Morgunblaðið - 22.02.2000, Síða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 22. FEBRÚAR 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
AP
Þessi bygging, sorpbrennslustöð í Vínarborg, ber einstæðum hönnunarstfl Hundertwassers glöggt vitni.
Friedensreich Hundertwasser látinn
Gegn hinni beinu línu
Vín. Reuters.
AUSTURRÍSKI myndlistamaðurinn
og arkitektinn Friedensreich Hund-
ertwasser dó á laugardag úr hjar-
taslagi um borð í farþegaskipinu
HMS Queen Elizabeth II, 71 árs að
aldri. Hundertwasser var á þessu
hinzta ferðalagi sínu á leið til Aust-
urrflcis frá Nýja Sjálandi þar sem
hann var búsettur um árabil.
Hundertwasser, sem í raun hét
Friedrich Stowasser, fæddist í Vín-
arborg 15. desember 1928. Eftir síð-
ari heimsstyrjöldina, sem hann lifði
af í felum í fæðingarborg sinni
ásamt gyðingaættaðri móður, hóf
hann listnám við listaháskólann í
Vín árið 1948, en undi þar þó aðeins
í þrjá mánuði. Ári síðar tók hann
upp listamannsnafnið Hundertwass-
er. 1953 málaði hann fyrsta verk sitt
þar sem spírall var í aðalhlutverki,
en spírallinn varð að eins konar
vörumerki listamannsins. 1959 var
fræg „Mygluyfírlýs-
ing“ (Verschimmel-
ungsmanifest) hans
birt, þar sem hann
ræðst gegn rökhyggju
í byggingarlist. Gegn
hinni beinu línu, þessu
„verkfæri djöfulsins"
eins og kaus að kalla
hana, stillti hann spír-
alnum. Höfnun sína á
öllu reglulegu sýndi
hann meðal annars í
verki með því að ganga
alltaf í mislitum sokk-
um.
Hundertwasser varð
snemma umdeildur,
meðal annars fyrir að koma nakinn
fram, sem hann gerði nokkrum
sinnum á sjöunda áratugnum.
Byggingar þær sem Hunderwass-
er hannaði báru heimspeki hans
glöggt vitni, sem
ásamt höfnun hinnar
beinu línu einkenndist
af viðleitni til að færa
borgarhúsnæði nær
náttúrunni, með ríku-
legum gi'óðri á þökum
og syllum. „Ég breyti
sjúkum húsum í mann-
úðleg hús, í sátt við
náttúruna," sagði
hann. Fjölbýlishús og
sorpbrennslustöð í Vín
og heilsuhæli í Blumau
í Steiermark eru með-
al Hundertwasser-
bygginga í heimalandi
hans sem orðið hafa
vinsælir áfangastaðir fcrðamanna.
„Ég vil að fólki fínnist lífið þess
vert að lifa því,“ sagði Hundert-
wasser eitt sinn í Reuters-viðtali.
„Ég hata vonlausa list.“
Friedensreich
Hundertwasser
Litið um öxl
TðJVLIST
M e s k i r k j a
SINFÓNIUTÓNLEIKAR
Oliver Kentish: Fjórar myndir.
Hildigunnur Rúnarsdóttir: Orgel-
konsert (II. þáttur). Poulenc: Orgel-
konsert í g-moll. Lenka Mátéova,
orgel; Sinfóníuhljómsveit áhuga-
manna u. stj. Olivers Kentish.
Sunnudaginn 20. febrúar kl. 17.
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT
áhugamanna átti ekki sömu aðsókn
að fagna sl. sunnudag og um jólin,
þegar fjölmennur barnakór sá sjálf-
krafa um að fylla hvern krók og kima
aðstandendum, jafnvel þótt halda
mætti að frumflutningur íslenzks
verks og þriðjungs úr öðru - þ.e. mið-
þáttar úr væntanlegum orgelkonsert
- myndi vekja meiri forvitni en hálf-
setin kirkja bar vott um. Sérstaklega
úr því hvorki var um að ræða gat-
slitnar karlakórslummur né mannýg
framúrstefnuverk - þó að almenn-
ingur gæti að vísu varla vitað hið síð-
ara fyrir fram.
Titillinn á Divertimentói Olivers
Kentish fyrir Kammersveit, Fjórar
myndir, minnti mann ósjálfrátt á
Fyra vinjetter Lars-Erik Larssons
frá 1938 við útvarpsleikritsuppfærslu
á A Winter’s Tale eftir Shakespeare.
Þó að stfllinn hjá Oliver væri töluvert
frábrugðinn ástsæla sænska tón-
skáldinu og særi sig meir í ætt við
nýklassísk eða „póstrómantísk brezk
tónskáld frá fyrri hluta aldarinnar,
var ekki ósvipaður elegískur haust-
blær yfír 2. þætti og yfir 4. þætti
Larssons. 1. og 2. þættir Olivers voru
kannski persónulegustu partar þessa
bráðskemmtilega verks, þó að margt
væri einnig áheyrilegt í þeim seinni.
Stykkið var samið af furðuslunginni
þekkingu á klassískum vinnubrögð-
um hjá ekki eldri manni, sem ásamt
víða bráðferskri orkestrun rak
hlustandann til umhugsunar um
óskráðar reglur og viðjar nútíma-
tónlistar, þar sem slík „gamaldags",
gegnheil og hlustendavæn músík til
skamms tíma þótti helzt til þess fallin
að setja höfundinn út af fílabeins-
sakramentinu. Enda hefur stundum
hvarflað að fleiri áheyrendum en
undirrituðum, að mörgum staðfóst-
um framúrstefnuhöfundi sé undir
niðri farið að leiðast módemisminn
eftir hálfrar aldar stanzlausa til-
raunastarfsemi. Kannski eru Fjórar
myndir eitt af fleiri dæmum á síðustu
árum til marks um að sumir höfund-
ar séu famir líta um öxl og spyrja hér
í tíaldarlok: „hvað er þá allt okkar
starf?“
Enn þykir þó greinilega þurfa að
slá „skemmti“-varnagla við aðgengi-
legu tónverki, líkt og skemmtigildi
vandaðrar tónlistar hafi aldrei verið
til áður, eða mæti algjörum afgangi.
Af því leiðir þó ekki að slá megi
slöku við í spilamennsku. Þótt samið
væri fyrir Sinfóníuhljómsveit áhuga-
manna, var hémmrætt verk í það
kröfuharðasta, þrátt fyrir marga vel-
héppnaða staði hjá hljómsveitinni, og
vísaði eiginlega beint á flutning hin-
um megin við Hagatorgið, þar sem
nú er fáanleg öll sú hrynskerpa, ná-
kvæmni og lýtalausa inntónun sem
verk af þessu tagi þarfnast til að
njóta sín að fullu - og helzt við helm-
ingi stærri strengjasveit. í millitíð-
inni mætti kannski núa af nokkrar
nibbur, fínpússa og nostra við heldur
snubbótt niðurlag lokaþáttar, en að
því loknu myndi verkið án vafa gera
sig vel hjá SÍ, enda barmafullt af
frjóum hugmyndum.
E.t.v. má deila um kosti þess að
frumflytja nýtt tónverk í pörtum,
eins og hér var gert með flutningi
miðþáttar enn ókláraðs Orgelkon-
serts eftir Hildigunni Rúnarsdóttur
konsertmeistara í SÁ. Fyrir tiltölu-
lega óreynd yngri tónskáld getur
vissulega verið hagkvæmt að láta
þannig afgangsþættina njóta sviðs-
reynslu fyrst flutta þáttarins, og lýsir
um leið því ósjálfshátíðlegu viðhorfi
að heilt verk sé ekki endilega heilög
kýr sem slíkt (þó að einþáttungs-
stefna hérlendrar klassískrar út-
varpsstöðvar sé á hinn bóginn ekki
einhlítt til fyrirmyndar). Hins vegar
ætti fjölkvittinn hlustandi auðvelt
með að spyrja, hvort þessi „asi“ gæti
þessutan verið sprottinn af löngun til
að verða fyrstur til að vígja nýja
Noack-orgelið í samleik - þó að hon-
um sé að vísu ókunnugt um hvort
annar orgelkonsert sé einhvers stað-
ar í uppsiglingu. En hvað sem því líð-
ur má segja að höfundur hafi alltjent
komizt í feitt hvað tvennt varðar,
hljóðfærið og einleikarann. Hið róm-
antíska raddaval „Nýja Nóa“ var
sérlega vel fallið til samleiks við
strengjasveit, og Lenka Mátéova,
sem hingað til hefur verið óþarflega
vel varðveitt leyndarmál Efri-Breið-
hyltinga í Fella- og Hólakirkju, skip-
aði sér hér - og enn betur í lokaverk-
inu eftir Poulenc - hikstalaust í
úrvalssveit íslenzkra konsertorgan-
ista með framúrskarandi nákvæmum
og, þar sem það átti við, snörpum
Ekkert er
ókeypis
LEIKLIST
S a ii ð k i n d i n,
Leikfélag neinenda-
f é I a g s M K
SKUGGASVEINN
Leiksljóri: Agnar Jón Egilsson.
Sýnt í Félagsheimili Kópavogs.
ÞAÐ er greinilegt að Sauðkindin
hefur ekki setið auðum höndum síð-
ustu vikurnar. Fyrir utan alla fyrir-
höfnina við að setja saman leiksýn-
ingu hafa þau lagt í það að umbreyta
stóra salnum í Félagsheimili Kópa-
vogs og skapa þar mikla furðuveröld
úr svampi og svörtu plasti. Enda er-
um við stödd í mikilli furðuveröld,
einhvers konar blöndu af heimi
Grimms-ævintýranna og nútíma-
legu eiturlyfjahelvíti.
Efniviður sýningarinnar er ekki
samnefnt leikrit Matthíasar
Jochumssonar heldur þjóðsagan um
unga manninn sem þiggur silfurkúl-
ur Skrattans til að vera verðugur
eiginmaður unnustu sinnar. Vita-
skuld kemur að skuldadögunum og
kúlurnar dýrari en ráð var fyrir
gert. „Ekkert er ókeypis" er boð-
skapur sögunnar, þótt Kindurnar og
leikstjóri þeirra kjósi að þrengja
sjónarhornið á eiturlyf og afleiðing-
ar þeirra.
I leikskrá kemur fram að sýning-
in hafi verið unnin í spuna, og
losaraleg framvindan hefur vissu-
lega á sér spunaeinkenni. Textinn er
hins vegar áreiðanlega ekki runninn
áreynslulaust upp úr menntskæl-
ingum, upphafinn, sumstaðar í
bundnu máli og ekki laus við að
renna á köflum út í fremur innan-
tóma mælgi. Leikhópurinn átti í
nokkrum brösum við að gera sér
mat úr torfinu, best gekk Skrattan-
um, sem Sverrir Amason málaði í
sterkum „Rocky-Horror“ litum.
Elskendurnir voru líka skemmtileg-
ir í meðförum Vignis Rafns Valþórs-
orgelleik. Sömuleiðis átti strengja-
sveit SÁ hér fallegasta framlag dags-
ins í hægferðugum konsertþætti með
allt að því fornkirkjulegum tignarblæ
undir n.k. sónötuformi, er bar fagurt
vitni um skynbragð höfundar á mót-
un sönglínu og rithátt fyrir kór. Lof-
aði allt góðu um framhaldið, og mátti
raunar skilja af samdægri blaða-
grein, að þar verði ýmist tæpt á
barokki og nútímaformum, enda sízt
óviðeigandi að líta þannig yfir farinn
veg á áðurgetnum tíaldamótum.
Konsert franska sexmenningsins
Francis Poulencs fyrir orgel og
strengi varð til 1938 þegar náinn vin-
ur hans lézt í umferðarslysi. Kveður
þar við nýjan tón og alvarlegri undir
gráglettna yfirborðinu sem verið hef-
ur helzta vörumerki Poulencs, enda
tók hann þá aftur í sátt kaþólsku
bemskuáranna og fór að gefa kirkju-
verkum meiri gaum. Konsertinn
þykir einn sá bezt heppnaði í tónbók-
menntunum fyi*ir þessa áhöfn, sam-
inn að sögn út frá
orgelfantasíum Buxtehudes og í
mörgum mishröðum innbyrðis sam-
tengdum þáttum. Rithátturinn þykir
afar hugmyndaríkur og tær, enda
nýklassík Stravinskys meðal fyrir-
mynda franska tónskáldsins, og
sveiflast milli ljóðrænnar angur-
værðar, hrynrænnar kímni og níst-
andi skelfingar að tilfinningalegu
inntaki. Hvort sem hafi verið nægri
upphitun eða meiri samæfingar að
þakka, tókst strengjasveit SA mjög
vel upp undir hvetjandi stjóm Oli-
vers Kentish og betur en í fyrsta
verki dagskrár, þó að kröfumar
væm varla minni, og Lenka Mátéove
fór á kostum með skínandi tæmm og
hárnákvæmum orgelleik, sem hlýtur
að kalla á fleiri krefjandi verkefni í
náinni framtíð.
Ríkarður Ö. Pálsson
sonar og írisar Stefánsdóttur. í
heild var sýningin óþarflega óöguð
sem stakk í stúf við formfestuna í
textanum og dró dálítið slagkraftinn
úr mögnuðu efninu.
Saga þessi hefur áður höfðað til
skálda. Frægasta dæmið er óperan
Der Freischiitz eftir Carl Maria von
Weber, en löngu síðar gerði þríeyk-
ið William S. Burroughs, Robert
Wilson og Tom Waits sína útgáfu,
The Black Ridar. Lauslegur saman-
burður á lögum og textum í Skugga-
sveini við tónlist Waits úr verki
þeirra leiðir í ljós að tónlist Skugga-
sveins er að mestu leyti úr smiðju
hans og textarnir þýddir, nokkuð
haganlega meira að segja en þýð-
anda að engu getið. Ekki kemur
neitt fram um þetta í leikskrá, né
heldur hvort sýningin í heild er
byggð að einhverju eða öllu leyti á
verki þremenninganna. Ef sú er
raunin er slíkt auðvitað algerlega
ótækt, og allavega er stórlega
ámælisvert að grípa á þennan hátt
til tónlistar, sem ég geri ráð fyrir að
hafi verið gert í leyfisleysi.
Því miður era nokkur dæmi þess
að leikfélög framhaldsskólanna
sinni ekki skyldum sínum við höf-
unda. Vitaskuld er reynsluleysi um
að kenna, en þá er ábyrgð leikstjór-
anna og forráðamanna skólanna því
meiri. Eitt af því sem læra má af
Skuggasveini er nefnilega að á end-
anum borgar sig ekki að stytta sér
leið í lífinu.
Þorgeir Tryggvason
------UM---------
Ný stjórn
Samtaka
kvikmynda-
leikstjóra
ADALFUNDUR Samtaka kvik-
myndaleikstjóra og kvikmynda-
handritahöfunda var nýlega en sam-
tökin starfa í tveim deildum,
leikstjóradeild og handritahöfunda-
deild. Formaður leikstjóradeildar
var kjörinn Friðrik Þór Friðriksson,
en aðrir í stjórn deildarinnar era
Hilmar Oddsson og Óskar Jónasson,
varamenn Jón Tryggvason og Krist-
ín Jóhannesdóttir. Formaður hand-
ritahöfundadeildar var kjörinn
Hrafn Gunnlaugsson, en aðrir í
stjórn era Einar Már Guðmundsson
og Viðar Víkingsson, varamenn
Friðrik Erlingsson og Þráinn Bert-
elsson.
Formaður aðalstjórnar samtak-
anna er tilnefndur til skiptis af stjórn
leikstjóradeildar og stjórn handrita-
höfundadeildar, en hvor deild skipar
síðan tvo menn í aðalstjórn. Aðal-
stjórn skipa: Friðrik Þór Friðriks-
son formaður, Hrafn Gunnlaugsson
varafoimaður, Hilmar Oddsson,
gjaldkeri, Óskar Jónasson, ritari, og
Einar Már Guðmundsson, með-
stjórnandi.
I fréttatilkynningu frá Samtökum
kvikmyndaleikstjóra og kvikmynda-
handritahöfunda segir m.a.: ,Á fund-
inum kom fram ákveðinn vilji til að
sameina undir einum hatti alla þá er
höfundarrétt eiga að kvikmyndum
og var rætt um nauðsyn þess að
stofna deild kvikmyndatónlistarhöf-
unda. Lögmaður félagsins, Erla S.
Árnadóttir, gerði grein fyrir þeim
árangri sem náðist á liðnu ári í bar-
áttu kvikmyndaleikstjóra fyrir höf-
undarrétti sínum og að stöðugt þurfi
að fylgja þeim árangri eftir vegna
þeirrar áráttu ýmissa hópa að reyna
sífellt að seilast inn á svið kvik-
myndaleikstjórans og kvikmynda-
handritahöfunda. Mikil eindrægni
ríkti á fundinum, en kvikmyndalistin
hefur átt nokkuð undir högg að
sækja vegna þess hve ung hún er hér
álandi."