Morgunblaðið - 22.10.2000, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 2000 35
HUGVEKJA
Baráttan við
myrkrið
Fyrsti vetrardagur var í gær. Stefán
Friðbjarnarson skrifar um skamm-
degismyrkur og annað myrkur í
mannheimi.
Háteigskirkja í Reykjavík.
GLEÐILEGT
sumar! Þannig
heilsumst við Is-
lendingar á sumar-
daginn fyrsta, þann
marglofaða sérís-
lenzka hátíðisdag.
En hvað sögðum
við hvert við annað
í gær? Gleðilegan
vetur? Það virðist
sízt minni þörf á því
að óska náungan-
um og sjálfum sér
gæfu og gengis þá
vetur gengur í garð
en þegar sól hækk-
ar á lofti.
Sérhver lífdagur
okkar, sumar- eða
vetrardagur, er
Guðs gjöf. Það er
okkar að hanna
þessa gjöf, forma
og móta að eigin
þörfum og annarra.
Góðar óskir um far-
sælan vetur eiga að
vera gefandi og
gleðjandi, rétt eins
og íslenzka sumar-
kveðjan. Meðbyrs
góðra óska er vissulega þörf þegar
baráttan við vetrarmyrkrið fer í
hönd.
Sums staðar á landinu sést ekki
til sólar vikum eða mánuðum sam-
an vetrarmisserið. Hið foma mán-
aðarheiti, ýlir, segir allt sem segja
þarf um skammdegistímann. Já og
orðið skammdegi lýsir vel myrk-
asta vetrartímanum, frá því um
miðjan nóvember og fram í febr-
úarmánuð. Stundum gott betur. Á
höfuðborgarsvæðinu, þar sem
meirihluti þjóðarinnar býr nú orð-
ið, er skemmstur sólargangur rétt
rúmar fjórar klukkustundir.
Myrkrið ræður lunganum úr sól-
arhringnum.
Skammdegismyrkrið þjakaði
þjóðina mun meira fyrr á tíð en nú
á tímum hitaveitna, raíljósa og
hópferða á suðrænar sólarstrend-
ur. Raunar hófst rafljósatíminn
ekki íýrr en um eða upp úr alda-
mótunum 1900. Horfum lítillega
um öxi á lífsskilyrði Reykvíkinga
fyrir eitt til tvö hundruð árum.
Það var talið Reykjavík til tekna
fyrr á öldum, hve mótak var mikið
og aðgengilegt. Þegar verksmiðj-
umar (innréttingamar) risu í
Reykjavík um miðja 18. öld höfðu
þær ekki á annað eldsneyti að
treysta en mó. Sama máli gegndi
um hýbýli manna. Það var erfitt
starf og vinna mó úr jörðu, þurrka
og flytja í geymslur. Móhús stóð
m.a. þar sem síðar reis hús Mprg-
unblaðsins við Aðalstræti. Ámi
Óla segir í bók sinni, Reykjavík
fyrri tíma: „Þegar þorp fer að
myndast í Reykjavík, er þar ekk-
ert eldsneyti nema mór. Menn
urðu því að haga eldamennsku og
upphitun eftir því. ... í eldhúsum
vom opnar hlóðir, en í stofum
veggofnar, svonefndir „bíleggjar-
ar.“...“
Lýsing húsa var heldur ekki
beysin. „Ljósáhöldin vóra tvenns
konar, (lýsis)lampar og kolur.
Lampamir vóra venjulega úr
látúni og tvöfaldir. Efri lampinn
var fyrir lýsið og kveikinn, en neðri
lampinn var ofurlítið stærri og
hann tók við því lýsi sem draup af
lampanum, og skari af kveiknum.
... Kolurnar vora öðra vísi. Það
var einfaldur lýsisgeymir með
túðu og beinu skafti aftur af, og
var þeim ýmist stungið í veggi eða
þá í holur í stoðum og bitum....“ -
Kerti vóra aðeins notuð til ljósa á
hátíðum. Steinolíulampar komu
ekki við Reykjavíkursögu fyrr en
1860 til 1870, eða fyrir 130 áram.
Árið 1910 hefst síðan rekstur gas-
stöðvar í Reykjavík. Rafmagns-
stöðin hjá Elliðaám tekur til starfa
árið 1921. Þá steig höfuðstaðurinn
marktækt spor inn í nútímann.
Enn lifir fólk sem man þegar raf-
stöðin við Elliðaár leysti lýsis- og
olíulampa af hólmi.
Barátta fólks við myrkið langa
og stranga vetrarmánuði, fyrir
tíma rafmagns og hitaveitu, var
önnur og erfiðari en nú er. „Um
langan aldur var skammdegis-
myrkrið einn af höfuðóvmum þjóð-
arinnar,“ segir Ámi Óla í bók
sinni. Samt sem áður mætti fyrsta
götulýsingin, fáein olíuljós í Kvos-
inni, andstöðu fólks, sem andæfði
framföram. Sunnudagskvöldið 19.
janúar 1879 vóra götuljósin, sjö að
tölu, brotin. Myrkrið átti sína sam-
herja þá sem fyrr og síðar. Á
stundum nýtur annars konar
myrkur, myrkrið í okkar eigin
sinni, einnig stuðnings í samtíð
okkar.
Skammdegisþunglyndi er ekki
óþekkt á okkar dögum, þrátt fyrir
raflýsingu húsa og umhverfis.
Myrkrið teygir anga sína inn í
hugarheim og tilfinningar fólks.
Þeir era ófáir sem þjást í þessu
hugar- eða sálarmyrkri ótta, ein-
semdar og skorts á umhyggju. Það
er mikilvægt að lýsa upp þetta
innra myrkur, ekkert síður en árs-
tíðabundið myrkur í umhverfi okk-
ar. Það geram við með vaxandi
menntun og þekkingu, bæði heild-
ar og einstaklinga, sem gefa betri
sýn á samtíðina, kosti hennar og
annmarka. Það getum við gert
með margs konar hjálparstarfi á
vegum ríkis, sveitarfélaga, sam-
taka og einstaklinga. Það felst
mikill skilningur á mannlífinu í
þessari litlu bæn: Drottinn ger mig
lítið ljós um lífs míns stutta skeið!
Kii'kjan og fjölmörg samtök
sinna margs konar þörfu hjálpar-
starfi. Slíku starfi þjónum við bezt
með því greiða honum, sem er ljós
lífsins, leið inn í myrkur samtím-
ans, myi-kur mannshugans.
SIEMENS
Tæki
sem eiga heima hjá þér!
d r
49.900 kr. stgr.
Uppþvottavél
SE 34230
Nýuppþvottavél.
Einstaklega hljóðlát
og sparneytin.
Fjögur þvottakerfi,
tvö hitastig.
C69.900 kr. stgr.
Kæli- og frystiskápur
KG 36V20
2351 kælir, 1051 frystir.
Flxbxd = 185x60x64sm.
1
49.900 kr. stgr.)
Bakstursofn
HB 28024
Fjölvirkur bakstursofn með létthreinsikerfi.
Sannkallaður gæðaofn frá Siemens.

(59.900 kr. stgr.
Þvottavél
WM 54060
6 kg þvottavél sem hefur slegið í gegn
hérlendis sem annars staðar. 1000 sn./mín.
49.900 kr. stgr.)
Helluborð
ET 72524
Keramíkhelluborð með snertihnöppum.
Flott helluborð á ftnu verði.
(29.900 kr. stgr.
" Þurrkari
WT21000EU
Tekur 5 kg. Einfaldur í notkun.
Barki fylgir með. Snýst í báðar áttir.
12.900 kr. stgr)
Þráðlaus sími
Gigaset3010Classic
DECT/GAP-staða11. Einstök talgæði.
Treystu Siemens til að færa þér draumasímann.
(147.900 kr. stgr.
Tölva
SCALEO P70
700 MFIz Pentium III örgjörvi, 64 MB vinnsluminni,
10 GB harður diskur, 17" skjár, 16 MB AGP skjákort,
16 bita hljóðkort, 8 hraða DVD-drif, Word 2000,
Works 2000, Windows 98 og margt fleira.
Vönduð tölva frá risanum Fujitsu Siemens Computers.
SMITH &
NORLAND
IMóatúni 4 • 105 Reykjavík • Sími 520 3000 • www.sminor.is