Morgunblaðið - 14.03.2000, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 14. MARS 2000
JK-------------------------
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Anna Itagnhild-
ur Björnsdóttir
Maack fæddist í
Reykjavík 3. júní
1911. Hún lést á Víf-
ilsstöðum 28. febr-
úar síðastliðinn.
Faðir hennar: Björn
Rósinkranz Ólafs-
son, kaupmaður í
Reykjavík (1874-
1935), móðir hennar:
Guðrún Sveinsdóttir
^ (1890-1945). Eigin-
maður Guðrúnar og
stjúpi Önnu: Jón
Guðmundsson
(1886-1967). Systir hennar sam-
feðra: Ingveldur R. Björnsdóttir
(1904-1989). Systkini hennar
sammæðra: Sigríður (1916-
1997), Guðmundur (1918-1990),
Magnús (1920-1944), Sveinn
(1922-1998). Elsta dóttir Önnu:
Esther Jónsdóttir (1930-1996),
kjördóttir Jóns Guðmundssonar
og Guðrúnar ömmu sinnar, maki
Ari Einarsson (1925). Börn
þeirra: Kristín (1955), Guðrún
(1957) og Ragnheiður (1965).
*r.f
Anna fæddist í Stóra-Seli, vestast
í vesturbænum í Reykjavík. Húsið
er steinbær sem Sveinn móðuraíi
hennar byggði, og stendur enn, þótt
lítið beri á milli stórhýsanna. Sels-
bæirnir voru þrír og við þá er Sels-
vörin kennd.
Leikvöllur barnanna voru túnin
vestan við Melana, stakkstæðin á
Bráðræðisholtinu og fjaran í Sels-
vörinni. Þar var útfyri mikið og auð-
velt að verða á flæðiskeri staddur.
Þarna sleit Anna barnsskónum og í
iSeykjavík ól hún allan sinn aldur.
Ættir hennar voru af Seltjamarnesi
ogÁlftanesi.
Rætur hennar voru því í Reykja-
vík og nánasta nágrenni höfuðstað-
arins. Anna unni átthögum sínum og
æskuslóðum og tók undir með Tóm-
asi Guðmundssyni sem var hennar
eftirlætisskáld:
En er nokkuð yndislegra
leit auga þitt nokkuð fegra -
en vorkvöld i vesturbænum?
Og hún dró dám af æskuslóðum
sínum og var af fyrstu kynslóð ís-
lendinga sem leit á sig sem borgar-
böm, þótt reyndar hafi hún verið
MUIHJID OTOflD ÍJfl um
flÓTÍL flOflö
MiTAUMNT (fllí
Upplýsingar í s: 5511247
Blómastofa
Friðfinns
Suðurlandsbraut 10,
108 Reykjavík, sími 553 1099.
Opið öli kvöld
til kl. 22 - einnig um helgar.
Skreytingar fyrir öll tilefni.
Gjafavörur.
li

Eiginmaður Önnu
(I): Einar Karl
Magnússon (1912-
1938). Dóttir þeirra:
Katrín (1935-1988),
maki Viðar Jónsson
(1933). Börn þeirra:
Anna Ragnhildur
(1958-1988) og Jón
Viðar (1961). Eigin-
maður Önnu (II)
Pjetur Andreas
Maack (1915-1944),
Dætur þeirra: (a)
Guðrún Hallfríður
(1939), maki Sverrir
Sveinsson (1940).
Þeirra börn: Ingibjörg (1960),
Anna Svava (1962), María Vigdís
(1963), Skúli (1966). (b) María
Bóthildur Jakobína (1940), maki
Reynir Einarsson (1939). Þeirra
börn: Kristín (1958), Pétur And-
reas (1960), Hallfríður (1962),
Reynir (1968). Frá 1948 var
Anna í sambúð með Skúla Arna-
syni (1919-1994).
Útfor Önnu fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin kiukkan 13.30.
komin til fullorðinsára þegar
Reykjavík hafði breyst úr bæ í borg.
Og hún var ein af þeim dætram
Austurstrætis sem borgarskáldið
yrkir um.
Þegar Anna óx úr grasi kom í ljós
að hún hafði hlotið í vöggugjöf mikla
lífsgleði, en jafnframt ríka sjálfs-
bjargarhvöt, athafnaþrá og sterkan
vilja. Alla ævi var hún mjög kapps-
full og þessir góðu eiginleikar entust
henni vel, þrátt fyrir áföll, sem
sennilega hefðu eitthvað deyft lífs-
gleðina hjá flestum. Leikjum og
gleði æskuáranna var ekki lokið
þegar starfsævin hófst, og hún bar
gæfu til þess alla ævina að kunna að
gleðjast með vinum sínum þrátt fyr-
ir alvöra og áföll lífsins, og mikla
vinnu oft og tíðum. Hennar fyrsta
starf var við fiskbreiðslu með móður
sinni á fiskreitunum við Selsvörina.
Síðar vann hún í heimabakaríi, og
enn síðar hjá frú Steinholt, norskri
konu, sem hafði kostgangara. Eftir
að hún giftist Einari Karli Magnús-
syni hóf hún að starfa við Café
Royal, veitingastað, sem þau ráku
við Austurstræti, í hjarta hinnar
ungu íslensku höfuðborgar. Hún
þroskaðist mjög á þeim áram og
kynntist mörgum, en Einar Karl
veiktist og lést af völdum ættgengr-
ar heilablæðingar áður en sambúð
þeirra hafði staðið lengi.
Þegar Anna giftist Pjetri A.
Maack, stýrimanni á Max Pember-
ton, gekk hann Katrínu dóttur
hennar í föðurstað, og fyrr en varði
höfðu tvær dætur bæst í fjölskyld-
una, Anna Maack orðin sjómanns-
kona og heimavinnandi húsmóðir.
Pjetur var elstur í stórum og glað-
væram systkinahópi á Ránargötu
30, elsti sonur Pjeturs A. Maack
eldra, sem var annálaður dugnaðar-
forkur og aflamaður og skipstjóri á
áðurnefndum togara. Tengdamóðir
Önnu var Hallfríður Hallgrímsdótt-
ir, ættuð af Austurlandi. Anna féll
vel inn í þessa samhentu fjölskyldu
og þau Pjetur áttu ákaflega vel sam-
an. Þau unnust hugástum og löngu
síðar, þegar hún leit yfir farinn veg,
óvenju lífsreynd kona, var þetta
hamingjuríkasta tímabilið á langri
ævi hennar. En þetta vora viðsjár-
verðir tímar og hætturnar miklar á
hafinu. Áður en ófriðnum lauk fórst
Max Pemberton með allri áhöfn.
Það var atburður sem lét engan ís-
lending ósnortinn. Auk þess að
missa mann sinn og tengdaföður var
Magnús bróðir hennar einnig 1
áhöfninni. Missir Önnu var því mik-
ill og hún var orðin ekkja í annað
sinn, nú með dæturnar þrjár á fram-
færi. Hvernig kona bregst við áfalli
sem þessu, og hvar hún leitar hugg-
unar, er jafn misjafnt og þær era
margar; hitt er víst að enginn er
samur eftir slíka lífsreynslu.
Það var Anna heldur ekki. En hún
lét ekki bugast, en ákvað að vinna og
berjast fyrir velferð dætranna, og í
því fann hún mesta huggun.
Ekki hugnaðist henni að ráða sig í
fasta vinnu frá dætranum ungu, en
kaus heldur að hasla sér sinn eigin
völl, enda var atorka einstaklingsins
og framtak kjarninn í lífsskoðun
hennar, og hún var ávallt sjálfri sér
samkvæm. Hún hafði gott viðskipta-
vit, var listfeng, handlagin og fram-
leg.
Hún gat því skapað sér verkefni
við ýmiskonar handverk, sem hún
stundaði með heimilisstörfunum, og
átti auðvelt með að koma verkum
sínum á markað.
Þannig var hún sífellt að finna
upp á einhverju, og í byrjun hjálpaði
það til að fyrst eftir stríðið var lítið
um vörur í verslunum, en eftirspurn
nokkur. Þessu hélt hún áfram í ára-
tugi og framleiddi m.a. minjagripi
fyrir ferðamenn. Snilli hennar við
matseld gerði henni að kleift að
selja mönnum fast fæði á heimili
sínu, sem þætti víst skrítið í dag. En
þá hét það að hafa kostgangara, og
var ekki fátítt. Þetta stundaði hún í
nokkur ár og hafði þannig öll spjót
úti til að sjá heimilinu farborða.
Um 1948 hóf hún sambúð með
Skúla Árnasyni verslunarmanni.
Hann kom á heimilið og þau bjuggu
saman allt til ársins 1989, er hann
varð að flytjast á hjúkrunarheimili
vegna sjúkleika. Hann reyndist
Önnu góður lífsförunautur um fjöru-
tíu ára skeið. Sambúð þeirra var far-
sæl þótt þau væra ólík um margt, og
vel reyndist hann dætrum Önnu og
fjölskyldum þeirra.
Anna var frábær húsmóðir og bjó
honum gott heimili, þar hann fékk
notið næðis og sinnt starfi sínu og
áhugamálum. Þar var ætíð mikið um
gestakomur, enda heimilið annálað
fyrir gestrisni. Skúli veiktist meðan
hann var enn á góðum aldri, og var
áram saman heima sjúkur. Þá
reyndi mikið á Önnu, en hún stóðst
þá raun með prýði eins og ávallt
þegar lífið lagði henni skyldur á
herðar.
Eins og áður sagði missti Anna
fyrri eiginmann sinnn úr arfgengri
heilabæðingu. Þá vissu menn minna
um þennan hræðilega vágest en nú,
en vissu þó að afkomendur hans
gætu átt sjúdóminn á hættu. Því
fylgdi að sjálfsögðu nagandi ótti,
sem reyndist því miður á rökum
reistur. Katrín dóttir Önnu lést af
völdum sjúkdómsins árið 1988, eftir
sautján ára sjúkralegu, og Anna
Ragnhildur, dóttir Katrínar lést
einnig á því sama ári, 1988, eftir
tveggja og hálfs árs veikindi. Nærri
má geta hvílík raun það hefur verið
Önnu að fylgjast með framvindu
þessarar ættarfylgju, án þess að
læknar fengju að gert. En svo er
Guði fyrir að þakka að ekki verður
oftar höggvið í þennan knérunn, því
aðrir afkomendur Katrínar hafa
ekki erft þennan lífshættulega sjúk-
dóm. Sú vissa er staðfest með
merkilegri erfðafræðilegri rann-
sókn íslenskra vísindamanna.
Þótt Esther Jónsdóttir, elsta
dóttir Önnu, væri ekki alin upp hjá
móður sinni var ávallt gott samband
hjá þeim mæðgum öllum. Esther
giftist og varð gæfukona. En sorgin
kvaddi enn dyra hjá Önnu árið 1996,
þegar Esther andaðist eftir erfið
veikindi. Þá fylgdi hún dóttur til
grafar í annað sinn. Það vora aldr-
aðri móður erfið spor.
Þegar Anna starfaði á Café Royal
í Austurstræti á kreppuárunum
færði hún Jóhannesi Kjarval mat og
kaffi á vinnustofu hans í Austur-
stræti 12. Með þeim tókst vinátta;
hún gaf honum útsaumaðan púða og
hann gaf henni myndir eftir sig. Til
þessara kynna má e.t.v. rekja áhuga
Ónnu á myndlist, en því áhugamáli
sínu sinnti hún vel og lengi. Ekki
málaði hún sjálf, en var virkur þátt-
takandi í listalífi borgarinnar ára-
tugum saman með málverkasöfnun,
ástundun sýninga og uppboða, og
meðalgöngu um kaup og sölu á lista-
verkum. Ut frá þessu bast hún
mörgum listamönnum vináttubönd-
um, sem voru henni mjög dýrmæt.
Á engan er hallað þótt Karólína
Lárusdóttir, sé ein nefnd í þessu
samhengi. Skoðanir Önnu á mynd-
list vora einlægar og fordómalausar,
og byggðust á óvenjulegu innsæi og
óbrigðulum smekk. Hún þekkti vel
takmörk sín, og hætti sér aldrei út í
fræðilega umræðu um listir. Snar
þáttur í listnautn hennar var barns-
legt hrifnæmi sem hún varðveitti
með sér til gamals aldurs. Sá sem
getur hrifist svo af listaverki að aug-
un tindra hefur óneitanlega forskot
á daufgerðari einstaklinga þegar
kemur að því að njóta listar.
Anna var falleg kona, fremur lág-
vaxin og grönn, dökk á brún og brá
og bauð af sér góðan þokka. Hún
hafði til að bera óvenjulega persónu-
töfra, sem gerðu henni auðvelt að
stofna til kynna við þá sem urðu á
vegi hennar í lífinu. Hún var ófeim-
in, en nálgaðist samt fólk af
hæversku og alúð. Fólk dróst því
ósjálfrátt að henni. Nú hlýtur hún
þau eftirmæli að því hafi þótt gaman
að kynnast henni, og að lífið hefði
verið fátæklegra án kynna við hana.
Hún var alla ævi vinsæl og vinmörg
en átti þó frá barnsaldri þröngan
hóp vinkvenna sem vora henni sér-
lega kærar. Af þeim eru nú aðeins
eftirlifandi þær Anna Haarde og
Brynhildur Sörensen. Það er til
marks um trygglyndi þeirra allra,
að sú vinátta hefur nú staðið í rúm
áttatíu ár.
Hún var einnig frændrækin og
mjög var kært með henni, systkin-
um hennar, mökum þeirra og öðru
venslafólki. Tengdafólk hennar af
Maackættinni var henni einnig alla
tíð traustir og góðir vinir.
Lífið varð Önnu tengdamóður
minni strangur skóli, en hún stóðst
öll þau próf sem henni var gert að
gangast undir, og af lífsreynslu
sinni dró hún lærdóma, sem urðu
henni til þroska og hjálpar í lífsbar-
áttunni. Eitt var, að til að öðlast eitt-
hvað í lífinu þurfti hún að berjast
fyrir því. Annað, að til að ekki yrði
gengið á rétt hennar þurfti hún oft
að standa fast á sínu. Þetta tvennt
var henni einkar tamt. Hún var bar-
áttufús, og ótilneydd lét hún aldrei
hlut sinn fyrir neinum. Af þessum
orðum kynnu ókunnugir að ætla að
Anna hafi verið mjög hörð af sér.
Þeir sem þekktu hana vel vita betur.
Hið sanna er að hún var óvenju til-
finningarík kona og viðkvæm.
Ósnortin mátti hún ekkert aumt
sjá, og örlæti hennar og gjafmildi
átti sér næstum engin takmörk.
Hún var örgeðja og stundum skjót-
ráð, en sló aldrei af, og gerði ávallt
sitt ýtrasta til að standa við það sem
hún sagði og gerði.
Eins og áður sagði varðveitti
Anna gleðistreng í brjósti sínu alla
ævi þrátt fyrir ýmis áföll, og átti
sem betur fer margar gleðistundir.
Það var því að þakka að hún var
óvenju sterk manneskja, en einnig
hinu, hve lífsgleðin var ríkur þáttur í
fari hennar, þegar hún lagði upp í
sína löngu vegferð. Meðal þess sem
veitti henni óblandna ánægju voru
ferðalög til útlanda, og hún fór
margar ferðir. London var löngum
uppáhald hennar, en hún fór fyrstu
ferðina þangað 1948. Sú ferð var
henni upplifun sem hún aldrei
gleymdi. Að deila geði með vinum
sínum, gömlum og nýjum, var henni
einnig mikill gleðigjafi, ekki síst
þegar hún var í hlutverki veitanda,
og hús hennar fullt af gestum.
Megnið af ævinni átti Anna því
láni að fagna að hafa góða heilsu og
mikla starfsorku. Það urðu því mikil
viðbrigði, þegar hún var komin vel á
níunda tug aldursára, að heilsa
hennar fór að gefa sig. Því kunni
hún ákaflega illa eins og eðlilegt er,
en einnig hinu, að viðfangsefnum
fækkaði, hún hafði minna umleikis,
fór minna út og færra var um heim-
sóknir. Þá kynntist hún einsemd-
inni, sennilega í fyrsta skipti á æv-
inni. Það varð henni mjög erfitt.
Síðasta hálfa árið sem hún lifði var
hún á Vífilsstöðum. Þar naut hún
frábærrar umönnunar lækna og
hjúkranarfólks. Við aðstandendur
Önnu færam þeim nú alúðar þakkir,
og eins öllum öðram sem líknuðu
henni í veikindum hennar.
Eins og áður sagði vann Anna að
velferð dætra sinna eins og kraftar
leyfðu.
En þótt fjölskyldan stækkaði
mjög, af tengdasonum, barnabörn-
um og barnabarnabörnum, þá
breyttist hún ekkert. Hún bar hag
okkar allra fyrir brjósti alla tíð, allt
þar til yfir lauk. Við Guðrún og
börnin okkar öll þökkum henni nú,
þótt þakkarorðin séu hjóm eitt og
næsta fátækleg, borin saman við allt
það sem hún lagði af mörkum.
Blessuð sé minning elskaðrar móð-
ur, tengdamóður, ömmu, langömmu
og langalangömmu, Önnu Ragnhild-
ar Björnsdóttur Maack.
Sverrir Sveinsson.
Elsku mamma mín, nú þegar leið-
ir okkar skiljast um sinn langar mig
til þess að skrifa smá hugrenningar
um það sem þýtur gegnum hugann.
Ég treysti mér ekki til þess að koma
á blað öllu því sem þú hefur mátt
þola í sambandi við ástvinamissi og
allt þitt lífshlaup, en ætla samt að
fara rúma hálfa öld aftur í tímann.
Ég minnist þess að við systurnar
vildum allar sitja í stól pabba við
matborðið þegar hann var á sjónum
og héldum áfram að metast um stól-
inn eftir að Maxin fórst. Hvað þú
hefur þurft að vera sterk og stór þá.
Ekki var neitt til sem hét áfallahjálp
þá, 1944. Barnshugurinn er frjór og
ég var alltaf að vona að pabbi fynd-
ist einhvers staðar á eyðieyju og allt
yrði gott aftur. Ég man að þú varst
alltaf með einhvern saumaskap í
höndum og ófá veggteppi og púðar
lágu eftir þig. Ég minnist þess líka
þegar ég sat við saumavélina og
horfði á þig sauma svuntur og
barnasmekki til þess að framfleyta
okkur. Það var sama hvað það var,
það lék allt í höndum þér, að ég tali
nú ekki um matargerð. Enda fórstu
að taka að þér kostgangara. Það var
alltaf hvítur dúkur og stífaðar ser-
vettur með hring og rómverskum
tölum á og hver átti sinn hring. Allt-
af gastu komið fólkinu á óvart með
gómsætum mat þannig var þitt líf.
Þú stóðst af þér alla storma og
fannst þér alltaf eitthvað nýtt að
fást við og hélst áfram með beint
bak og barst höfuðið hátt. Með þess-
um hugrenningum viljum við Reyn-
ir og fjölskylda biðja algóðan Guð að
blessa þig og hjálpa okkur að varð-
veita minningu þína.
I faðmi Drottins finnast munum við.
Hvað er sorgin? Sælla daga boði.
Sjálfurdauðinn? Lífsins morpnroði.
Lífið sjálft? Ein lítil stundarbið.
(Páll Ólafsson.)
María.
Við viljum með örfáum fátækleg-
um orðum kveðja kæra ömmu, lang-
ömmu og tengdaömmu.
„Við eram fædd inn í tilvera sem
er handan þess sem við fáum skilið,
og það lengsta sem við getum náð er
að leysa dagsverk okkar sem best af
hendi.“ (John Cage.)
Dagsverki þínu er lokið hérna
megin, með miklum sóma, en önnur
verkefni bíða á nýjum og betri stað.
Það er öraggt að þú situr ekki
auðum höndum á nýja staðnum,
frekar en hérna megin.
Þú varst dugnaðarforkur, sem
vannst þitt dagsverk af heiðarleik
og ósérhlífni. Þú varst alltaf að, hin
síðari ár við miðlun listar, þar sem
þekking þín og innsæi nutu sín til
iúllnustu.
Við þökkum fyrir stundirnar sem
við áttum með þér, alltaf of fáar, en
að sama skapi góðar.
Eins og dagur er til þess að sjá
eins og nótt er til þess að heyra
eins og líf er til þess að lifa
eins og dauði er til þess að breytast
eins og fræ sem fellur í mold
eins og fegurð máttur og vizka
eins og skeiðrúm frá austri til vesturs
eins og hæð til himins frá jðrð
eins og verk mitt er speglun mín
eins og ég er speglun Guðs.
(Elías Mar.)
Halla, Guðjón og dætur.
Ég hitti Önnu Maack fyrst í
London seint á áttunda áratugnum
og féll strax vel við þessa glettnu og
brosleitu konu, sem átti eftir að
verða svo góður vinur minn. Þegar
hún var ung rak hún matstofu í
Austurstræti og einn af viðskipta-
ANNA
MAACK