Morgunblaðið - 05.05.2000, Síða 38

'á8 F^ÖÖTÚDAGIÍR 5 MÁÍ ÉÖÓO
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Engir
viki-
vakar!
TOJVLIST
Geislaplötnr
blásarakvintett
REYK JAVÍKUR
leikur tónlist frá Færeyjum. Pauli í
Sandagerði: Intermezzo nr. 1 fyrir
blásarakvintett, Dialogorr fyrir
flautu og óbó. Atli Petersen: Tríó
fyrir flautu, klarínettu og horn,
Blásarakvintett. Kári Bæk: Hug-
leiðingar fyrir blásarakvintett.
Elegie og Humoresque fyrir fagott
og píanó. Kristian Blak: Stjornur
fyrir blásarakvintett. Edvard
Nyholm Debess: Báðumegin við
fyrir einleiksklarínettu. Sunleif
Rasmussen: Cantus Borealis fyrir
blásarakvintett. Flytjendur:
Blásarakvintett Reykjavíkur
(Bernharður Wilkinson - flauta,
Daði Kolbeinsson - óbó, Einar
Jóhannesson - klarínett, Jósef
Ognibene - horn, Hafsteinn
Guðmundsson - fagott) og Guðríð-
ur Sigurðardóttir - píanó. Utgáfa:
BIS CD 1085. Heildartími: 69’15.
Verð kr. 1.799. Dreifing: Japis.
ÞAÐ er ekki á hverjum degi sem
hlustendum á Islandi berast til
eyrna tónar frá næstu nágrönnum
þeirra í suðri, Færeyingum, og um-
hugsunarvert er það hversu fá-
breytt menningarsamskipti þessara
tveggja náskyldu og nálægu þjóða
eru. Undirritaður kannaðist t.a.m.
aðeins við nafn eins tónskálds,
Kristians Blaks, á þessum nýja
diski Blásarakvintetts Reykjavikur
- og finnst það reyndar heldur aum
frammistaða.
Þetta metnaðarfulla framtak
Blásarakvintetts Reykjavíkur og
ýmissa færeyskra aðila er þeim mun
kærkomnara þar sem færeysk tón-
list heyrist afar sjaldan utan heima-
lands síns. Enda mun diskurinn
vera fyrsti hljómdiskurinn sem
dreift er á heimsmarkaði og er al-
farið helgaður færeyskum tónsmíð-
um. Þá er ekki beinlínis ónýtt að
það sé gert undir merkjum einnar
virtustu hljómdiskaútgáfu heims,
BIS.
Það sem fyrst kemur hlustandan-
um á óvart er hið alþjóðlega yflr-
bragð þessarar tónlistar. Af ein-
hverjum ástæðum ætlast maður
alltaf til þess að tónlist fámennra
þjóða eigi að bera einhver þjóðleg
einkenni. Líkt og þegar erlendir
gagnrýnendur fjalla um íslenska
tónlist þá er ávallt leitað að hinum
séríslenska tóni - og hann jafnan
fundinn! En á Cantus borealis er
fátt sem minnir á færeyskan dans
né þjóðlög.
Pauli í Sandagerði (f. 1955) á tvö
verk á diskinum, undurfallegt
hjarðljóð sem hann nefnir Inter-
mezzo og er efnið sótt í jólaguð-
spjallið og Dialogorr, hnyttið smá-
verk fyrir flautu og óbó. Tríó eftir
Atla Petersen (f. 1963) er örstutt en
velsmíðað verk - það er ótrúlegt
hve miklu má koma til skila á fjór-
um mínútum! Blásarakvintett Atla
frá 1991 er skemmtileg og áheyrileg
tónsmíð þar sem upphafskaflinn og
niðurlagið einkennist af fjörugum
dansi og millikaflinn er angurvær
söngur án orða. Þessi sex mínútna
langi þrískipti blásarakvintett er,
Blásarakvintett Reykjavíkur.
líkt og tríóið, lítill heimur út af fyrir
sig. Fullkominn og sjálfum sér nóg-
ur. Dansinn er heldur ekki langt
undan í verkum Kára Bæks. Seinni
kaflinn í Hugleiðingum, Allegro en-
ergico, er fjörlegur „sýnkóperaður"
dans sem skapar sterka andstæðu
við íhugulan fyrri kafla verksins. El-
egie og Humoresque sama höfundar
fyrir fagott og píanó er sérkennilegt
verk sem hefst á þungstígum og
dökkum píanóhljómum og impróvís-
erandi fagottlínu. Seinni kaflinn,
Humoresque, er fjörlegur danskafli.
Hljóðritun þessa verks er ekki eins
skýr og hinna verkanna og verður
til þess að þykkur ritháttur píanór-
addarinnar nýtur sín ekki sem
skyldi. Verkið Báðumegin við eftir
Edvard Nyholm Debess er samið
fyrir einleiksklarínettu. Verkið er
áhugavert og auðheyrilega geysi-
lega krefjandi fyrir einleikarann,
Einar Jóhannesson, sem leikur það
með fáheyrðum „bravúr“. Kristian
Blak á hér verkið Stjornur sem er í
fimm köflum og leiðir hlustandann
út í himinhvolfið á stjörnubjartri
vetrarnótt. Ekki átti undirritaður í
neinum erfiðleikum með að fara
þessa för með tónskáldinu um him-
ingeiminn. Þetta er blæbrigðarík
tónlist og lýsandi. Diskurinn endar
á titilverkinu, Cantus Borealis, eftir
Sunleif Rasmussen. Hljómaveröld
tónskáldsins er sérkennileg, verkið
er sem könnunarferð á framandi
slóðir og framvindan óvænt. Tón-
málið virkar alveg nýtt (hlustið t.d.
á kóralinn frá 8’03 - 9’40 (nr. 17) þar
sem sorgmædd óbólínan svífur yfir
hyldjúpri fagottröddinni) og áhrifin
eru mögnuð. Sannarlega glæsileg
tónsmíð.
Af ofansögðu fer varla milli mála
að þessi nýjasta útgáfa Blásara-
kvintetts Reykjavíkur vakti hrifn-
ingu mína og það ekki síður fyrir
vandaðan fiutning en áhugaverða
tónlist. Við öðru var nú reyndar
ekki að búast af þessum ágætu tón-
listarmönnum og lausamanni þeiiTa
Guðríði Sigurðardóttur píanóleik-
ara. Kvintettinn hefur spilað saman
í næstum tvo áratugi og að því er
best verður heyrt hafa félagar hans
náð hinum fullkomna samhljómi - ef
hann er þá til. Hópinn má vafalaust
telja til mikilvægustu útvarða ís-
lensks menningarlífs og það er
ánægjulegt að þeir skuli eiga aðild
að þessari útgáfu sem stuðlar að því
að færeysk fagurtónlist nái til
áheyrenda um allan heim. Og eftir
árangrinum að dæma er það löngu
tímabært.
Valdemar Pálsson
Burtfar-
arpróf í
Garðabæ
MARGRÉT Ás-
geirsdóttir sópr-
an heldur tón-
leika í sal
Tónlistarskóla
Garðabæjar á
niorgun, laugar-
dag, kl. 16. Tón-
leikarnir eru
liður í burtfar-
arprófí Mar-
grétar frá skól-
anum.
Á efnisskrá eru íslensk og er-
Iend lög eftir Eyþór Stefánsson,
Ragnar H. Ragnar, Huga Guð-
mundsson, F. Schubert, W. Tau-
bert og L. Arditi og aríur eftir
G.F. Hándel, Offenbach og G.
Donizetti.
_ Píanóleikari er Kolbrún Ósk
Óskarsdóttir en einnig leikur
Heiða Björg Jóhannsdóttir, nem-
andi við skólann, með á klarinett
í „Der Hirt auf dem Felsen“ eftir
F. Schubert.
Söngnám Margrétar hófst árið
1991 með einkanámi hjá Jóhönnu
Linnet og sótti hún um leið sam-
söngst.ima í Tónlistarskóla FÍH.
Árið 1994 sótti hún einkatíma hjá
Snæbjörgu Snæbjarnardóttur og
hóf árið eftir nám við Tónlistar-
skóla Garðabæjar. Þar hafa þau
David Knowles og Kolbrúnu Ósk
Óskarsdóttur einnig verið pfanó-
leikarar hennar.
Hún hefur sungið einsöng við
fjölmörg tækifæri, þar á meðal
við vígslu á nýju húsnæði Tónlist-
arskóla Garðabæjar þar sem hún
tók þátt í frumflutningi á verki
eftir Huga Guðmundsson.
----------------
Krieg’ í
Nema hvað
ÞÝSKA listakonan Kerstin Krieg
opnar sýningu í Galleríi Nema hvað,
Skólavörðustíg 22, í dag, föstudag,
kl. 17. Galleríið er opið frá kl. 14—18
en sýningin stendur til 14. maí.
Margrét
Asgeirsdóttir
Landið í ljósi
þjóðsögunnar
BÆKUR
í s 1 e n s k f r æ ð i
ÞJÓÐSÖGUR VIÐ
ÞJÓÐVEGINN
cftir Jón R. Hjálmarsson. 223 bls.
Almenna bókafélagið. Prentun:
Oddi hf. Reykjavík, 2000.
MÖRGUM hefur Jón R. Hjálm-
arsson fylgt um landið, byggðir jafnt
sem óbyggðir. Leiðsögn hans þykir í
senn lífleg og afar fróðleg. Fáum
hefur betur tekist að tengja söguna
við staðfræðina. En þjóðsagan er
eins og fjórða víddin í landslaginu.
Hversu fjarstæðukennt sem efni
hennar kann að virðast er hún að því
leyti sönn að hún lýsir inn í hugar-
heim horfinna kynslóða. Þar að auki
býr mörg þjóðsagan yfir hagnýtri líf-
speki sem byggð er á reynslu kyn-
slóðanna, aldimar í gegnum.
Jón R. Hjálmarsson hefur þann
háttinn á að fyrst lýsir hann stað-
háttum almennt, síðan sögusviðinu
en að því búnu kemur svo sagan
sjálf, endursögð í samræmi við til-
gang og markmið frásagnarinnar.
Sumar sögurnar eru raunar svo al-
kunnar að þær koma ósjálfrátt upp í
hugann þegar farið er um viðkom-
andi slóðir. Þjóðtrúin er sem greypt í
landslagið og örnefnin. Svo er t.d.
um Helgafell vestra og Lagarfljót
eystra. Jón getur þess að átrúnað,
tengdan Helgafelli, megi rekja aftur
til landnáms. »Þórólfur landnáms-
maður lagði svo mikinn trúnað á
helgi þess, að hann mælti svo fyrir að
þangað mætti enginn óþveginn líta.«
Nú á dögum mun þó gestum og
gangandi ofar í sinni að á Helgafelli
má óska sér ef rétt er að farið. Jón R.
Hjálmarsson lýsir því svo: »Lagt
skal af stað frá leiði Guðrúnar Ósvíf-
ursdóttur og gengið upp á fellið.
Aldrei skal litið aftur og ekkert orð
talað á leiðinni. Þegar upp er komið,
skal staðnæmst á kapellutóttinni,
horft til austurs og þrjár óskir born-
ar fram í hljóði.«
Trúin á Lagarfljótsorminn á vafa-
laust rætur að rekja til ævafornra
germanskra arfsagna af svipuðu
tagi, t.d. sagnanna af Fáfni. Að hinu
leytinu hefur svo - sakir hins sér-
stæða umhverfis - þótt tilvalið að
tengja minnið við þennan stað, öðr-
um stöðum fremur. Jón upplýsir að
vatnið sé hið þriðja stærsta á landi
hér og firnadjúpt, dýpstu staðirnir
90 metra undir yfmborði sjávar.
Sums staðar streymir gas upp af
botni þess. Og þar leggur ekki á
vetrum. »Gruggugt yfirbragð vatns-
ins, dýpið mikla og gasuppstreymið
hafa í sameiningu átt þátt í að gera
vatnið harla dulúðugt og leyndar-
dómsfullt, svo að um það mynduðust
snemma ýmsar þjóðsögur.« Jón rek-
ur síðan hina fornu sögu af orminum
sem á það sammerkt með öðrum
slíkum að maður eða menn taka sér
fyrir hendur að vinna á skepnunni
eða gera hana óskaðlega.
Sum náttúruundur vekja tak-
markaða athygli þótt við alfaraleið
liggi. Svo er til að mynda um Kolu-
gljúfur í Víðidal. Margur ferðamaður
ekur viðstöðulaust gegnum Húna-
þing án þess að líta til hægri né
vinstri, þar sé ekkert að sjá. Sú er þó
hvergi raunin. Kolugljúfur eru bæði
hrikaleg og mikilfengleg, nefnd eftir
Kolu tröllkonu. Jón minnir á að fleiri
örnefni þar í grennd séu eftir henni
heitin. Til trölla er reyndar kenndur
fjöldinn allur af fossum og gljúfrum
á landi hér, Hítará, Gýgjarfoss og
Tröllkonuhlaup svo fátt eitt sé nefnt.
En fleira ber fyrir augu í Húnaþingi.
Borgarvirki, sem rís upp af ásunum
milli Vesturhóps og Víði-
dals, er ekki síður
áhugavert til skoðunar.
Sé mannvirkið frá sögu-
öld má slík varðveisla
teljast til einsdæma á
landi hér. Jón R. Hjálm-
arsson rekur munnmæli
og getgátur um tilurð
þess og aldur. Helst er
það talið tengjast at-
burðum sem frá er
greint í Heiðarvíga sögu.
En því miður er ekkert á
það minnst í sögunni, né
öðrum fornritum.
Hvort telja beri eitt
hérað sögufrægara en
annað og einn stað öðr-
um merkari? Það er að sjálfsögðu
álitamál. Staðir þeir, sem standa í
nánd við þéttbýlið á suð-vesturhorni
landsins, verða þó jafnan fjölsóttast-
m. Jón R. Hjálmarsson bendir á
Gullfoss sem dæmi um eins konar
löghelgaðan áfangastað, minnir á að
lengi hafi tíðkast að aka þangað
»með alla opinbera gesti á vegum
ríkisins sem og allar konunglegar
tignir og aðrar frægðarpersónur
sem hingað slæðast.« Þá rekur Jón
söguna af bóndasyninum í Brattholti
og heimasætunni í Hamarsholti sem
mæltu sér mót hvort sínum megin
árinnar, skammt fyrir ofan fossinn.
Að lokum bað pilturinn stúlkunnar
sem hét að taka bónorði hans ef hann
væði yfir ána til sín. Elskhuginn lét
ekki segja sér það tvisvar! Jón getur
ekki um heiti á vaðinu. Undirritaður
hefur heyrt það nefnt Leikuvuð. í
Ijósi sögunnar er nafngiftin sú bæði
skiljanleg og rökrétt þar sem leika
merkti forðum leiksystir eða ást-
mær. En dropinn hol-
ar steininn og getur
Jón þess að straum-
þunginn sé stöðugt að
sverfa bergið með
þeim afleiðingum að
gljúfrið lengist og
Gullfoss færist upp
eftm ánni, um 25 cm á
ári. Það gerir hvorki
meira né minna en 25
metra á öld! Því er
engan veginn hægt að
gera sér í hugarlund
hvers konar Gullfoss
hefur blasað hér við
landnámsmönnum í
öndverðu né hvernig
hann kann að líta út
að nokkur hundruð árum liðnum.
Eða hvort hann verður þá til sem
slíkur.
Þjóðsögur við veginn er afar pers-
ónuleg bók; kemur ekki í stað ann-
arra þjóðsagnasafna, gerir þau ekki
óþörf né geta aðrar bækur komið í
hennar stað. I inngangsgreinunum,
sem sumar eru lengri en sagan sjálf,
er margs konar hagnýtan fróðleik að
finna sem kemur sér vel þegar ferð-
ast er um landið. Heimur sá, sem
skóp þjóðsögurnar, er auðvitað
löngu horfinn. Búningurinn, sem Jón
R. Hjálmarsson sníður þeim, hentar
því sem best má verða á líðandi
stund. Texti bókarinnar er sem heild
vel skipulegur. Og höfundur, sem er
sögumaður góður, veit af reynslu
sinni sem kennari, rithöfundur og
leiðsögumaður hvernig hentast er að
kveikja áhuga nýrra kynslóða á
þessum gömlu en sígildu fræðum.
Erlendur Jónsson
Jón R.
Hjálmarsson