Morgunblaðið - 22.10.2000, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 2000 11
r
i
heildarmynd af þjónustuumhverf-
inu eða hafa ráðrúm til að íhuga
skipulega mögulega kosti.
Vilja fjölga „milliúrræðum"
Niðurstöður rannsóknarinnar
gefa einnig glögglega til kynna að
foreldrar sem leituðu eftir innritun
barna sinna í heimaskóla töldu af-
stöðu skólastjórans hafa ráðið
miklu. Mátti heyra spurningu eins
og þessa: Þeir (skólastjórarnir)
náttúrlega ráða því hvaða nemend-
ur þeir taka, er það ekki? Enn
fremur komu fram áhyggjur for-
eldra um aukið sjálfstæði skóla
gæfi færi á að skólastjórar réðu
hvernig þjónustu við fatlaða nem-
endur væri háttað í viðkomandi
skóla. Skólayfirvöld þurfa því að
marka skýra stefnu um skyldur
skóla við fötluð börn.
Rauði þráðurinn í gegnum frá-
sagnir foreldranna var svo hversu
mikil óvissa og óöryggi hefði ríkt
varðandi þjónustu við börn
þeirra."
Hvað leggja foreldrar til við
skóla og skólayfirvöld?
„Foreldrarnir lögðu almennt
áherslu á að fjölgað yrði „milli-
úrræðum“, þ.e. sérdeildum eða
áþekkum úrræðum innan al-
mennra grunnskóla til að brúa bil-
ið á milli almenns og sérhæfðs
námsumhverfis.
Með fáum undantekningum
fannst foreldrum börn þeirra sýna
mestar framfarir í námi í kjölfar
innritunar í sérdeild. Það átti bæði
við um börn sem komu úr almenn-
um bekk og börn úr sérskóla."
Vantar skýrari stefnu
og vinnureglur
Eyrún segir að það sé sammerkt
með íslenskri, bandarískri og
breskri löggjöf um menntun nem-
enda með sérþarfir að lögð sé rík
áhersla á að barn geti stundað
nám í eins almennu námsumhverfi
og kostur er. Hins vegar gangi
bresk og bandarísk stjórnvöld mun
lengra en þau íslensku í að sjá
skólum og skólayfirvöldum fyrir
vinnureglum um hvernig staðið
skuli að ákvörðun um námsúrræði
og þjónustu sem ber að veita.
„Vinnureglurnar veita aðhald og í
þeim er kveðið á um tímamörk.
Bandaríska löggjöfin grundvallast
m.a. á þeirri meginreglu að náms-
umhverfi skuli vera eins lítið heft-
andi fyrir nemandann og nokkur
kostur er og gefa færi á hámarks-
aðgengi að almennu námsum-
hverfi. Það þyrftu því að koma til
skýrar vinnureglur hvað þetta
varðar hér á landi.
A sama hátt skortir samræmdar
viðmiðanir um skyldur sveitarfé-
laga og skóla, sem hægt væri að
vísa til máli sínu til stuðnings ef til
ágreinings kæmi um námsúrræði
eða þjónustu í skóla.“
Sagði hún fulltrúa sveitarfélaga
og skóla vanta leiðbeinandi viðmið
um hversu langt skuli gengið í að
koma til móts við óskir foreldra
um ákveðið námsúrræði eða sér-
þjónustu. Slíkar viðmiðanir myndu
gera réttindi og skyldur áþreifan-
legri og auðvelda foreldrum og
fulltrúum skóla og skólayfirvalda
að komast að málefnalegri niður-
stöðu um námstilboð í hverju ein-
stöku tilviki.
Réttur nemenda til
stoðþjónustu óljós
Foreldranir gagnrýndu einnig
hve sérhæfð þjónusta innan skóla-
kerfisins er lítil. Ef tekið er mið af
frásögnum foreldra sem tóku þátt
í rannsókninni var talkennsla eina
sérhæfða þjónustan sem bauðst
umfram almenna sérkennslu. Tal-
kennslan var þó af mjög skornum
skammti. Iðjuþjálfun og /eða
sjúkraþjálfun var fléttuð inn í
þjónustutilboð nemenda í tveimur
sérhæfðum námsúrræðum en stóð
hvergi til boða á þann hátt í al-
mennum grunnskólum. Nokkrir
nemendur höfðu notið aðstoðar í
bekk af hálfu stuðningsfulltrúa.
I lögum um grunnskóla, 37.
grein, er kveðið á um að börn með
tilgreindar sérþarfir „eigi rétt á
sérstökum stuðningi í námi“, en
ekki skilgreint frekar hvað við er
átt. I breskri og bandarískri lög-
gjöf er litið svo á að viðeigandi
stoðþjónusta, t.d. heyrnarþjálfun,
iðjuþjálfun, talþjálfun eða umferli-
þjálfun, geti verið forsenda þess að
nemandi með tilteknar sérþarfir
njóti náms við hæfi, en réttur ís-
lenskra nemenda til stoðþjónustu
innan skólakerfisins er mjög óljós.
Það er mjög aðkallandi fyrir nem-
endur og fjölskyldur þeirra að úr
þessu verði bætt og komið á sam-
ábyrgð og samstilltri þjónustu af
hálfu mennta-, heilbrigðis- og fé-
lagskerfis."
Það kemur fram í máli Eyrúnar
að reynsla foreldranna af mismun-
andi námsúrræðum bendi til þess
að erfitt sé að alhæfa um að ein
ákveðin gerð námsúrræðis sé sú
besta fyrir öll fötluð börn. „Sumir
foreldranna sögðust eftir á að
hyggja myndu velja almennara úr-
ræði, fengju þeir annað tækifæri
til að hafa áhrif á námsferil barna
sinna, á meðan aðrir sögðust
myndu velja sérhæfðara úrræði.
Foreldrarnir lögðu aftur á móti
áherslu á að þörf væri fyrir fjöl-
breytt framboð námsúrræða.
Foreldrar vilja samráð
Að lokum vil ég taka fram að ég
tel að flestir sem koma að ákvörð-
unum um námsúrræði fatlaðra
barna hér á landi séu þeirrar skoð-
unar að foreldrar verði að vera
þokkalega sáttir við námsúrræði
barns síns, hvað sem öðru líður. Þó
heyrist stundum sagt í neikvæðum
tóni „að foreldrar hafi síðasta orð-
ið“. Mín ályktun er sú að foreldrar
sækist ekki eftir að eiga síðasta
orðið um námsúrræði barns ef þeir
finna fyrir mikilli andstöðu við
málaleitan þeirra. Þvert á móti tel
ég að miMll meirihluti foreldra
kjósi að taka yfirvegaða ákvörðun í
nánu samráði og í fullri sátt við
fagfólk, stjórnendur skóla og
skólayfirvöld.
Það sem vegur þó einna þyngst
að mínu mati í frásögnum foreldr-
anna er hversu erfitt og sárauka-
fullt sjálft ákvörðunarferlið reynd-
ist sumum þeirra. Enda þótt rétt
ákvörðun, eða besta lausnin, geti
verið afstæð í huga foreldra, jafnt
sem annarra sem koma að ákvörð-
uninni, þarf að vera sátt um sjálft
ferlið sem leiðir til niðurstöðu. Ég
tel að það þurfi að efla og styrkja
foreldra til virkrar þátttöku. Þeir
þurfa að fá tækifæri til að koma á
framfæri eigin sjónarmiðum, vænt-
ingum, óskum, áhyggjum og efa-
semdum við aðstæður sem eru vin-
samlegar. Frásagnirnar bera vott
um að jákvætt viðmót, þar sem tal-
að er af hreinskilni, sé mikils met-
ið. Ef það er haft að leiðarljósi má
að minnsta kosti vinna markvisst
gegn því, að ferlið að baki ákvörð-
un um skólagöngu barnsins sitji
eftir í huga foreldra sem neikvæð
og sársaukafull reynsla."
I
I
I
I
I
1
I
1
I
I
i
i
i
I
6
I
I
I
I
I
I
i
1
I
i
I
i
I
I
i
i
i
I
I
i
I
i
I
I
I
i
i
I
I
i
i
i
I
i
i
I
I
I
I
i
i
I
I
i
I
i
i
I
I
i
i
i
i
i
I
i
I
I
i
I
i
I
i
i
I
i
i
I
i
i
I
i
i
i
i
I
I
I
i
I
i
i
i
i
I
I
i
I
i
i
I
i
i
1
i
I.
mu mm ma mm ma mu me* m» stm m mm am sæsss ssem tma mu xm m m* tmt tsm mm ttm mu mat sm em am»
Foreldrar Aöalsteins
Sæmundssonar,
sem ertíu ára heyrn-
arlaus drengur, hafa
staöiö í baráttu viö
aö koma honum í
almennan skóla í
hverfinu þar sem
hann býr. Þetta hefur
ekki gengiö þrauta-
laust fyrirsig þó aö
hilli undir lausn í
málefnum hans.
ÞEGAR Aðalsteinn Sæ-
mundsson var tveggja
ára gamall fékk hann
heilahimnubólgu og
missti við það heyrnina. Síðan
hefur hann stundað nám í Vest-
urhliðarskóla sem er sérskóli
fyrir heyrnarlausa og er stað-
settur í Öskjuhlíð. Um tíma var
hann í almennum leikskóla í
Breiðholtinu þótt hann ætti
heima vestur í bæ, en ástæðan
fyrir því var sú að ein fóstran
þar kunni táknmál.
Fyrir fimm árum byrjaði Aðal-
steinn að æfa fótbolta hjá KR og
æfir nú þrisvar í viku með jafn-
öldrum sínum. Foreldrar Aðal-
steins, Halldóra Valgarðsdóttir
og Sæmundur Aðalsteinsson,
segja að eftir að hann fór að æfa
fótbolta hafi hann byrjað að
færa það í tal við þau að hann
vildi fara í almennan skóla þar
sem hann gæti kynnst krökkun-
um í hverfinu, þá ekki síst strák-
unum sem leika með honum fót-
bolta hjá KR. Þessi ósk hans
varð eindrægnari með árunum. I
fyrra, þegar krakkarnir í Vest-
urhlíðarskóla áttu þriggja daga
vetrarfrí, fékk hann leyfi til að
sitja í kennslustundum í Granda-
skóla.
„Það gekk mjög vel og vildi
hann fá að halda áfram í þeim
skóla,“ segir Halldóra.
Skemmtilegt hve
námið er krefjandi
„Honum fannst gaman að
kynnast krökkununum. Einnig
fannst honum skemmtilegt hve
námið var krefjandi en Aðal-
steinn er greindur strákur sem
þyrstir í meira nám.Við sóttum
þá um það hjá skólastjóra
Grandaskóla í mars síðastliðnum
að hann fengi að ljúka skólaár-
inu í þeim skóla. Skólastjórinn
benti okkur á að hafa samband
við Fræðslumiðstöð Reykjavík-
urborgar því að það þyrfti að
koma til fjárveiting til Granda-
skóla ef hann ætti að vera þar
nemandi, en fjármagnið flyttist
ekki sjálfkrafa frá sérskóla yfir í
almennan skóla. Við sóttum um
fjárveitingu hjá Fræðslumiðstöð-
inni og átti að koma svar í síð-
asta lagi í byrjun apríl síðastlið-
inn en ekkert svar barst fyrir
þann tíma. Skólaárinu lauk án
þess að við fengjum nokkra úr-
lausn.
Við sóttum þá um skólavist í
Grandaskóla frá og með þessu
hausti. Grandaskóli var tilbúinn
að taka Aðalstein inn í skólann,
svo ekki stóð á þvi.
Biðu lengi
eftir svari
Við biðum eftir svari frá
Fræðslumiðstöð fram eftir
sumri. í byrjun ágúst fórum við
að þrýsta verulega á um að fá
Morgunblaðið/Ásdís
Aðalsteinn Sæmundsson, sem er heyrnarlaus, hefur mikla löngun til
að stunda nám í sínum hcimaskóla. Hér er hann ásamt foreldrum
sinum þeim Halldóru Valgarðsdóttur og Sæmundi Aðalsteinssyni og
Garðari bróður sínum sem er sjö ára gamall.
svar en þá urðum við þess
áskynja að réttur hans til inn-
göngu í almennan skóla var vé-
fengdur. Þá brugðum við á það
ráð að fá ráðgjöf hjá lögfræðingi
sem kynnti okkur hver réttur
Aðalsteins var í þessu máli. Lög-
fræðingurinn sendi bréf til
Fræðslumiðstöðvar og benti á að
Aðalsteinn ætti fullan rétt á að
fara í sinn heimaskóla sem er
Grandaskóli og einnig útskýrði
hann hver bakgrunnur hans er.
Sjálfur var Aðalsteinn mjög
ákveðinn í að hann vildi fara í
Grandaskóla, honum fannst ekk-
ert annað koma til greina og var
tilbúinn til að leggja mikið á sig
í náminu svo hann gæti fylgt
jafnöldrum sínum eftir. Þrátt
fyrir bréf lögfræðingsins gerðist
ekkert og var okkur þá ráðlagt
að hafa beint samband við Ingi-
björgu Sólrúnu, borgarstjóra, og
útskýrðum við fyrir henni mála-
vöxtu,“ segir Sæmundur.
„Nokkrum tímum síðar vorum
við boðuð á fund í Fræðslumið-
stöð Reykjavíkurborgar.
Þar var gert við okkur munn-
legt samkomulag um að byijað
yrði á því að leyfa Aðalsteini að
sækja Grandaskóla einn dag í
viku og þegar fram liðu stundir
yrðu dagarnir fleiri og í skólalok
á hann að vera orðinn fullgildur
nemandi.
Það á að staðfesta þetta sam-
komulag með undirritun bréfs
þar sem er áætlað nákvæmlega
hvenær dögunum muni fjölga.
Þessi samningur hefur ekki enn
verið gerður eða undirritaður en
við vonumst til að það verði al-
veg á næstunni."
Duglegur að verða sér
út um félagsskap
Eins og málum er háttað nú
er Aðalsteinn fremur félagslega
einangraður. Hann kemur heim
úr Vesturhlíðaskóla á hádegi og
það sem eftir er dagsins er það
heimilisfólkið sem hann um-
gengst aðallega, en hann á yngri
bróður sem er sjö ára,“ segir
Halldóra.
„Aðalsteinn er þó frábrugðinn
mörgum heyrnarlausum börnum
að því leyti að hann er frakkur
og ótrúlega duglegur að verða
sér út um félagsskap jafnaldra
sinna,“ segir Sæmundur. „Þótt
einhverjir sýni honum tillitsleysi
og hundsi hann gefst hann ekki
upp. Hann getur gert sig skilj-
anlegan í töluðu máli vegna þess
að þegar hann var sjö ára fékk
hann svokallað kuðungs-
ígræðslutæki sem gerir honum
kleift að greina hljóð. Þessi
tækni er í raun undirstaða þess
að hann geti sótt almennan
skóla. Krakkarnir í hverfinu hafa
yfirleitt tekið honum vel og vilj-
að leika sér við hann. Það hefur
þó gerst að þegar nýja brumið
er farið af þessum nýja leikfé-
laga verða þau stundum þreytt á
því að skilja hann ekki nógu vel
og vilja ekki leika sér við hann.“
Ótrúlega erfíð barátta að
koma honum í heimaskóla
Þau segja að baráttan við að
koma Aðalsteini í almennan
skóla hafi verið ótrúlega erfið en
í þessari frásögn er aðeins stikl-
að á stóru í þeim efnum. „Stund-
um höfðum við það á tilfinning-
unni að það væri með vilja gert
að þreyta okkur svo við gæfumst
upp á að koma honum í heima-
skólann. Við þurftum endalaust
að vera að knýja á um að fá svör
og vorum látin þvælast milli
manna innan kerfisins en feng-
um enga úrlausn og vorum skilin
eftir í óvissu.
Vinir og kunningar voru mjög
hjálplegir og reyndu að hafa
áhrif á gang mála, þar sem þeir
töldu það mögulegt. Eindregin
ósk Aðalsteins varð til þess að
við ákváðum að gefast ekki upp
því okkur fannst hann líka hafa
svo mikið til síns máls.“ Þau
segja að Aðalsteinn hafi ekki
verið sáttur við þá lausn að fá að
vera aðeins einn dag í Granda-
skóla. „Honum fannst við hafa
svikið hann svolítið," segja þau.
„En honum finnst svo frábært
að vera í Grandaskóla þennan
eina dag og vonin um að geta
orðið þar fullgildur nemandi
veldur því að hann sættir sig við
þessa tímabundnu lausn.“
»
I
1
I
i
I
i
I
1
í
I
I
1
I
i
I
I
i
i
I
1
I
1
I
8
I
i
I
i
i
1
i
I
i
i
I
I
I
S
I
i
I
I
I
i
i
I
1
i
I
!
i
i
I
i
I
I
I
i
i
I
I
i
I
!
I
i
1
I
(
I
í
I
i
I
I
I
i
i
8
i
1
I
i
8
I
I
I
i
i
I
i
I
1
i
I
i
I
I
i
I
I
i
i
I
I
I
I
I
I
I
i
i
I
1
t
i
I