Morgunblaðið - 09.07.2000, Blaðsíða 42

W2 SUNNUDAGUR 9. JÚLÍ 2000
HUGVEKJA
MORGUNBLAÐIÐ
ÍDAG
Trúin, listin
og vísindin
Grensáskirkja í Reykjavík
Listin, trúin og vísindin mótuðu
lífsviðhorf og ljóð Jónasar Hallgríms-
sonar. Stefán Friðbjarnarson fer
nokkrum orðum um prestssoninn
frá Hrauni í Öxnadal.
Bók Páls Valssonar, Jónas Hall-
grímsson, er með betri ævisögum
sem pistlahöfundur hefur lesið.
Hafi bókarhöfundur þjóðarþökk
fyrir vel unnið verk. Listaskáldið
góða, Jónas Hallgrímsson, sem
bókin fjallar um, lýkur góðu prófi
í náttúruvísindum, með jarð- og
steinafræði sem sérgrein, árið
1838. Um menntun hans að öðru
leyti segir Páll Valsson: „Jónas
var með lærðustu mönnum síns
tíma, líka í prófum metið, því auk
þessara lokaprófa hafði hann
próf frá Bessastöðum, studiosus
theologiæ, sem gerði hann gjald-
gengan til prestsembættis á Is-
landi, og loks candidatus phloso-
phiæ próf með ágætiseinkunn frá
Kaupmannahafnarháskóla...“
Prestssonurinn frá Hrauni í
Oxnadal, sem var einn af frum-
kvöðlum íslenzkra náttúruvis-
inda, var ekki einungis guðfræði-
menntaður, heldur sótti hann og
um brauð hér á landi, þótt ekki
fengi, og trúin á skapara himins
og jarðar er sjaldan fjarri í ljóð-
um hans. En náttúruvísindin,
einkum náttúra íslands, áttu hug
hans og hjarta. Þrátt fyrir veik-
indi, sem hrjáðu hann lengi, og
stutta starfsævi (hann lézt tæp-
lega 38 ára gamall), vann hann
gagnmerkt brautryðjendastarf í
rannsóknum á náttúru íslands,
sem og í íslenzkri fjölmiðlun
(tímaritið Fjölnir), að ógleymd-
um ljóðum hans, fögrum og hríf-
andi, sem lifa munu með þjóðinni
meðan íslenzk tunga er töluð. í
bók Páls Valssonar segir m.a. svo
um náttúruvísindamanninn Jón-
as Hallgrímsson:
„Þetta var talsvert afrek
(gagnrýni Jónasar á jarð-
fræðikenningar Krugs von Nidda
um myndun Islands) og sýnir að
Jónas hafði sáð til nokkurs frama
í jarðvísindum með rannsóknum
sínum, þótt ekki bæri hann gæfu
til að njóta uppskerunnar...
Hann birtist okkur þar (rann-
sóknarferð 1842) sem harðdug-
legur vísindamaður sem skráir
samvizkusamlega niður skarp-
legar athuganir sínar og sendir
utan fjölda sýna til rannsókna...“
Náttúrufræðingurinn Jónas
Hallgrímsson vann hörðum
höndum að íslands lýsingu. Feg-
urð íslenzkrar náttúru varð og
rauði þráðurinn í ljóðum hans:
Landið var fagurt og frítt - og
fannhvítir fjallanna tindar - him-
inninn heiður og blár - hafið var
skínandi bjart. Og skapari him-
ins og jarðar er nálægur: Veit þá
engi að eyjan hvíta - á sér enn
vor, ef fólkið þorir - Guði að
treysta, hlekki að hrista, - hlýða
réttu, góðs að bíða ...
Jónas Hallgrímsson gerði sér
grein fyrir því að trúin, listin og
vísindin, þetta þrennt, vísa veg-
inn í leit mannsins að betra og
fyllra lífi. Trúarlegt viðhorf lista-
skáldsins góða kemur vel fram í
fyrsta hefti menningar- og þjóð-
frelsisritsins Fjölnis. Þar segir
hann, fjallandi um lögmál náttúr-
unnar: „Tökum til dæmis þyngd-
ina. I fyrstunni kemur hún oss
fyrir sjónir eins og almennt lög-
mál fyrir hlutina hér á jörðu; við
nákvæmari ígrundun sjá menn
að hún er aðdráttarkraftur allra
skapaðra hluta sín á milli; enn
fremur að hún er sá aflfjötur sem
tengir saman alheiminn og loks-
ins birtist hún oss sem sá guðleg-
ur vilji er viðheldur hnattkerfum
heimsins í sínu fagra og undrun-
arverða sambandi. Hér höfum
við hafið oss smátt og smátt frá
einni skoðun til annarrar háleit-
ari og komum þar eins og annars
staða til þeirrar ályktunar að
upphaf allra hluta sé Guð.“
Trúin, listin og vísindin, þetta
þrennt, eru hornsteinar mann-
legrar hamingju og velferðar.
Oður listaskáldsins góða, sem
segir að Guð sé upphaf allra
hluta, til vísindanna er ótvíræð-
ur, enda var hann vísindamaður
að mennt og starfi. Leið Islend-
inga til velferðar er að hans mati
vísindavegur, vegur menntunar
og þekkingar, sem eru Guðs gjaf-
ir : „Vísindin efla alla dáð, - ork-
una styrkja, viljan hvessa, - von-
ina glæða, hugann hressa, -
farsældum vefja lýð og láð...“
Þannig notar hann listgáfu sína,
ljóð sín, til að hvetja þjóðina og
mæra vísindin. Listin og trúin
vóru lífskraftar þessa mæta vís-
indamanns.
í Haustdreifum Sigurbjörns
biskups Einarssonar er vitnað til
merks erindis Páls Skúlasonar,
prófessors. Þar segir að listin og
trúin séu „tvær meginvíddir
mannlegrar tilveru, tvær mikil-
vægustu leiðir manna til þess að
gefa lífinu og hlutunum merk-
ingu og tilgang, finna sjálfa sig í
heiminum, ólíkar leiðir, sem þó
renna saman og ættu að fara
saman í þjóðfélaginu"
Listin, vísindin og kærleiks-
boðskapur kristinnar trúar, þetta
þrennt, var leiðandi og mótandi í
lífsviðhorfum listaskáldsins góða,
Jónasar Hallgrímssonar, að
ógleymdri ástinni á ættjörðinni,
íslenzkri náttúru, íslenzkri menn-
ingararfleifð, islenzkri sögu.
Megi slík lífsviðhorf vísa veg
þjóðarinnar inn í ókominn tíma.
VELVAKANDI
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Bruðl og sorg-
legt gildismat
kristinnar kirkju
KRISTNIHÁTÍÐ á Þing-
völlum er lokið. Aðeins lítill
hluti þjóðarinnar sótti
þessa skemmtun, jafnvel
þótt ekkert væri til sparað.
Og upphæðirnar eru stór-
ar, samtals nálægt einum
milljarði króna, með títt-
nefndri þjóðargjöf.
I Morgunblaðinu um
helgina var viðtal við fram-
kvæmdastjóra svæðismiðl-
unar fatlaðra og foreldra
fjölfatlaðra barna. Þetta
var sorgleg lesning og
greinilegt að þarna er mik-
ill vandi á ferðum. Það
skortir umtalsvert fé til að
leysa vistunarúrræði fyrir
fjölfatlaða einstaklinga. Á
meðan er gríðarlegt álag á
aðstandendum þessara
fjölfötluðu barna, svo mik-
ið að það er ekki hægt að
ímynda sér það nema íyrir
þann sem til þekkir. Mikið
lifandi skelfíng hefði mér
fundist það falleg og stór-
mannleg þjóðargjöf að
leggja þennan milljarð,
sem fór í kristnihátíð, til að
leysa vistunarvanda þess-
ara fjölfötluðu barna og af-
létta þar með miklum
áhyggjum og vandamálum
af aðstandendum þessara
einstaklinga. Rannsóknir á
fornleifum eru vafalítið
mjög mikilvægar. En þetta
er auðvitað spurning um
forgang og gildismat. Er
það virkilega svo að forn-
leifagröftur hefur meira
vægi í huga þessarar ríkis-
stjórnar heldur en mjög al-
varleg staða hjá sumum
þegnum þessa lands?
Staða sem þessir einstak-
lingar réðu engu um. Það
er eitthvað alvarlegt orðið
að í þessu samfélagi okkar.
Ég hef hina mestu skömm
á þeim mönnum sem tóku
ákvörðun um að sóa svona
háum upphæðum i tveggja
daga ævintýri.
Það hvarflar ekki annað
að mér en að þeir sem fóru
til Þingvalla hafi skemmt
sér hið besta, en um það
snýst bara ekki málið, jafn-
vel þótt sumir álíti að
gagnrýnisraddirnar séu
dæmi um smáborgarahátt.
Hvernig á maður að hafa
geð í sér að taka þátt í
svona bruðli, vitandi af
neyðinni hér rétt handan
homsins. Og hvar er hin
kristna kirkja? Þátttak-
andi í ölllu saman. Var það
ekki einn aðalmunurinn á
kaþólsku kirkjunni og
þeirri lútersku, að kirkjur
lúterstrúarinnar voru laus-
ar við glingur og oflæti.
Það eru svartir dagar i ís-
lenskri kirkjusögu eftir
bruðl helgarinnar.
Þórður.
Lengi getur
vont versnað
ÞAÐ er ekki hægt að láta
óskráðar allar þær breyt-
ingar sem alltaf er verið að
gera hjá SVR. Nýjasta
dæmið hjá okkur sem bú-
um í Fossvogi og Smá-
íbúðahverfi er að hætt er
að láta leið 11 ganga á
laugardögum (áður búnir
að taka sunnudaga af) og
stórskaða alla leiðaráætlun
á síðasta ári. Síðan er leið 7
látin ganga á klukkutíma
fresti um kvöld og helgar.
Það háttar svoleiðis til hjá
mér að um helgar eru oft
gestir (erlendir) sem
gjarnan vilja fara í bæinn
og þá hvet ég þá yfirleitt til
að slá saman í leigubíl þvi
það kosti litlu meira heldur
en að borga 150 kr. á mann
í strætó. Með þessu get ég
styrkt leigubílana en mót-
mælt allri þessari skerð-
ingu.
Svo eru forsvarsmenn
SVR hissa á hvað fáir noti
„þjónustu þeirra “ en því
er nú ver og miður að við
erum örfá neydd til að nota
SVR:
Rut Sigurðardöttir,
Kúrlandi 19.
Tapad/fundid
Bíllyklar í óskilum
Billyklar (Toyota) fundust
hjá Máli og menningu,
Laugavegi, sl. fimmtudag.
Upplýsingar í síma 515-
2580.
Dýrahald
Kettlingar fást gefins
Tveir tíu vikna kassavanir
kettlingar fást gefins.
Upplýsingar í síma 588-
9291.
Gangbrautamálarar á Skagaströnd
Yíkveiji skrifar...
KRISTNIHÁTÍÐ hefur svo
sannarlega tekið sitt rými í
fjölmiðlum í fréttaleysinu upp á síð-
kastið, fyrst undirbúningur hennar
og svo krufning eftir á. Víkverji ætl-
ar sér ekki að blanda sér í umræður
um hátíðina, enda nógu margir orðið
til þess og stóru orðin síst verið spör-
uð, en hann vill hins vegar gera að
umtalsefni annað sem komst í há-
mæli í fjölmiðlum landsins í liðinni
viku, nefnilega íslandsheimsókn Bít-
ilsins kunna, sir Pauls McCartneys.
xxx
SÖRINN sá er líklega einhver
þekktasti tónlistarmaður ver-
aldar og væntanlega einn áhrifa-
mesti listamaður tuttugustu aldar-
innar, en á síðari árum hefur minna
farið fyrir listsköpun hans. Kappinn
hefur enda elst og tekið að sinna öðr-
um hugðarefnum, t.d. umhverfis-
vemd og baráttu á sviði mannúðar-
mála, svo eitthvað sé nefnt. Paul
McCartney var jafnan í fylgd eigin-
konu sinnar, Lindu, en heimsbyggð-
in fylgdist með hetjulegri baráttu
hennar við krabbamein fyrir nokkr-
um árum sem lauk með ótímabæru
fráfalli hennar. Öllum var ljóst hví-
líkt áfall þetta var eiginmanni henn-
ar, en upp á síðkastið hefur þó rofað
til í þeim efnum og fjölmiðlar hafa
greint frá sambandi Bítilsins og ung-
rar stúlku sem helst er þekkt fyrir að
vera með gervifót og hafa helgað líf
sitt baráttu gegn jarðsprengjum og
unnið að auknum réttindum fatlaðra.
xxx
VÍ er Víkverji að rifja þetta upp
að popparinn góðkunni heim-
sótti íslands strendur sumsé á dög-
unum - dúkkaði bara upp ef svo
mætti segja og samstundis var sem
íslenskir fjölmiðlar hefðu aldrei fyrr
um frægt fólk fjallað. Allt það versta
braust fram; eltingarleikir, áreitni
og undarlegar spurningar. Eitthvað
svo fullkomlega óíslenskt, eitthvað
sem íslendingar hneykslast gjarnan
yfir er þeir verða vitni að því erlend-
is. Já, undarlegri hetjudýrkun og um
leið skelfilega lítilli virðingu fyrir
einkalífi annarra.
xxx
NU er það svo, að erlent fólk, ekki
síst fræga fólkið, virðist sækja
hingað til lands í auknum mæli.
Landið sjálft og ekki síst höfuðborg-
in virðast móðins beggja vegna Atl-
antshafsins og stuttferðir fólks hing-
að til lands færast sífellt í vöxt, ekki
síst hreinræktaðar skemmtiferðir.
Víkverji kemst ekki hjá því að velta
því fyrir sér hvort eitthvað slíkt hafi
vakað fyrir Paul þegar hann fylgdi
ástkonu sinni eftir hingað til lands;
hér fengi hann þó frið, í fámenninu
og náttúrukyrrðinni.
Öðru nær. Myndir sáust í blöðum
og sjónvarpi af hvítum jeppa parsins
á ferðinni víðsvegar um borgina og
alltaf voru íslensku ljósmyndaramfr
á eftir - paparazzamir. Og því mið-
ur, frétta- og blaðamenn sömuleiðis,
að reyna að fá svo sem eina setningu
út úr goðinu: How do you like Ice-
land? Arangur þessarar baráttu ís-
lenskra fjölmiðlunga skilaði litlu,
eðlilega, enda fólkið ekki í formleg-
um erindagjörðum og því ekki í skapi
til þess að ræða mál sín í þaula við
fulltrúa pressunnar.
XXX
AÐ er nefnilega grundvallar-
munur, að mati Víkverja, á eðli
slíkra heimsókna fólks hingað til
lands. í þessu tilfelli kom berlega í
Ijós strax í upphafi að parið vildi fá
að vera í friði og þá átti vitaskuld að
virða þá ósk þess. Ef viðbrögð þess
hefðu verið allt önnur og jákvæðari í
byrjun, hefði málið horft öðra vísi
við. Sömuleiðis ef um formlegar er-
indagjörðir hefði verið að ræða, t.d.
tónleikahald eða listsköpun af ein-
hverju tagi. Nei, hér var um látlausa
einkaheimsókn að ræða, þar sem
greinilegt var að fæst var gert til að
vekja óþarfa athygli. Því miður vakti
það samt óþarfa athygli.