Morgunblaðið - 19.10.2000, Page 38

38 FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
Pox'öimíiTaíiiíi
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MIKILVÆG TENGSL VID
VINAMÓÐ í VESTRI
KANADA er eitt af næstu
nágrannaríkjum íslands þótt
fæstir hafi líklega áttað sig á
hve nálægðin væri mikil fyrr en
Flugleiðir tóku upp beint áætlunar-
flug til Halifax á Nova Scotia.
Kanada hefur rétt eins og Island
verið ein helsta fiskveiðiþjóð Norð-
ur-Atlantshafsins þótt hrun fiski-
stofna hafi dregið mátt úr kanadísk-
um sjávarútvegi og þar búa einnig
tugþúsundir manna af íslenskum
uppruna, fjölmennustu byggð Is-
lendinga utan Islands. Samkvæmt
kanadíska manntalinu eru Vestur-
Islendingar um sjötíu þúsund og
þekktastur þeirra er vafalítið geim-
farinn Bjarni Tryggvason.
Raunar má rekja sameiginlega
sögu þjóðanna þúsund ár aftur í tím-
ann þegar Islendingar komu til
L’Anse aux Meadows.
Þrátt fyrir að margt tengi þjóðirn-
ar saman hafa samskipti þeirra hins
vegar ekki verið eins mikil og
ástæða hefði verið til. Það hefur þó
verið að breytast á síðastliðnum ár-
um og tengslin verið að eflast á ýms-
um sviðum.
Það á ekki síst við um hin form-
legu tengsl. í síðasta mánuði var til
dæmis haldin fjölmenn viðskipta-
ráðstefna Islendinga í St. Johns á
Nýfundnalandi sem haldin var sam-
hliða opinberri heimsókn iðnaðar-
og viðskiptaráðherra til Nýfundna-
lands og Nova Scotia. Nokkur ís-
lensk fyrirtæki starfa nú þegar í
Kanada og flest bendir til að við-
skipti landanna munihalda áfram að
dafna í framtíðinni. Samstarf í sjáv-
arútvegi er að aukast og það sama á
við um samvinnu í menningarmálum,
t.d. kvikmyndagerð.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
hóf í gær opinbera heimsókn sína til
Kanada og var m.a. viðstaddur opn-
un íslenska bókasafnsins í háskólan-
um í Winnipeg auk þess sem hann
mun taka þátt í hátíðarhöldum í
Gimli til að minnast fyrstu íslensku
landnemanna sem settust að við
Winnipeg-vatn fyrir 125 árum.
Margt hefur verið gert til þess að
minnast þess og þegar upp er staðið
verða viðburðirnir á árinu um 200
talsins.
Tímamót urðu í samskiptum ís-
lands og Kanada er Davíð Oddsson
tilkynnti við upphaf hátíðarhalda
vegna landafundanna í Ameríku í
Ottawa fyrr á þessu ári að íslend-
ingar myndu opna þar sendiráð á
næsta ári. Sagði Jean Chrétien, for-
sætisráðherra Kanada, við það til-
efni að þetta markaði nýtt upphaf í
samskiptum þjóðanna. í ágúst til-
kynnti síðan Lloyd Axworthy, utan-
ríkisráðherra Kanada, er flutti há-
tíðarræðu á íslendingadeginum í
Gimli, að ríkisstjórn Kanada myndi
opna sendiráð í Reykjavík næsta
vor.
Sagan og nálægðin tengir Island
og Kanada sterkum böndum og það
er fagnaðarefni að tengsl ríkjanna
skuli vera að eflast með þeim hætti
sem raun ber vitni.
UMBOÐSMAÐUR ALDRAÐRA
REYNSLAN af embættum um-
boðsmanns Alþingis og umboðs-
manns barna er góð. Þar eru til stað-
ar embætti sem hinn almenni
borgari getur snúið sér til með
margvísleg málefni sem varða sam-
skipti hans við stjórnvöld. Umboðs-
menn hafa haft margvísleg áhrif á
gang mála og þau hafa verið jákvæð.
Nú hefur Guðmundur Hallvarðs-
son alþingismaður flutt þingsálykt-
unartillögu á Alþingi ásamt sex öðr-
um þingmönnum Sjálfstæðisflokks-
ins þar sem lagt er til að sett verði á
stofn embætti umboðsmanns aldr-
aðra sem sinni gæzlu hagsmuna og
réttinda aldraðra.
Þetta er skynsamleg og tímabær
tillaga. Hlutfall aldraðra af heild-
aríbúafjölda landsins fer vaxandi.
Þjóðfélagsumræður einkennast í
auknum mæli af umfjöllun um mál-
efni aldraðra.
Þar ber kjaramál þeirra hátt
þessa dagana en einnig skiptir miklu
máli, að búa í haginn fyrir aldraða að
öðru leyti bæði varðandi heilbrigðis-
þjónustu og húsnæðismál.
Þá bryddir nú á umræðum um, að
sú regla, sem lengi hefur verið í gildi
að fólk ljúki starfsævi sinni um sjö-
tugt, eigi ekki lengur við. Fólk á
þessum aldri sé nú við mun betri
heilsu en áður og engin ástæða til að
dæma það út af vinnumarkaðnum á
forsendum liðins tíma. Umræður um
þetta mál eiga vafalaust eftir að auk-
ast og þá jafnframt hvaða hlutverki
eðlilegt sé, að þeir sem komnir eru
yfir sjötugt gegni í atvinnulífinu.
A næstu árum mun ekki draga úr
umræðum um málefni aldraðra.
Þvert á móti munu þær aukast.
Ljóst er að margir í hópi aldraðra
telja sig búa við skertan hag og að
þeim gangi illa að leita réttar síns. í
þessu ljósi er skynsamlegt að setja á
stofn umboðsmann aldraðra eins og
Guðmundur Hallvarðsson og fleiri
þingmenn hafa lagt til. Þess vegna
er þess að vænta, að tillagan hljóti
góðar undirtektir á Alþingi.
FORVARNARSTARF í HEILBRIGÐISMÁLUM
NÚ ER stóraukin áherzla lögð á
forvarnarstarf í heilbrigðismál-
um. I fyrradag var kynnt átak á veg-
um Félags sérfræðinga í meltingar-
sjúkdómum til þess að auka
vitneskju um svonefnt vélindabak-
flæði sem talið er að 22% íslendinga
eigi við að stríða í einhverjum mæli.
Fyrir rúmri viku var kynnt átak á
vegum Geðhjálpar, landlæknisemb-
ættis og geðsviðs Landspítala - há-
skólasjúkrahúss til þess að efla geð-
rækt og vinna gegn fordómum í garð
geðsjúkra.
Löng hefð er fyrir slíku starfi hér,
m.a. vegna berklaveiki, gigtarsjúk-
dóma, hjartaverndar og krabba-
meinssjúkdóma.
Forvarnarstarf á öllum sviðum
heilbrigðismála þarf að stórauka.
Þeim fjármunum, sem til þess
ganga, er vel varið.
SAGNFRÆÐISTOFNUN
Háskóla íslands býður
árlega merkum erlend-
um sagnfræðingi til
landsins til að halda fyr-
irlestur og að þessu sinni varð
norski sagnfræðingurinn Sólvi
Sogner fyrir valinu. Sogner varð
lektor við sagnfræðideild Ósló-
arháskóla 1975, lauk doktorsprófi
1976, og hefur verið prófessor frá
1988. Sogner hefur öðru fremur ein-
beitt sér að rannsóknum á fjöl-
skyldusögu, sögulegri lýðfræði og
réttarfarssögu 17. og 18. aldar.
I erindi sínu hér á landi fjallaði
hún um þróun hjúskapar og ann-
arra sambúðarforma í Noregi allt
frá siðbreytingu til dagsins í dag.
Hún rakti hvernig hjúskaparstofn-
unin mótaðist fyrir tilverknað ííkis-
valds og kirkju og að hvaða marki
almenningur hegðaði sér eftir eða
vék frá þeim lagaformum sem um
stofnunina giltu. í þessu skyni
studdist hún einkum við rannsókn á
einu norsku byggðarlagi á 18. og 19.
öld. Einnig rakti Sogner hversu
mjög óvígð sambúð hefur rutt sér til
rúms á Norðurlöndum á allra síð-
ustu áratugum og reifaði þá spurn-
ingu hvort rannsókn á fortíðinni
geti stuðlað að skilningi á þessari
þróun mála í samtíma okkar.
Læknisdóttir úr Þrándheimi
„Eg er fædd í Þrándheimi í Nor-
egi árið 1932, þar sem faðir minn
var læknir, og ég ólst upp á norð-
vesturhorni landsins. Eftir skyldu-
nám og framhaldsskóla lærði ég í
Ósló, því á þeim tíma var bara einn
háskóli í Noregi. Eg las sagnfræði
og ætlaði mér að verða framhalds-
skólakennari," segir Sogner, að-
spurð um uppruna sinn og æviferil.
„Það var mikið skref að leggja í há-
skólanám, því yfirleitt fóru stúlkur
á þeim árum í kennara- eða verslun-
arskóla," bætir hún við.
En þetta gerði hún.
Eftir eitt ár sem framhaldsskóla-
kennari í Tromsp dró ástin hana til
Óslóar og þar tók hún að starfa hjá
norsku byggðasögustofnuninni
(Norsk lokalhistorisk institutt
(NLI)), sem þá var nýstofnuð
(1955). En NLI er opinber stofnun,
undir menningarmálaráðuneytinu,
og hefur sem verkefni að efla sagn-
fræðirannsóknir í Noregi, bæði
staðbundnar og svæðisbundnar, og
miðla niðurstöðum þeirra.
„Það má kannski segja, að áhugi
minn fyrir alþýðunni og öllu sem
henni viðkemur hafi vaknað þarna,“
segir hún. „Hjá norsku byggða-
sögustofnuninni kynntist ég af eigin
raun og í návígi ýmsum frumgögn-
um sem lutu að sögu alþýðufólksins,
s.s. ýmsum gömlum handritum. Og
þar með kynntist ég sögunni á allt
annan máta en áður hafði verið,
komst mun nær hinum venjulega
einstaklingi. Og ég fann, að þetta
átti betur við mig en það að rann-
saka kónga og annað fyrirfólk,
ríkjamyndanir eða styrjaldir."
Frönsk opinberun
Arið 1960 var heimsþing sagn-
fræðinga haldið í Stokkhólmi og á
meðal ræðumanna var franski
sagn- og lýðfræðingurinn Louis
Henry. En lýðfræði fæst við rann-
sóknir á mannfjölda og samsetn-
ingu hans. Og þarna var Sogner
mætt, þá nýlega gengin í hjóna-
band, 28 ára að aldri, og sat ásamt
fleirum í hljóðri lotningu undir því,
sem Fransmaðurinn hafði að segja
og fjallaði um nýja og byltingar-
kennda aðferð við að rannsaka
kirkjubækur og manntöl í þágu lýð-
fræðinnar. Og þama tók fræði-
mannshjarta hennar að slá fyrir al-
vöru, enda var þetta eitthvað sem
hafði með almenning að gera.
„I samstarfi við byggðasagnfræð-
ing og skjalavörð hafði Louis Henry
tekist, með því að beita hinni nýju
tækni, að ná enn meiri upplýsingum
út úr þessum gömlu heimildum en
áður hafði verið unnt, eins og t.a.m.
um ungbarnadauða, tíðni giftinga,
um aidur þeirra sem gengu í hjóna-
band, um fjölda þeirra ekkna sem
giftust aftur, um barneignir í hjóna-
bandi og utan þess o.s.frv.," segir
Sogner.
„Þarna varð mér að fullu ljóst, að
ekkert var því til fyrirstöðu að sagn-
fræðin hefði með venjulegt fólk að
gera. Um líf þess og dauða, gleði og
sorgir. Og það kviknaði hreinlega í
FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 2000 39
Rannsakar
h vundagshetj -
ur fyrri alda
Súlvi Sogner er norsk kona, prófessor í sagnfræði við Oslóar-
háskóla og einn þekktasti sagnfræðingur á Norðurlöndum. I lok
síðustu viku hélt hún fyrirlestur hér á landi um þróun hjúskapar
og annarra sambúðarforma í Noregi, allt frá siðbreytingu til
dagsins í dag. Sigurður Ægisson hlýddi á mál hennar og langaði
að því búnu að fræðast örlítið nánar um þessa geðþekku konu,
sem hefur alla tíð látið sér annt um að kynna almenningi niður-
stöður sagnfræðirannsókna í töluðu og rituðu máli og hlotið
verðlaun fyrir.
Morgunblaðið/Golli
Selvi Sogner er prófessor í sagnfræði við Óslóarháskóla og einn
þekktasti sagnfræðingur á Norðurlöndum. Aðaláhugasvið hennar er
alþýðan fyrr á öldum.
mér við þessa staðfestingu. Frá
þeirri stundu hef ég einbeitt mér að
rannsóknum af þessum toga.“
Einstæð móðir
Á næstu árum eignaðist Sogner
þrjú böm, en missti eitt þeirra. Þau
hjónin skildu og nú var hún orðin
einstæð móðir.
Hún sótti hvað eftir annað um
styrk til Rannsóknaráðs Noregs í
almennum vísindum (NAVF, stofn-
að 1949; undanfari Norska rann-
sóknaráðsins, NFR, sem tók við af
öllum fimm rannsóknaráðum Nor-
egs 1993), því hana langaði að hefja
rannsóknir á umræddu áhugasviði
sínu. En henni var synjað allt til
ársins 1970, að hún fékk loks já-
kvætt svar, þá orðin 38 ára gömul.
Rannsókn hennar, sem nú gat haf-
ist, miðaði að því að skoða líf og kjör
fólks í Austur-Noregi á 18. öld.
„Ég hafði mjög gaman af þessu,
þótt aðstæður hefðu getað verið
betri. Þegar ég hóf rannsóknina
voru börnin mín sex og átta ára, og
það var stundum erfitt að koma
þessu öllu heim og saman. En ég
lærði fljótlega að skipuleggja tíma
minn. Eg var áskrifandi að dagblaði
um þær mundir en las það sjaldnast
vegna anna,“ segir hún. En þótt
Sogner hafi ekki náð að fylgjast
með öllu sem gerðist á þeim árum,
aflaði hún sér þess í stað mikillar
vitneskju um land sitt fyrr á tíð,
einkanlega í Rendalenprestakalli.
Hún vissi nákvæmlega hver giftist
þar hverjum, hver aldrei giftist,
hver eignaðist barn utan hjóna-
bands, eða hversu margir fluttust í
burtu eða dóu þar á árabilinu 1733
til 1828.
Afraksturinn varð að doktorsrit-
gerð, „Folkevekst og flytting. En
historisk-demografisk studie i 1700-
árenes 0st-Norge“, sem út kom
1979 og telst vera brautiyðjanda-
verk í norskri fólksfjöldasögu.
„Það er ólíku saman að jafna,
þeirri aðstöðu sem ég hafði þá og
nú. Allar tölulegar upplýsingar varð
ég að rita ég á spjöld og geyma í
skókössum. I dag get ég, með því að
ýta á einn takka á lyklaborði tölv-
unnar minnar, fengið að vita að gift-
ingar hafi verið 3500 talsins og um
10 þúsund á árabilinu 1733-1900,“
segir hún og brosir.
Forfeðurnir engir sóðar
En skyldi eitthvað hafa komið á
óvart í þessari viðamiklu rannsókn
á högum fólks í Austur-Noregi fyrr
á tíð?
„Já, já. Eitt var það, að munur
var töluverður á milli hinna ein-
stöku byggða. I Rendalen var dán-
artíðni t.d. ákaflega lág, miðað við
aðra staði og með því að skoða gögn
frá héraðslæknum komst ég að því
hver ástæðan var. Hreinlætið þar
var einfaldlega svo mikið, að undr-
un sætir. Það er ekki fyrr en upp úr
1920, að finna má jafn lága dánar-
tíðni annars staðar í Noregi. Að vita
þetta er mikilvægt, eins og gefur að
skilja. Á þessum tíma voru engin
sýklalyf til, og það gerir málið enn
eftirtektarverðara. Margir halda,
að forfeðurnir hafi verið sóðar upp
til hópa, en þessi uppgötvun gengur
þvert á slíkar raddir."
Ber virðingu fyrir
hugsun gamla tímans
Solvi Sogner hefur verið mjög
mikilvirk á fræðasviði sínu. Á
níunda áratugnum gaf hún sig sér-
staklega að rannsóknum á hjúskap
og barneignum kvenna í hjónabandi
og utan. Má þar nefna tvær bækur
sem hún ritstýrði (með öðrum),
„Marriage and Remamage in
Populations of the Past“ (1981) og
„Bot eller bryllup. Ugifte mpdre og
gravide bruder i det gamle sam-
funnet“ (1981). Undangenginn ára-
tug hefur hún m.a. fengist við rann-
sóknir á kynjasögu og réttar-
farssögu; um þetta vitna m.a. þrjár
bækur sem hún hefur ritstýrt (með
öðrum), „Women’s Position and
Demographic Change" (1993),
„Med kjonnsperspektiv pá norsk
historie" (1999) og „People meet the
law“ (2000). Þá hefur Sogner lengi
gegnt forystuhlutverki í alþjóða-
nefnd fyrir sögulega lýðfræði og var
um langt árabil formaður í stjórn
norsku byggðasögustofnunarinnar.
Hvað með hjónabandið eða önnur
sambúðarform? Var þeim málum
öðruvísi háttað þá en núna?
„Eftir að hafa kynnst sögu þessa
fólks get ég ekki annað en borið
virðingu fyrir hugsanagangi þess, í
sambandi við þá hluti,“ segir hún,
eftir andartaks umhugsun. „Það er
eins með það og hitt, sem ég nefndi
áður, um fordóma gagnvart því sem
áður var, að margir halda að for-
feðurnir hafi verið siðlausir með
eindæmum, ekki verið komnir á stig
nútímamannsins hvað það varðar.
Og svo hafi kirkjan verið dæmandi
mann og annan fyrir allt það sem af-
laga fór. En dæmin sanna að þessu
var alls ekki svona farið. Ég tel
raunar, að það fólk sem uppi var á
þeim tíma hafi í ýmsu staðið okkur
framar, og þá m.a. varðandi þessi
málefni.
Ég held að þetta hafi gengið fyrir
sig á þann máta, að í upphafi hafi
farið af stað einhvers konar leitun-
ar- eða könnunarferli, þar sem aðil-
ar svipuðust um eftir hugsanlegum
maka, og ef það gekk eftir var kom-
ið að næsta skrefi. En parið bjó þó
ekki saman á þessu stigi málsins,
heldur vai’ opinberlega trúlofað og
þess vegna lögðu kirkjan og samfé-
lagið blessun sína yfir þetta. Svo
gerðist það kannski að stúlkan varð
ófrísk, og á sama tíma áttaði parið
sig á því að sambandið gengi ekki
upp. Eða þá að barnsfaðirinn dó.
Tölur um óskilgetin börn frá þess-
um tíma eru að sönnu háar, en þær
eru ekki eingöngu tilkomnar vegna
almenns lauslætis eða framhjá-
halds, heldur þessara aðstæðna,
sem upp gátu komið.
Að parið bjó ekki saman, fyrst
eftir að það hafði kynnst, held ég að
sé tilkomið vegna fjárhagslegra
þátta; sá nauðsynlegi grundvöllur
var einfaldlega ekki fyrir hendi á
þessu stigi. Parið var það ungt, eins
og sést á tölulegum upplýsingum úr
heimildunum, og varð að bíða með
slíkar framkvæmdir í mörg ár.“
Óvígð sambúð
Nú virðist óvígð sambúð algeng-
ari á Norðurlöndum en annars stað-
ar í heiminum. Getur verið að hún
eigi sér rætur í því fyrirkomulagi,
semým varst að lýsa?
„Eg held að það liggi miklu frem-
ur í því, að upp úr þessu tóku konur
að öðlast meiri réttindi og verða
sjálfstæðari á ýmsan hátt. Hvað
snertir vinnu og menntun gengu
synirnir fyrir, en eftir að dæturnar
fóru í auknum mæli að eiga þess
kost afla sér menntunar voru þær
ekki lengur háðar því að laga sig að
einhverjum karlmönnum sér til
lífsviðurværis, urðu fjárhagslega
sjálfstæðar og höfðu um flemi kosti
að velja.“
Telurðu að Jjetta hafi verið eitt-
hvað svipað á Islandi?
„Já, það held ég, og raunar á öðr-
um Norðurlöndum einnig. Þau hafa
alltaf verið um svo margt lík.
Reglur vora hins vegar afar strang-
ar á Islandi í kringum 1800 um flest
sem tengdist hjúskap, s.s. aldur
þeirra sem májtu ganga í hjóna-
band o.s.frv. Á íslandi vora leyfileg
aldursmörk töluvert hærri en í
Finnlandi t.a.m., sem virðist hafa
gert það að verkum, að á Islandi
vora tiltölulega fáir í hjónabandi og
margir í óvígðri sambúð, en í Finn-
landi öfugt. Svíþjóð, Noregur og
Danmörk era einhvers staðar þar á
milli. Annars er býsna margt sem
við ekki enn vitum í sambandi við
gamla tímann, svo ekki er víst að
þetta hafi verið algilt.“
Krónprinsinn og
þj ónustustúlkan
I sumar kom Hákon, ríkiserfingi
Noregs, fram opinberlega og skýrði
frá því að hann ætti í ástarsambandi
við 26 ára gamla einstæða móður,
Mette-Marit Tjessem Hoiby, sem
væri í mannfræðinámi og í hluta-
starfi sem þjónn. Þetta hefði staðið
yfir í hálft ár en þau væru ekki enn
trúlofuð, heldur þyrftu meiri tíma
til að þróa sambandið. Er þetta ekki
afsprengi gamla tímans og hugsun-
arinnar sem þá ríkti, og sem ein-
kenndist af ákveðnu frelsi og
víðsýni í þessum efnum?
„Éf krónprinsinn hefði verið uppi
á dögum Kristjáns 4. (1577-1648),
hefði ekki þótt tíðindum sæta að
hann tæki sér ástkonu," segir Sogn-
er. „Konungarnir gátu þetta og
máttu. En það hefði samt orðið að
vera fyrir luktum dyrum, ef svo má
að orði komast; orðið að vera meira í
leynum. Það, að Hákon getur þetta
núna, er einfaldlega vegna þess, að
samfélagið er orðið eins og það er,
mun opnara og frjálsara en nokk-
urn tíma áður og hann er, þrátt fyr-
ir að tilheyra konungsfjölskyldu,
ósköp venjulegur, ungur og hugs-
andi maður, sem vill ákveðna hluti
og lætur þá eftir sér. Það er vissu-
lega umhugsunarefni að þetta skuli
vera að gerast. Mér finnst hann
sterkur persónuleiki og mjög hug-
aður, þótt í raun og vera sé mjög
ósanngjarnt að gera aðrar kröfur til
hans en annarra manna á hans reki.
Norska kirkjan er varkár í yfirlýs-
ingum sínum, enda er málið við-
kvæmt og eldfimt, en ég held að
meirihluti norsku þjóðarinnar
styðji Hákon og Mette-Marit í bar-
áttu þeirra,“ segir þessi læknisdótt-
ir að endingu, með glampa í augum
og ekki er laust við að stolts gæti í
rödd hennar í sambandi við ákvörð-
un hins unga ríkiserfingja þjóð-
lands hennar.
Neikvæðar umræður um samruna Landsbanka
og Búnaðarbanka ekki á rökum reistar
Mikils árangurs að
vænta af samruna
Búnaðarbankinn og Landsbankinn hafa
staðið fyrir mikilli breytingu í bankastarf-
semi að undanförnu. Hafa þeir aukið um-
svif sín, bætt tekjumyndun og hagrætt í
rekstri. Þetta kemur fram í samtali
Grétars J. Guðmundssonar við Halldór J.
Kristjánsson, bankastjóra Landsbankans.
IUMRÆÐUM um
væntanlegar við-
ræður um sam-
rana Landsbanka
ísknds og Búnað-
arbanka íslands undan-
farna daga hafa þær
raddir verið áberandi sem
segja að ekki sé að vænta
nægilegrar hagræðingar
af samrana þessara
tveggja ríldsbanka vegna
meirihluta eigu ííkisins.
Halldór J. Kristjánsson,
bankastjóri Landsbank-
ans, segir að þessi um-
ræða sé ekki á rökum
reist. Bankarnir hafi báð-
ir verið reknir eftir eðli-
legum viðskiptalegum
sjónarmiðum í mörg ár og
sérstaklega eftir að þeir
voru skráðir á Verðbréfa-
þingi íslands í október
1998. „Landsbankinn og
Búnaðarbankinn era nú
tvö af öflugustu og fjöl-
mennustu almennings-
hlutafélögum í landinu," segir Hall-
dór. „Þeir hafa báðir náð veralegum
árangri á undanfömum tveimur ár-
um með auknum umsvifum, betri
þjónustu og bættri tekjumyndun
samfara hagræðingu í rekstri. Því er
mikils árangurs að vænta af sam-
rana þeirra."
Rangt að bankarnir geti ekki
náð fram hagræðingu með
sameiningu
Halldór segir að allir hluthafar
bankanna hafi nálgast þá út frá
sömu hagsmunum, þ.e. með það að
markmiði að auka arðsemi bank-
anna, en það sé ekki gert nema með
framúrskarandi þjónustu við við-
skiptavini og mjög góðu starfsfólki.
Þannig fari hagsmunir hluthafa, við-
skiptavina og starfsfólks saman þeg-
ar til lengri tíma er litið.
„Það er einfaldlega rangt þegar
verið er að gefa í skyn að bankarnir
geti ekki náð fram hagræðingu með
sameiningu vegna eignaraðildar rík-
isins,“ segir Halldór. „Bæði Lands-
bankinn og Búnaðarbankinn hafa
staðið fyrir mikilli umbreytingu í
bankastarfsemi. Búnaðarbankinn
hefur bætt við þjónustuþáttum og
náð mjög góðum árangri í verð-
bréfaviðskiptum, sjóðarekstri og
margháttuðum öðrum rekstri og
boðið fram nýjar vörar og þjónustu.
Landsbankinn hefur með sama
hætti gjörbreytt þjónustuframboði
bankans á síðustu tveimur áram.
Þar hefur verið bætt við framtaks-
fjáimögnun, alþjóðlegum sjóða-
rekstri á Gurnsey, sérbankaþjón-
ustu, fjármálaráðgjöf og heimilis-
lánum og samþætt heimilislán og
söfnunartryggingar. í því sambandi
hefur Landsbankinn verið fram-
kvöðull í verðbréfum hér á landi. Þá
era báðir bankarnir að byggja upp
erlendar starfsstöðvar til að styrkja
alþjóðlega banka- og verðbréfaþjón-
ustu þeirra."
Að sögn Halldórs hefur veraleg-
um árangri verið náð í hagræðingu
innan Landsbankans. Bankanum
hafi verið sett mjög skýr markmið
þegar hann hafi verið skráður á
Morgunblaðið/Golli
Halldór J. Kristjánsson, bankastjóri
Landsbanka íslands.
Verðbréfaþinginu haustið 1998.
Grandvallarþáttur í rekstri bankans
hafi verið að ná fram settum mark-
miðum um arðsemi, kostnaðarhlut-
fall, CAD-hlutfall, arðgreiðslur og
vöxt heildareigna, sem eigi sér stoð í
upphaflegri útboðslýsingu bankans.
Full samstaða hafi verið milli ríkis-
ins, sem hluthafa, og bankaráðsins
um þau fjárhagslegu markmið sem
sett vora fram í útboðslýsingunni
haustið 1998. „Pólitísk íhlutun hefur
þai-na ekki komið til. Ríkið, sem einn
hluthafa, á sömu hagsmuna að gæta
og aðrir hluthafar um að markmið-
um bankans sé náð. Sú framsetning,
sem heyrst hefur, að ríkið sé „með
puttana í hlutunum," er því röng.“
Verulegum rekstarárangri
hefur verið náð
Halldór segir að Landsbankinn
hafi sumarið 1999 sett af stað mjög
viðamikið þjónustuverkefni innan
bankans til að innleiða altæka
árangursstjómun. Ráðgjöf og eftir-
fylgni með verkefninu sé í höndum
erlendra sérfræðinga frá Royal
Bank og Scotland, eins best rekna
banka í Evrópu. Hann segir að
óhætt sé að fullyrða að bankinn sé
kominn hvað lengst meðal íyrir-
tækja hér á landi í slíkum vinnu-
brögðum. Árangursmarkmið á öll-
um sviðum og deildum séu sett með
tilliti til þess virðisauka sem viðkom-
andi störf séu að skila bankanum í
heild. Þetta muni skila sér í enn
betri þjónustu við viðskiptavini.
„Rekstrarárangurinn sem bank-
inn hefur náð er veralegur. Stöðu-
gildum í almennum bankastörfum
fækkaði um 38 frá miðju ári 1999 til
sama tíma á þessu ári en á sama
tíma fjölgaði stöðugildum í sérhæfð-
um störfum í dótturfélögum bank-
ans um 14. Þannig fækkaði starfs-
mönnum um 24 á þessu tímabili.
Heildarfækkun starfsfólks í almenn-
um bankastörfum síðastliðin tvö ár
er um 100. Á sama tíma hefur störf-
um fjölgað um 40 í sérhæfðum störf-
um tengt nýrri þjónustu. Lands-
bankanum hefur því tekist að
hagræða veralega. Það sama á við
um fasteignir bankans. Fasteignir
sem hlutfall af heildareignum lækk-
uðu úr 2% í 1,4% á síðustu 12 mánuð-
um. Þetta hlutfall var reyndar um
3% fyrir tveimur árum. Þessar tölur
staðfesta að bankinn hefm- verið að
ná árangri í hagræðingu."
Að sögn Halldórs hefur útibúum
og afgreiðslum bankans fækkað um
10, úr 65 í 55, á síðastliðnum tveimur
áram, meðal annars með sölu útibúa
og sameiningu stæni útibúa á höf-
uðborgarsvæðinu. Samhliða hafi
tekjumyndun verið styrkt með
auknum umsvifum og víðtækri
heildarþjónustu. „Hafa ber í huga að
samþjöppun útibúanets á sér hvar-
vetna stað, enda mun netþjónusta og
aðrar tæknilausnir veita viðskipta-
vinum okkar betra aðgengi að fjár-
málaþjónustu en áður hefur þekkst.
Við viljum að allir okkar viðskipta-
vinir, án tillits til búsetu, geti nýtt
sér tæknina í samskiptum við bank-
ann á komandi árum.“ >»-
Eðlilegt skref í að byggja upp
sterka, alþjóðlega og sam-
keppnishæfa einingu
Halldór segist fagna ákvörðuninni
um viðræður um samruna Lands-
banka og Búnaðarbanka og að hún
sé rökrétt. Frá sjónarhóli Lands-
bankans geti samruni við viðskipta-
banka skilað mestu hagræði. Rætt
hafi verið um samrana Landsbank-
ans og Islandsbanka, því það hafi
verið stærsta einingin, en hægt sé að
ná fram svipuðum markmjðum með
sameiningu við Búnaðarbankann.
Hann segir að samrani þessara
banka sé hluti af sterkri framtíðar-
sýn stjórnenda bankanna um að
byggja upp fjárhagslega styrka ein-
ingu sem veiti framúrskarandi þjón-
ustu við viðskiptavini og sé öflugur
þátttakandi í alþjóðavæðingu ís-
lensks atvinnulífs í krafti sérþekk-
ingar, bætts lánshæfismats og hás
tæknistigs. Þannig séu fjárhagslegir
hagsmunir viðskiptavina Lands-
bankans, hluthafa og starfsfólksins,
best tryggðir til lengi-i tíma litið. ít-
arleg fagleg athugun hafi verið lögð
til grandvallar upphaflegri sam-
þykkt bankaráðs Landsbankans
hinn 30. mars síðastliðinn fyrir því
að leggja til samrana Landsbanka
og Búnaðarbanka sem mótvægi við
sameinaðan íslandsbanka og FBA.
Hagræðingin sem talað sé um að ná
fram með samrana Landsbankans
og Búnaðarbankans sé fyrst og
fremst vegna þess að höfuðstöðvar
og útibú liggi vel saman til samruna.
„Svo sem kunnugt er á stór er-
lendur banki, First Union National
Bank, 4,25% hlut í Landsbankanum.
Þetta er sjötti stærsti bankinn í
Bandaríkjunum og varð einmitt til
úr miklu ferli samrana banka á aust-
urströnd Bandaríkjanna. Stjóm-
endur First Union Bank hafa lýst
því yfir að þeir fagni hugsanlegum
samrana Landsbankans og Búnað- .
arbankans og það sama á reyndai
við um aðra erlenda viðskiptaaðila
bankans. Þeir era sammála banka-
ráði og bankastjóra Landsbankans
um að þessar viðræður séu rökrétt-
ar og eðlilegt skref í að byggja upp
sterka, alþjóðlega og samkeppnis-
hæfa einingu.“
Aðspurður um fyrirkomulag
þeirra viðræðna sem framundan era
milli Landsbankans og Búnaðar-
bankans og hin ýmsu mál sem þar
þarf að taka á segist Halldór ekki
geta tjáð sig um á þessu stigi. „Við- ^
ræður milli bankanna era að hefjast'
og mikilvægt er að þær fari fram á
jafnréttisgrandvelli. Vonandi verður
hægt að kynna þá samningsniður-
stöðu aðila sem allra fyrst og leita þá
þegar forúrskurðar Samkeppnis-
stofnunar. Því er ekki rétt af mér að
tjá mig um efnisatriði þeirra samn-
inga sem framundan era,“ segir^
Halldór J. Kristjánsson að lokum.