Morgunblaðið - 22.02.2000, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 22. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MENNTUN
Háskólaþing - Menntamálaráðuneytið hélt Háskólaþing á laugardaginn. Þar mættust háskólaborgarar hvaðan-
æva að á landinu, báru saman bækur sínar og miðluðu hugmyndum. Gunnar Hersveinn og Erla Skúladóttir fóru
á þingið og segir hér meðal annars frá erindi Guðmundar Hálfdanarsonar og Jóns Torfa Jónassonar.
Vegamót
hins þjóðlega
og alþjóðlega
• Erlendir skiptinemar eru fleiri en
íslenskir á þessu háskólaári.
• Lokamarkmið alþjóðavæðingar
háskóla er að auka fjölbreytnina.
Morgunblaðið/Kristinn
Alþjóðavæðing háskóla er ögrun fyrir íslenska menningu.
Skiptinemendur á háskólastigi 1992-2
■
Fjöldi
200
Nordplus nemendur frá Háskóla íslands
Erasmus nemendur frá íslandi
Nordplus nemendur til Háskóla íslands
Erasmus nemendur til íslands
co 5
‘(u'___
1—
1992/ 1993/ 1994/ 1995/ 1996/ 1997/ 1998/ 1999/
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Hvernig sem á málið er lit-
ið hefur íslensk menn-
ing og vísindi ávallt ver-
ið í margslungnum
tengslum við nágrannalöndin. Hér
hefur sannast að einangrun leiðir
til andlegrar stöðnunar, en átök við
erlend áhrif og hugmyndastrauma
fleyta menningunni áfram,“ sagði
Guðmundur Hálfdanarson dósent í
sagnfræði við Háskóla íslands í er-
indi sinu „Alþjóðamenning háskóla
og framtíð íslenskrar þjóðmenning-
ar“, á háskólaþingi 19. febrúar
2000. Hann sagði, að á síðustu árum
hefði háskólastarf náð fullum
þroska hér á landi, og að aukið
framboð menntunar á háskólastigi
hefði greinilega dregið úr þörfum
háskólanema fyrir að sækja mennt-
un sína til útlanda, þar sem margt
það sem áður var ekki hægt að
nema hér á landi er nú kennt við ís-
lenskar háskólastofnanir.
„Hinsvegar hefur á síðasta ára-
tug orðið áþreifanlega vart á ís-
landi, eins og í nágrannalöndunum,
nýrrar tegundar alþjóðavæðingar,
sem snýr fyrst og fremst að grunn-
menntun á háskólastigi. Hér er um
að ræða afleiðingu af þátttöku okk-
ar í menntaáætlunum Evrópu-
sambandsins og Norðurlandaráðs,
en þær hafa síðastliðinn áratug
skapað nýjar aðstæður í háskóla-
starfi í flestum löndum Evrópu,"
sagði Guðmundur.
Evrópskar víddir og norrænar
Hann segir, að þessi alþjóðavæð-
ing í háskólastarfi sé aðeins einn
þáttur í breyttum aðstæðum í
heiminum, á tímum aukinnar mark-
aðsvæðingar, gríðarlegrar þróunar
í samskiptatækni og pólitísks um-
róts við lok kalda stríðsins. Ör
framþróun í vísindum og tækni hef-
ur gert það að verkum, að lönd
Evrópu hafa séð sig knúin til að
vinna saman, í því skyni að standast
harða samkeppni á sviði vísinda og
tækniþróunar, ekki síst við Banda-
ríkin og Japan. „Samstarf á
menntasviðinu hefur einnig það að
skólar/námskeið
markmiði að efla skilning Evrópu-
þjóða á menningu hverrar annarrar
og gera þannig komandi kynslóðum
Ijóst að þótt menningarsamfélög
álfunnar séu ólík, bæði innan landa
og milli þjóða, tengja ótalmargir
þræðir þau saman í norræn og
evrópsk menningamet,“ sagði Guð-
mundur. Hann sagði einnig að í
áætlunum Evrópusambandsins
væri gjaman talað um „Evrópu-
vídd“ (European Dimension) sem
grunnþátt í samstarfinu. Norður-
landabúar leggja hinsvegar áherslu
á hina „nomænu vídd“ (Nordisk
Dimension). Markmiðið er að
hvetja nemendur, með skipulögðu
styrkjakerfi og alþjóðlegum regl-
um um mat á námi, til að afla hluta
menntunar sinnar í öðra Evrópu-
landi, þannig að menntastétt fram-
tíðarinnar geri sér bæði betri grein
fyrir gríðarlegri fjölbreytni álfunn-
ar og efli með sér samkennd. „Hér
er um að ræða mikla breytingu í
flestum löndum Evrópu vegna þess
að lengst af hafa evrópskir háskóla-
nemar stundað allt sitt nám í sínu
heimalandi, ef ekki í sinni heima-
borg,“ sagði hann og minnti á að áð-
ur hefðu nemendur oft á tíðum
misst námsstyrki og lán ef þeir fóra
til annarra landa í nám. A.m.k. var
talinn alger óþarfi að leita á önnur
mið til að fiska það sem fékkst á
heimamiðum.
ísland vinsælt hjá skiptinemum
Árið 1992 gerðist ísland aðili að
Erasmus-áætlun Evrópusam-
bandsins og námsárið 1992-93 fóra
fyrstu íslensku skiptinemarnir utan
til hálfs eða eins árs námsdvalar.
Guðmundur sagði, að menn hefðu
gert sér grein fyrir, að áætlunin
myndi ná skjótum vinsældum með-
al íslenskra háskólanema, enda
nær hefðin íyrir námsdvöl Islend-
inga erlendis allt aftur til tíma
Sæmundar fróða. Jafnframt bjugg-
ust fæstir við því að erlendir nem-
endur myndu flykkjast til Islands í
náinni framtíð. Sú skoðun spratt ef
til vill af eðlislægri minnimáttar-
kennd smáþjóðar. „Þróunin varð
fljótt allt önnur en flestir spáðu og
síðustu ár hefur fjöldi Erasmus-
nemenda sem hingað kemur til Is-
lands dregið mjög á þá sem fara ut-
an - um leið og fjöldi Erasmus-
nema virðist ætla að staðnæmast
við nálægt 140 einstaklinga á ári.“
N ordplus-nemendaskiptakerfi
norrænu ráðherranefndarinnar var
komið á fót árið 1989, en þróun þess
hefur verið mjög ólík Erasmus-
kerfinu hvað fsland varðar. Lengst
af hefur ríkt mun meira jafnvægi í
nemendaskiptunum við Norður-
lönd (Guðmundur miðaði við Nord-
plus-nemendur til og frá HÍ, ekki
landið allt). „Nokkra athygli vekur
hin gífurlega fjölgun nemenda sem
heimsækja ísland á því háskólaári
sem er að líða,“ sagði Guðmundur
(Nordplus-styrkir era hærri en
Erasmus styrkir). Þegar tölur yfir
Erasmus- og Nordplus-nema era
lagðar saman kemur í ljós að há-
skólaárið 1999-2000 era skiptinem-
ar sem koma til íslands í íyrsta
skipti fleiri en þeir sem fara utan,
og að nokkuð jafnvægi hefur ríkt í
nemendaskiptum íslendinga síð-
ustu tvö árin.
„íslendingar era ekki lengur að-
eins neytendur í alþjóðasamstarfi á
sviði háskólamenntunar, og hljóta
það að teljast nokkur tíðindi. Eg
leyfi mér að túlka þessa þróun
þannig, að hún beri vott um vaxandi
styrk íslensks háskólasamfélags,
um leið og hún hefur sannarlega
rennt styrkari stoðum undir starf
íslenskra háskóla á nýliðnum ára-
tug,“ sagði Guðmundur. „Samfélag
nemenda við Háskóla íslands nú er
fjarri því jafn einsleitt og það var
við upphaf síðasta áratugar, hvað
þá þegar ég stundaði nám við skól-
ann fyrir tveimur áratugumv Þegar
gengið er um lóð Háskóla íslands
má t.d. heyra nemendur tala tung-
um, sem gefur skólanum alþjóðleg-
an svip, um leið og það færir okkur
áþreifanlega heim sanninn um, að
ísland er alls ekki einangrað eyland
heldur virkur þátttakandi í samfé-
lagi þjóðanna."
Guðmundur sagði, að háskóla-
stigið allt yrði enn frekar en áður
að starfa á tveimur sviðum samtím-
is, þ.e.a.s. að miða námið við inn-
lendar þarfir og aðstæður og um
leið að taka tillit til alþjóðlegra |
staðla og viðmiða í allri starfsemi |
sinni. íslenskar menntastofnanir |
starfa nú á alþjóðlegum markaði og *
af þeim sökum þurfa þær að skil-
greina sig vel. Hvort þær eru það
sem Svíar kalla „högskola" eða
„universitet"?
Enska og íslensk menning
Guðmundur telur að þörfin fyrir
að bjóða þeim erlendu nemendum
sem gista landið upp á nægilega k
fjölbreytni í námi hafi aukist. Þeir !
þurfi að geta stundað fullt nám á I
meðan dvöl þeirra stendur. „Eina 9
raunhæfa úrræðið sem íslenskir
háskólar hafa í þessum efnum er að
veitá erlendum skiptinemum tæki-
færi til að stunda nám hér á landi á
erlendum tungumálum, sem í
reynd verður oftast latína nútím-
ans, enska,“ sagði hann eftir að
hafa fært rök fyrir þvi að of mikill
einstrengingur fælist í því að krefj- ^
ast þess að þeir stunduðu allir nám- j
ið á íslensku. Hann sagði varla hjá |
því komist, að Háskóli Islands tæki P
upp heildstætt nám á ensku fyrir
erlenda nemendur á ákveðnum
brautum sem hafa mikið aðdráttar-
afl, eins og miðaldafræði og jarð-
fræði, sem sérsniðnar yrðu fyrir er-
lenda skiptinema.
En er þetta ekki á skakk og skjön
við vemdun íslenskrar tungu, sem
hefur verið eitt af markmiðum ís-
lenska ríkisins frá upphafi? Tungan (;
hefur ávallt talist helsti tilveru- I
grundvöllur þjóðarinnar og rétt- f
læting fyrir sjálfstæði hennar og
velferð. „Nauðsynlegt er að gera
sér grein fyrir að markmið alþjóða-
væðingar í háskólum er ekki að
gera þá alla eins eða að útrýma sér-
kennum menningarsvæða," sagði
Guðmundur, „þvert á móti hlýtur
lokamarkmið hennar að vera viljinn
til að viðhalda fjölbreytni í heimin-
um, vegna þess að án slíkrar fjöl- 1
breytni verður engin menning. Við |j
eigum því ekki að standa vörð um p
íslenska menningu, eins og hún sé
hrein og dauðhreinsuð, og geti þar
með sýkst af viðkynningu sinni við
erlendar þjóðir og siði, heldur
halda út í heiminn með þá fullvissu
að hún sé einhvers virði og standist
samanburð við það sem gerist ann-
ars staðar. Þetta er grandvöllur
allrar sjálfsvirðingar sem að mínu
mati er eina leið okkar inn í fram- |
tíðina og reyndar sú leið sem meiri- |
hluti íslendinga vill fara,“ sagði 1
hann og bætti við að íslenskt há-
skólafólk hefði verið, frá stofnun
Háskóla íslands, trútt þeirri hug-
sjón að háskólar hljóti ávallt að
starfa á vegamótum hins þjóðlega
og hins alþjóðlega.
„Ein stærsta áskoran til háskóla-
fólks og menntayfirvalda á næstu
árum er því að halda áfram á þeirri
braut vaxandi alþjóðasamskipta
sem þegar hefur verið mörkuð - og |
tryggja þannig framtíð íslenskrar I
þjóðmenningar," sagði Guðmundur
Hálfdanarson að lokum.
Eru háskólar í takt við tímann?
■ www.nudd.is
|ýmislegt
■ FULLORÐIIMSFBÆÐSLAN
SCHOOL OF ICELANDIC,
GERÐUBERGI 1, 3. hæð R.
f-f@islandia.is-www.peace.is/f-f
Að hefjast: 28/2 Morgunnámskeið í
íslensku f. útlendinga og nýbúa: 4 vikur
x 5 daga í viku ftá 9—11.45. Námskeið f.
samræmdu próGn. Tölvugrunnur: 5
vikur: Þri/fim. x 18.30—19.10 kr.
23.81H). Enska: Byrjunarstig, sænska,
þýska. Námsaðstoð og námskeið f.
grunn-, framhalds-, tækni- og háskóla.
Háskóli: STÆ IB, IC, N, I viðsk.fr. og O.
Skráning s. 557 1155.
í huga Guðfínnu Bjamadóttur
rektors Háskólans í Reykjavík var
enginn efi um að menntun sé fjár-
festing framtíðarinnar. Hún
spurði í hverju væri skynsamlegt
að fjárfesta, í virkjunum eða
menntun? Hún sagði að á nýliðnu
viðskiptaþingi hafi glögglega
komið fram að fulltrúar atvinnu-
lífsins og einkageirans gerðu sér
góða grein fyrir hversu mikilvægt
væri að byggja upp þekkingu og
að styrkja grunnvísindi hér á
landi.
„Mikilvægt er að byggja upp
öflugt þekkingarsamfélag og gera
fræðimönnum kleift að starfa hér
heima. Áður var sagt „handritin
heim“, en ég segi núna „hugvitið
heim“. Þeir sem starfa í háskólum
hér þurfa að vera á heimsmæli-
kvarða, því ber að fjárfesta meira
íþekkingu, öllum íslendingum til
heilla. Guðfinna fjallaði um þetta
og rekstrarform háskóla í fram-
tíðinni.
Runólfur Ágústsson, rektor
Samvinnuháskólans á Bifröst,
spurði: „Hvort er mikilvægara í
kennslu að kenna nemendum
ákveðna tiltekna þekkingu eða að
kenna þeim að afla sér þeirrar
þekkingar sem þeir þurfa á að
halda, þegar þeir þurfa á henni að
halda og hæfileikann til að skilja
og höndla slíka þekkingu? Hvort
er mikilvægara staðreyndaþekk-
ing eða skilningur?" Hann ræddi
breytta tíma með nýrri upp-
lýsingatækni og sagði m.a.: „Sá
timi er liðinn að nemandi þurfi að
hitta kennara til að læra af hon-
um. Sá tími er einnig liðinn að
skóli sé hús, sem nemandi þarf að
fara í til að læra. Sá tími er kom-
inn að nemandinn á að geta sótt
sér þá fræðslu sem hann þarf, þeg-
ar honum hentar og þar sem hon-
um hentar. Framtíðin liggur
þannig í ótakmörkuðum aðgangi
nemenda að upplýsingum óháð
stað, tíma eða rúmi. Að hluta til i
fjarnámi og að hluta til í háskólun- |
um sjálfum."
Magnús Bernharðsson prófess-
or við Hofstra University bar sam- *
an kennsluhætti við fslenskan og
erlendan háskóla. Hann sagði að
bandarískir háskólar legðu mikla
áherslu á að hvetja til umræðna,
að fá nemendur til að tjá sig og
skiptast á skoðunum. Hann benti
einnig á reginmun á kennsluhátt-
um hér og í bandarískum háskól-
um, sem er hvað HI er upptekinn
af því að fella fólk, sem hefur að
hans mati niðurdrepandi áhrif á
kennsluhætti.