Morgunblaðið - 26.08.2000, Qupperneq 33

MORGUNBLAÐIÐ
berast eftir, bylgjubera. Þannig
eru bylgjur á vatni sveiflur í yfir-
borðslögum vatnsins, hljóð er
regluleg þrýstingsbreyting í lofti
og fleiri efnum og jarðskjálfta-
bylgjur eru sveiflur í innri lögum
jarðar. Þá vaknar því hin eðlilega
spurning: Um hvaða efni berst
ljós? eða hver er bylgjuberi ljóss?
Hreyfingar himintunglanna sýna
að þau verða ekki fyrir neinum
núningskröftum þannig að í rúm-
inu milli stjarnanna getur ekki
verið neitt venjulegt efni. Hins
vegar er ljóst að ljós hlýtur að
berast í þessu rúmi vegna þess að
við getum séð stjörnurnar. Þess
vegna getur bylgjuberi ljóss ekki
verið neitt venjulegt efni. Þeir sem
aðhylltust bylgjueðli ljóss snemma
á 19. öld settu því fram þá hug-
mynd að allt rúm vaeri fyllt af
bylgjubera ljóss sem Jónas Hall-
grímsson kallaði ljósvaka í þýð-
ingu sinni á Stjörnufræði Ursins,
en þar segir:
Margt er álit manna um það
hvað sólarljósið sé og allt ljós.
Sumir halda ljósið streymi út Úr
hinum iýsendu iíkömum; aftur
halda sumir það komi af skjálfta
eður bylgjugangi í harla smá-
gjörvu frumefni því er kalla mætti
ljósvaka (æter); hyggja menn að
ljósvaki fylli allan himingeiminn
og segja ljósið kvikni þar við hrist-
inginn, að sínu leyti og hljóðið
kviknar við hristingu jarðlofts
vors. Vér verðum að fela náttúru-
spekingunum á vald að skera úr
því vafamáli hvurjir að hafi réttara
fyrir sér í þessu efni eður að
minnsta kosti að koma fram með
það er mæli með og í móti báðum
þessum getgátum. (Ritverk Jónas-
ar Hallgrímssonar III. Reykjavík:
Svart á hvítu, 1989, bls. 322).
Fljótlega kom í ljós að þessi
ljósvaki var afar undarlegt fyrir-
bæri. Upphaflega gerðu eðlisfræð-
ingar ráð fyrir að ljósvakinn væri
kyrr í alheimi og hann gæti því
skilgreint alkyrrt viðmiðunarkerfi.
Til að skýra gríðarlegan hraða
ljósbylgna þurfti helst að gera ráð
fyrir að ljósvakinn væri afar stíft
efni en þó hefur hann sem fyrr
segir enga tilhneigingu til að
hamla hreyfingu hluta.
Fyrir löngu var búið að gefa
upp á bátinn þá kenningu að jörð-
in væri miðja alheimsins, og viður-
kenna að hún væri á fleygiferð
umhverfis sólina. Ef ljósvakinn er
kyrr ætti jörðin því að þjóta um
hann af miklum hraða en enginn
gat mælt þann vind. Michelson og
Morley gerðu fræga tilraun sem
hefði átt að mæla ljósvakavindinn
en hann kom ekki fram. Allt kom
fyrir ekki, ljósvakinn reyndist vera
hið undarlegasta fyrirbæri sem
enginn gat mælt. „Það er eins og
náttúran sé með samsæri í gangi
til að fela tilvist ljósvakans,“ sagði
Henri Poinarcé rétt um aldamótin
1900, „en slíkt samsæri er í sjálfu
sér náttúrulögmál“.
Tími var kominn til að kasta
ljósvakanum fyrir róða og það
gerði Albert Einstein fyrstur
manna þegar hann setti fram
takmarkaða afstæðiskenningu sína
árið 1905. Samkvæmt henni er
ljósið bylgja sem ferðast með
sama hraða, ljóshraðanum, í hvaða
viðmiðunarkerfi svo sem litið er á
það. Þessi bylgja þarf engan
bylgjubera til að berast í, ljós-
vakahugmyndin er gagnslaus og
röng, ljós og aðrar rafsegulbylgjur
berast viðstöðulaust um tómarúm
og ljósvakinn er ekki til.
Stefán Ingi Valdimarsson,
starfsmaður Vísindavefjarins, og
Þorsteinn Vilhjálmsson
prdfessor, ritstjdri.
Er Satan tll?
SVAR:
Ekki í þeirri persónulegu mynd
sem við þekkjum hann úr teikni-
myndum eða rómantískum bók-
menntum, nei. Sem persónu-
gervingur þess sem er andstætt
manninum er hann til sem tilbúin
persóna utan um freistingar og
syndir.
Orðið eða nafnið Satan er hebr-
eskt. Það er myndað af hebresku
sögninni schatn er þýðir ’að fjand-
skapast, vera til meins og vera
andsnúinn’. Sérnafnið Satan þýðir
LAUGARDAGUR 26. ÁGÚST 2000 33
semsé andstæðingur, fjandmaður
eða fjandi.
í Gamla testamentinu kemur
Satan fram á nokkrum stöðum og
um hlutverk hans veitir Jobsbók
okkur mestar upplýsingar. I upp-
hafi hennar dregur Satan í efa
trúfesti Jobs, hvetur Guð til að
prófa hann og segir: „Rétt út hönd
þína og snert allt, sem hann á og
mun hann þá formæla þér.“ (Job
1.11). Þannig er Satan andstæð-
ingur mannsins. Biblían kallar
hann því einnig á grísku diabollos
sem er dregið af að rugla, rífa í
sundur, splundra, blekkja og
skapa óeiningu.
Satan hefur samkvæmt þessu
það hlutverk á himnum að ákæra
manninn frammi fyrir Guði. Hann
er nokkurs konar saksóknari er
leggur þrautir á Job svo hann
VIKU
IM
Isaak Newton
bregðist og falli. Hann gerir þetta
með þvi að skapa óeiningu með
blekkingum og lygi.
En ákærandi mannsins fellur.
Jesús segir í lok Matteusar-
guðspjalls, þegar hann er upp-
risinn: „Allt vald er mér gefið á
himni og jörðu. [...] Sjá, ég er með
yður allt til enda veraldar." Og
hann segir: „Ég hef gefið yður
vald að stíga á höggorma og
sporðdreka og yfir öllu óvinarins
veldi. Alls ekkert mun yður mein
gjöra.“
Jesús notar hér myndmál.
Slanga og höggormar eru tákn
fjandskapar, hættu og illinda, enda
stefnir nálægð við þau lífi ætíð í
voða. En í yfirfærðri merkingu er
slangan oft tákn syndarinnar og
tákn um fall mannsins.
Hætturnar eru til staðar. Með
blekkingu og lygi skapar Satan
óeiningu og leiðir menn til syndar.
í freistingasögu Matteusar-
guðspjalls rífur djöfullinn orð ritn-
ingarinnar úr samhengi og reynir
þannig að narra Jesú og freista
hann til fylgilags við sig. En mis-
tekst.
Við getum, líkt og Jesús, sporn-
að við freistingunum, stigið á
höggorma og sporðdreka, við höf-
um vald yfir „öllu óvinarins veldi.“
Alls ekkert mun okkur þá mein
gera.
Freistingin og syndin eru raun-
verulegar. Satan er nafn yfir þann
eða það sem freistar og dregur til
syndar.
Sigurjdn Árni Eyjólfsson,
stundakcnnari í guðfræði við HÍ, og
Haukur Már Helgason,
heimspckinemi og starfsmaður Vísinda
veQarins.
TOYOTA LANDCRUISER 100
Einn fullkomnasti og mest breytti Landcruiser
á landinu, 44' dekk,
hásing að framan o.fl.
Sjón er sögu ríkari.
TOYOTA
Verðmæti kr. 11.000.000.

VX, beinsk. Túrbo diesel
Verð frá
kr. 4.640.000.
VERÐSAMANBURÐ
STD. beinsk. Diesel
Verð frá
BÍLAR Á STAÐNUM
1 árs/20.000 km. verksmiðjuábyrgð. Skoðun eftir 1.000 km. innifalin
Kaplahrauni 9b • 220 Hafnarfirði • Simi 555 6755 • Fax 555 6756 • Netfang: bilastud@centrum.is
um helgina að Kaplahrauni 9b, Hafnarf.
(bakvið fasteignasöluna Hraunhamar)frá kl. 13-18
Bílastúdio ehf.