Morgunblaðið - 16.05.2000, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 16. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
HANN málaði gjarnan
púka og aðrar æfln-
týraverur, ekki ósvip-
að Mugg og svo tók
hann myndir af sjálf-
um sér þar sem hann minnti sjálfur
á púka. Hugo Simberg (1873-1917)
fæddist inn í stóra fjölskyldu, sem
hélt vel saman og með henni lifði
hann og hrærðist, líka eftir að hann
kvæntist, sem var seint.
Hann fór eigin leiðir í myndlist-
inni. í myndum hans bregður fyrir
symbólisma, en jafnframt hafa þær
á sér naívt yfirbragð. Þó ýmsar
mynda hans séu vel þekktar í Finn-
landi er sýningin, sem nú stendur
yfír í Ateneum til 28. maí fyrsta yfir-
litssýningin á verkum hans.
Sumarfrí í eilífri sól Hugo
Gerhard og tvíburabróðir hans
Paul Henrik voru næstelstu börn
liðsforingjans Niclas í síðara hjóna-
bandi hans og Ebbu Mathildu Sim-
berg.
Niclas var þá orðinn fimmtugur,
en eignaðist með ungri konu sinni
önnur sex börn. Hann ól einnig upp
fjögur börn af fyrra hjónabandi, svo
börnin urðu tólf. Hjá þeim bjuggu
einnig móðuramma þeirra og Alex-
andra föðursystir þeirra.
Aiexandra rak stúlknaskóla og
þar stunduðu tvíburabræðurnir
nám framan af og þeir lærðu prjóna-
skap og aðrar menntir, sem annars
sneru að stúlkum.
Bæði Aiexandra og bróðir hennar
máluðu. Það tilheyrði einfaldlega
tómstundaiðkunum borgarastéttar-
innar rétt eins og tónlistarástundun.
Fjölskyldan var samhent og
ramminn í kringum fjölskyldulífið
var sumardvalarstaðurinn að Niem-
enlautta, skammt frá Viborg, þar
sem faðirinn varð póstmeistari. Vi-
borg var alþjóðlegur bær á þessum
tíma og þar var töluð finnska;
sænska, þýska og rússneska. I
Niemenlautta átti móðurfjölskyldan
herragarð og þar í kring höfðu ýms-
ir ættingjar komið sér fyrir.
Ails eru til um þúsund ljósmynd-
ir, teknar af Simberg. A flestum
ljósmyndum frá þessum tíma er fólk
alvarlegt og uppstillt, því ljósmynd-
un var sjaldséð iðja og því um leið
hátíðlegt og alvarlegt fyrirbæri. Það
skemmtilega við myndir Simbergs
er að á mörgum þeirra bregður fólk
á leik og þá ekki síst hann sjálfur.
Hann var svolítið skógarpúkalegur,
tággrannur, með hárstrý upp í loft-
ið, útstæð eyru og oft með alskegg.
A myndunum eru jafnt ungir og
gamlir, alltaf í finnskri sól og sumri,
heima við, úti í skógi, eða við finnsk
vötn í eilífri finnskri sveitasælu.
Myndirnar gefa heillandi innsýn
inn í lífið á þessum tíma og eru ærið
rannsóknarefni í sjálfu sér. Síðar
meir notaði Simberg ljósmyndir sér
til stuðnings við að mála myndir.
Lét hann þá módelin stilla sér upp
við aðstæður, sem líktust því sem
vera átti í myndunum og hafði síðan
myndirnar sér til hliðsjónar, svo
hann þyrfti ekki alltaf að hafa mód-
elin til taks.
Ferðalög og vinna
Listnámið varð ofan á, því Hugo
hætti ekki að teikna og mála þó
hann eltist. Hann fór á Atenum í
Helsinki, sem á þeim tíma var gam-
aldags akademía, þar sem lögð var
áhersla á líffærafræði og handverk.
í fyrstu fannst Hugo firna gaman,
en síðan þreyttist hann á náminu,
því það fylgdi ekki þeim hugmynd-
um, sem hann hafði.
Heima fyrir fylgdist fjölskyldan
með barningi hans og hafði fullan
skilning á óánægju hans. Alexandra
föðursystir hans sendi honum eitt
sinn blaðaúrklippu um symbólisma
og skrifaði með: „Kæri Hugo! ... til
að þú glatir ekki tíma og eyðir hæfi-
leikum þínum á gamaldags listnám
flýti ég mér að senda þér þessar
nýju hræringar og vona að þú verðir
mér síðar mjög þakklátur fyrir.“
Ferskir vindar frá Paris upp úr 1890
bárust til Helsinki, en ekki inn í
skólann. Hugo Simberg ákvað því
að fara þess á leit við hinn þekkta
málara Akseli Gallen-Kallela, sem
var að koma sér fyrir í Ruovesi í
finnskum óbyggðum að fá að vera
hjá honum í læri. Það var auðsótt
mál og Gallen-Kallela fékk mikið dá-
„Særður engill" er eitt þekktasta verk Simbergs, málað eftir að hann sjálfur hafði verið mjög veikur.
Finnsk þjóðtrú og and-
blær aldamótanna síðustu
Finnski málarinn Hugo
Simberg var upptekinn
af dauðanum ef marka
má myndir hans, en
hann var einnig upp-
tekinn af sér og sínum
eins og málverk hans
o g ljósmyndir sýna.
Sigrún Davíðsdóttir
sá sýningu á myndum
hans í Helsinki.
læti á þessum hæfileikaríka nem-
anda sínum.
Á árunum fram að aldamótum
haslaði Simberg sér völl sem lista-
maður. Verk hans og sýningar
vöktu athygli. Hann málaði af kappi
en ferðaðist líka um, fór til Stokk-
hólms, London og Parísar, var í
Þýskalandi, á Ítalíu og víðar.
Um aldamótin var hann orðinn
vel þekktur í finnsku listalífi og var
ýmist heima eða á ferðalögum.
Hann átti hálfbróður í Tbilisi sem
hann heimsótti og notaði tækifærið
til að ferðast um Kákasus.
I kjölfar langvarandi heilahimnu-
bólgu 1902 var hann illa haldinn og
náði sér reyndar aldrei alveg. Árið
eftir málaði hann eina þekktustu
mynd sína, Særða engilinn, eitt af
lykilverkum sínum. Upp úr því fékk
hann pöntun á freskum í nýja dóm-
kirkju, sem verið var að byggja í
Tampereen (Tammarfors).
Til undirbúnings þeirri vinnu
ferðaðist hann um Spán, Marokkó
og Italíu.
Fátæki púkinn með tvíburana
sína er ein af mörgum púka-
myndum Simbergs. Púkinn er
óneitanlega mannlegur.
Freskumar hans í dómkirkjunni í
Tampereen eru eitt af höfuðverkum
finnskrar myndlistar og er skreyt-
ingin gríðarlega umfangsmikið verk.
1910 kvæntist Simberg nemanda
sínum, Anni Bremer. Þau eignuðust
tvö börn og fjölskylda hans rann inn
í stórfjölskylduna og sumarlífið, líka
á ljósmyndunum. Þeim auðnaðist þó
ekki langt líf saman, því sumarið
1917 veiktist Simberg hastarlega og
lést eftir stutta legu.
Púkar, maðurinn með ljáinn,
manna- og landslagsmyndir
Myndefni Simbergs var af mörg-
um toga. Púkamir voru honum hug-
Ein af mörgum ljdsmyndum
Simbergs úr finnska sumarrík-
inu. Hér situr hann sjálfur nak-
inn á kletti í vatninu.
stæðir og þeir stinga víða upp koll-
inum í myndum, sem sprottnar em
úr finnsku þjóðsagnaefni og finnskri
náttúru.
Það liggja einnig margar manna-
myndir eftir Simberg, meðal annars
áhrifamikil mynd af Alexöndru föð-
ursystur hans. Mannamyndir hans
era oft með rólegu yfirbragði, sem
minnir á ítalska endurreisnarmál-
ara, en á þeim hafði hann mikið dá-
læti.
Maðurinn með Ijáinn er efni, sem
leitaði greinilega mikið á Simberg ef
marka má hvað hann kemur fyrir á
mörgum mynda hans. En dauðinn í
myndum hans er meira í ætt við
Sjálfsmynd, þar sem Simberg
bregður á leik á teikningu sinni,
ekki síður en hann átti til að
gera á ljdsmyndum si'num.
þjóðsagnir, þar sem dauðinn er allt-
af á næstu grösum í daglegu striti.
Dauðinn er þarna, ekki beint ógn-
andi, en viðvarandi. Hann er oft hálf
ræfilslegur náungi, í alltof stóram
fötum, svona rétt eins og hann viti
ekki alveg hvað hann eigi að gera af
sér, virðist ósköp umkomulaus,
kannski ekki ósvipað og Simberg
virðist sjálfur á stundum, bæði í
sjálfsmyndum sínum og á ljósmynd-
unum.
Þeir sem vilja kynna sér Simberg,
en eiga ekki kost á ferð til Helsinki
geta heimsóktt vefsíðuna um hann á
www/fng.fi/simberg