtin í íran era til
marks um, að fólk vill ekki lifa lengur
við ófrelsi og harðræði klerkastéttar-
innar en ástæðan fyrir þeim er líka
sú, að efnahagsmálin era í rúst. Verð-
bólgan er mikil, fyrir um 15 áram
vora 500 rialar í doharanum en 8.300
nú. Atvinnuleysið er líklega um 30%
eða jafnvel meira og út úr háskólun-
um streymir vel menntað fólk, sem
enga vinnu fær. Næstum allar at-
vinnugreinar era í höndum ríkisins.
Margir kenna Bandaríkjunum og
refsiaðgerðum þeirra um ástandið en
efnahagslegt ófrelsi og einhæfni ráða
þó mestu. Iranir era aðrir mestu olíu-
framleiðendur innan OPEC, Sam-
taka ohuframleiðenda, og ohan stend-
ur undir 85% gjaldeyristeknanna.
Þótt ohuverðið sé hátt nú hefur það
verið mjög lágt á síðustu áram með
alvarlegum afleiðingum fyrir efna-
hagslífið. Árið 1998 var fjárlagahall-
inn nærri 440 milljarðar ísl. kr.
Khatami vih reyna að blása nýju
lífi í efnahagsmálin, til dæmis með því
að einkavæða ríkisfyrirtæki, en
fréttaskýrendur segja, að það sé
takmarkað hverju hann geti fengið
áorkað.
.jUþjóðavæðingin býður ekki upp
á marga kosti,“ segir Khosro Abedi,
póhtískur fréttaskýrandi í Iran. „Þær
aðgerðir, sem þegar hefur verið grip-
ið th, hafa litlu breytt enda er hin
nýja heimsskipan einföld: Annað-
hvort er að standa sig í samkeppninni
eðaverðaundir."
Að verða undir hefur einmitt verið
hlutskipti margra írana á síðustu ár-
um:
„Ég vhdi gefa allt til að komast
burt úr þessu landi,“ segir Mohamad,
29 ára gamall maður. „Hér er allt á
leið norður og niður.“
Spennið beltin
Að aka BMW 316 er engu líkt. Þessi tilfinning er afrakstur þrotlausrar vinnu
vísindamanna og færustu hönnuða sem hafa náð að tvinna saman vísindi
og ástríðu á einstakan hátt. Við bjóðum þér að komast á flug - í BMW 316.
BMW 316 kostarfrá 2.380.000 kr.
Grjótháls 1 Engum líkur
sími 575 1210