Morgunblaðið - 05.05.2000, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Handan við tungl
og stj örnur
Morgunblaðið/Halldór Runólfsson
Tvö hnattlíkön eftir Lauri Astala. I baksýn sést í skipan
Juha Máki-Jussila.
Módel af Artalsvarða við Cranbrook Academy, Bloomfield
Hills í Michigan, eftir Juhani Pallasmaa.
MYNDLIST
IV ý I i s t a s a f n i ð,
Vatnsstíg 3b
BLÖNDUÐ TÆKNI - NÍU
FINNSKIR LISTAMENN
Til 14. maí. Opið þriðjudaga til
sunnudaga frá kl. 14-18.
SÝNINGIN „Sólin, túngl og
stjörnur“ er af ýmsum ástæðum
merkilegt framtak. Það er ekki al-
gengt að sjá samsýningar þar sem
listamennirnir halda sig við eina
meginhugmynd með eins festuleg-
um hætti og nímenningarnir finnsku
gera á öllum hæðum safnsins. Bak-
við hugmyndir allra þátttakenda
liggja kosmískar hugmyndir með
vísindalegu og heimspekilegu ívafi
sem hníga velflestar að vangavelt-
um um fjarlægðir og nálægð.
Hversu mælanleg sem veröldin er
og geimurinn umleikis fáum við ekki
umflúið þá staðreynd að mestan
part upplýstrar vitundar okkar reik-
um við um tilveruna mælistikulaust.
Hugurinn reiknar ekki fjarlægðir
nema því aðeins að hann einbeiti sér
að dæminu. Þegar upp koma í hug-
ann minningar úr ferðalögum liðins
sumars fylgir þeim aldrei neinn kíló-
metrafjöldi. Sum atvik eru nærtæk-
ari en önnur án þess að vera í réttu
hlutfalli við mælanlega fjarlægð í
tíma eða rúmi. Þannig er vitundin
ámóta áreiðanleg og áttaskyn ölvaðs
manns. Gildisstikan skekur hana og
skælir svo að raunhæfar tölur um
stund og stað fara veg allrar verald-
ar.
Þýðir þetta að eðlis- og stjarn-
fræðin séu listinni gagnslaus? Ekki
vilja nímenningarnir meina það.
Þeir benda á hve skapandi öll hugs-
un um himingeiminn er og hve mikil
hugmyndaauðgi leynist í þeim hlut-
lægu athugunum sem vísindamenn
rækja. Frómt frá sagt benda lista-
mennirnir finnsku á þá ómældu
möguleika sem liggja utan við
þröngt hugmyndasvið listarinnar.
Ef til vill er mikilvægasti boðskapur
þeirra sá að finna megi óplægðan
ómælisakur utan við sjálfhverfan
heim myndlistarinnar sem nýst get-
ur henni til mikilvægra landvinn-
inga. Hin appollónska nálgun er
langt frá því að teljast útdauð þótt
hún hafi farið halloka fyrir díonýs-
ískum háttum á undanförnum ára-
tugum.
Nestorar sýningarinnar, þeir Ju-
hani Pallasmaa og Lauri Anttila,
nálgast báðir kosmísk sannindi
gegnum arkitektúrinn. Það er auð-
vitað mjög finnskt, en sýnir um leið
hve listhugsun þessara ágætu
frænda okkar á tuttugustu og
fimmtu gráðu austlægrar lengdar á
konstrúktívismanum og súprema-
tismanum mikið að þakka. Þessar
merku rússnesku stefnur lifa enn
góðu lífi í finnskri listhugsun og
tengja hana við ameríska hefð, sem
einnig stendur í mikilli þakkarskuld
við gerska framúrstefnu á fyrstu
tugum aldarinnar.
Hugmyndir Pallasmaa og Anttila
mætast norðan við Detroit í Michig-
an, þar sem hinn heimsfrægi finnski
arkitekt, Eliel Saarinen, settist að
og teiknaði meðal annars Listaaka-
demíuna í Cranbrook, í Bloomfield
Hills, ásamt fleiri skólabyggingum,
sem enn teljast með frumlegustu og
áhrifamestu skipulagssamstæðum
tuttugustu aldarinnar. Árið 1993 til
’94 var reist merkilegt dagatals-
mannvirki eftir Pallasmaa á lóð
Akademíunnar í Cranbrook sem
markaði meðal annars staðinn þang-
að sem ísaldarjökullinn náði til suð-
urs. Módelin af verkinu eru til sýnis
í forsal Nýlistasafnsins.
Granítsúlurnar sex sem mynda
boga eru úr kanadísku graníti sem
jökullinn bar með sér fyrir tuttugu
þúsund árum. Þær mynda gráðu-
boga sem nýtist til staðsetningar
himintunglunum. Bronsboginn er
settur stjömukortum og sólúrstákn-
um'sem ákvarða hreyfingu jarðar og
sólar í 160 þúsund ár.
Anttila beinir athyglinni að sólúri
Saarinen í Hvittrásk, sem ákvarðaði
um leið stöðu sólarinnar suður af
Cranbrook í Michigan, en Eliel
Saarinen deildi ævi sinni milli þess-
ara tveggja fjarlægu staða. Jafn-
framt þjóna ljósmyndir Anttila og
hillur afbragðsvel tilgangi sínum
þegar listamaðurinn beinir athygl-
inni að samspili norðurljósanna og
útvarpsbylgna sem verða fyrir raf-
rænu áreiti þeirra, eða þegar hann
athugar áhrif sólmyrkvans á út-
varpssendingar.
Antero Toikka fæst einnig við fyr-
irbæri alheimsins út frá mælanleg-
um gildum. Með tveimur spegil-
fægðum stálplötum sem mætast í
kross, og skornar eru með ákveðnu,
en óreglulegu mynstri, sýnir lista-
maðurinn lögun og þéttingu stjörnu-
þokuklasa sem eru stærstu fyrir-
bærin í himingeimnum sem lúta
þyngdarlögmálinu.
í SÚM-salnum hreiðra þeir um
sig Lauri Astala, Jyrki Siukonen og
Juha Maki-Jussila og draga sum
part heimspekilegri - ef ekki einnig
gamansamari - ályktanir af þemanu
en áðurnefndir listamenn. Astala
veltir fyrir sér kenningum sem kalla
mætti nútímalegar villukenningar,
runnar undan rifjum Cyrus Reed
Teed og Karl Neupert. Þeir veltu
fyrir sér hvort ekki mætti hugsa sér
kúrfu alheimsins öfuga við þá sem
við teljum hana vera. I staðinn fyrir
að standa á hveli og horfa á himin-
hvolfið sem útvortis mætti hugsa
sér að allar línur hvelfdust um okk-
ur og það sem við tækjum fyrir hið
ytra væri raunar innri heimur.
Reiknislega töldu Teed og Neupert
að dæmið væri eitt og hið sama og
þar með liti heimurinn eins út hvort
sem við hugsuðum okkur ofan á kúl-
unni eða inni í henni.
Jyrki Siukonen bregður upp röð
af smáum og meðalstórum verkum
sem öll eru heimspekilegir þankar
um alheiminn og reglurnar sem
móta hann. Við fyrstu sýn virðast
verk Siukonen ekki vera gerð af
sama metnaði og list áðurnefndra
listamanna, en það er hin mesta mis-
sýn. Léttleiki verka hans vinnur á
við hverja athugun og einfaldar
lausnir hans búa yfir sterkri ljóð-
rænni útgeislun. Sumar lausnir
hans eru fullar af gáska en hafa um
leið til að bera fágaða og skýra
hugsun sem lyftir þeim langt upp yf-
ir efnislegar eigindir verksins.
Máki-Jussila er á enn gáskafyllri
nótum í skipan sinni þar sem
myndband lýsir hringsóli leikfanga-
geimfars yfir líkamlegu landslagi, á
meðan þreytulegur stjörnudrengur
- máluð tréstytta í búningi töfra-
mannsins Merlin - stjórnar gangi
Vetrarbrautarinnar.
Meðal sýnendanna níu er að finna
þrjár konur sem einnig sveigja sýn-
inguna yfir á léttari brautir, bæði
hvað varðar efnivið og inntak.
Johanna Kiivaskoski og Kaarina
Ormio setja Bjarta og Svarta sal á
flug með innilega einföldum verkum
sínum og sláandi framsetningu.
Grafísk tilfinning beggja finnur sér
endurvarp í einföldum glimmer-
ferningi Nanne Prauda, sem fjallar
um tilveruna innra og ytra, tómið og
alheiminn. Eins og oft má sjá í verk-
um kvenna liggur styrkur Kiiva-
skoski, Ormio og Prauda í algjörri
afneitun þeirra á voldugu mynd-
máli. Yfirlætisleysi þeirra gefur
heildinni það fínlega og viðkvæma
yfirbragð sem er nauðsynlegt mót-
vægi við mónumental framsetningu
flestra karlmannanna. Án kvenn-
anna þriggja er hætt við að stór-
karlabragurinn hefði léð heildinni of
stirðbusalegan svip.
Af þessu má sjá að sýning Finn-
anna níu er í afar góðu jafnvægi,
svona rétt eins og himintunglin og
stjörnuþokurnar sem þar koma við
sögu.
Halldór Björn Runólfsson
FOSTUDAGURö. MAÍ 2000 31