Morgunblaðið - 22.10.2000, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Þorkell
Ljuba ásamt eiginmanni sínum, Rajko, og syninum Slobodan.
Skæruliðalæknir Titos
og hógvær mannvinur
L.juba Johannessen Despotovic hefur aldrei
komið til Islands, þrátt fyrir að faðir hennar
hafí verið íslenskur. Hann settist að í Serb-
íu, var læknir með skæruliðasveitum Titos,
og lést þar. Dóttir hans hefur minningu
hans í heiðri og styður enn sósíalista, þótt
jeir hafí reyndar tapað nýafstöðnum kosn-
ingum. Urður Gunnarsddttir og Þorkell
Þorkelsson hittu Ljubu í þorpinu Ratkovic.
Morgunblaðið/Þorkell
Ljuba og dóttirin Natasha.
HÚN er eldheitur stuðn-
ingsmaður Slobodans
Milosevic og hana
dreymir um að komast
einhvem tímann til
Reykjavíkur, þar sem föðurfjölskylda
hennar býr. Faðir Ljubu Johannes-
sen Despotovic var íslenskur læknir,
Jóhannes Askevold Johannessen.
Hann gekk til liðs við Serba í heims-
styrjöldinni fyrri, varð síðar heit-
trúaður kommúnisti og stríðshetja.
Hann settist að í litlu þorpi um 170
km suður af Belgrað, þar sem Ljuba
býr nú. Hún segir reyndar að draum-
urinn um að komast til Islands sé með
öllu óraunverulegur, efnahagur
hennar ráði ekki við slíkt. En það
breytir því ekki að hún lítur ekki síð-
ur á sig sem Islending en Júgóslava
og veit ekki með hverjum á að halda
þegar löndin keppa í handbolta.
Ljuba er fimmtug, brosmild og af-
ar tilíinningarík kona, tárin eiga það
til að bijótast fram þegar talið berst
að atburðum sem hafa haft mikil áhrif
á líf hennar. Hún býr með eiginmann-
inum Rajko, syninum Slobodan, dótt-
urinni Natöshu, tengdadóttur og
bamabami í þorpinu Ratkovic. Hjón-
in era með búskap en auk þess starf-
ar Ljuba á sveitarskrifstofunni í ná-
grannabænum Rekovac, sonurinn er
aðstoðarmaður dýralæknis og dóttir-
in starfar á tannlæknastofu.
Ljuba er fædd og uppalin í þorpinu
en þangað flutti faðir hennar eftir
seinna stríð. Saga hans er einstök og í
héraðinu er hans minnst sem stríðs-
hetju og einstaks mannvinar.
Læknir og stríðshetja
Jóhannes var fæddur á Islandi en
faðir hans, Matthías Johannessen,
var frá Bergen. Hann kvæntist ís-
lenskri konu, Helgu Magneu Norð-
fjörð, og settist að í Reykjavík þar
sem hann rak verslun uns hann lést
1900. Hann vildi að sonurinn fetaði í
fótspor sín og yrði kaupmaður en það
vildi Jóhannes ekki. Hugurinn stóð til
læknanáms og er Jóhannes var nýút-
skrifaður læknir frá Háskóla íslands
hélt hann til náms í Kaupmannahöfn,
en síðan hélt hann ásamt unnustu
sinni og besta vini til London. Þar
rákust þau á auglýsingu þar sem
sagði að lækna vantaði til Serbíu á
vegum Rauða krossins. Þetta var í
upphafi heimsstyijaldarinnar fyrri,
Serbar börðust gegn Austurrísk-ung-
verska keisaradæminu. Þremenning-
amir slógu til og fóra. Skömmu eftir
komuna þangað veiktust unnusta Jó-
hannesar og vinur úr taugaveiki og
létust. Hann hélt hins vegar áfram
störfum sínum með serbneska hem-
um, sem beðið hafði algeran ósigur á
fyrstu mánuðum stríðsins, og hrakt-
ist með her og óbreyttum borgurum
til Albaníu og Grikklands.
Þegar stríðinu lauk settist Jóhann-
es að í Uzice, sem var þekktur fyrir að
þar vora höfuðstöðvar kommúnista-
hreyfingarinnar. Jóhannes heillaðist
og varð fljótlega eldheitur stuðnings-
maður stefnunnar. Á milli stríða
starfaði hann sem bamalæknir og
varð m.a. þekktur fyrir að búa til lyf
sín sjálfur þar sem oft var lítið að
hafa.
Er heimsstyrjöldin síðari braust út
gekk hann í lið með skæruliðahreyf-
ingu Josefs Broz Titos, sem seinna
varð forseti Júgóslavíu. Jóhannes
starfaði sem læknir flestöil stríðsárin,
um tíma á aðalsjúkrahúsi hreyfingar
Titos og kynntist honum nokkuð. Jó-
hannes var eftirlýstur af þýska her-
námsliðinu og handtekinn en til
marks um hve mikils hann var metinn
má nefna að hann var einn þriggja úr
skæruliðahreyfingunni sem vora
látnir lausir í fangaskiptum fyrir
Jóhannes Askevold Johannessen
Mynd tekin af Jóhannesi eftir
siðari heimsstyrjöldina.
Nada, síðasta kona
Jóhannesar og móðir Ljubu.
háttsetta þýska herforingja. Jóhann-
es kvæntist í þrígang. Fyrstu eigin-
konunni, Brönku, kynntist hann í
fyrra stríði og eignaðist með henni
son, sem þau misstu. Þau skildu og
hann kvæntist öðra sinni Danielu, en
hún lést í upphafi heimsstyrjaldar-
innar síðari.
Móðurafi Ljubu var liðsmaður Tit-
os og tvö bama hans voru í skæraliða-
hreyfingunni. Sonurinn, vinur Jó-
hannesar, kynnti hann fyrir systur
sinni, Nödu, eftir að Jóhannes varð
ekkill. Þau giftust og eignuðust tvö
böm en eldri bróðir Ljubu lést aðeins
fjögurra ára. Hún er fædd árið 1948.
Þrátt fyrir hetjulega framgöngu í
stríðinu var Jóhannes þekktur fyrir
hógværð, Ljuba segir hann lítið hafa
viljað tala um sjálfan sig og flest það
sem hún viti um föður sinn hafi móðir
hennar sagt henni. Jóhannes sneri
aftur til Ratkovic, þótt öruggari fram-
tíð hefði beðið hans hefði hann viljað,
því að honum var boðin héraðslækn-
isstaða annars staðar. Fjölskyldan
bjó á stundum við þröngan kost því
fjölskyldufaðirinn vildi ekki láta þá
sem vart áttu til hnífs og skeiðar
borga fyrir læknisþjónustu og þeir
vora ófáir fyrst eftir stríðið. Jóhannes
skrifaðist á við nokkra ættingja sína á
íslandi og hugðist fara þangað, er
móðir hans lá fyrir dauðanum, en það
varð ekki. Hann langaði til að fara
öðru sinni en lést áður en úr því yrði.
Stríðið hafði tekið sinn toll og heils-
unni hrakaði og árið 1956 lést hann úr
hjartaáfalli. Minnisvarði hefur nú
verið reistur um Jóhannes skammt
frá Rekovac.
Við tóku erfið ár hjá mæðgunum en
ættingjar Jóhannesar á Islandi gerðu
sitt til að létta undir með þeim, eink-
um bróðir Jóhannesar, Haraldur.
Ljuba reyndist góður námsmaður og
vegna aðstoðarinnar frá Islandi gat
hún lagt stund á rússnesku og slav-
nesk mál. Var henni boðin staða að-
stoðarmanns eins helsta prófessors-
ins í fræðunum við háskólann í
Belgrað, en varð að hafna því, þar
sem móðir hennar var orðin alvarlega
veik. Ljuba sneri aftur til þorpsins,
þar sem móðir hennar lést skömmu
síðar. Veikindi móðurinnar urðu enn-
fremur til þess að ekkert varð úr fyr-
irhugaðri íslandsfór Ljubu. Hún
hafði mikinn áhuga á skák og hafði
frændi hennar, Matthías, sent henni
flugmiða til íslands, svo hún gæti
heimsótt landið og fylgst með heims-
meistaramótinu í skák, er Fischer og
Spasskí kepptu. Hún gat hins vegar
ekki hugsað sér að yfirgefa móður
sína og varð af ferðinni. Ljuba var
orðin ástfangin af bónda í þorpinu,
Rajko Despotovic, og er ár var liðið
frá því móðir Ljubu lést giftust þau.
Serbnesk siðvenja kveður á um að
ekki megi fagna með veisluhöldum í
ár eftir andlát í fjölskyldu, segir
Ljuba, en bætir því við að hún líti
fyrst og fremst á sig sem Júgóslava,
ekki Serba, þótt hún hafi siðvenjurn-
ar í heiðri.
Það helgast ekki síst af uppeldinu
en báðir foreldrar Ljubu vora eld-
heitir stuðningsmenn Titos, sem
stofnaði Júgóslavíu. Innan við ára-
tugur leið frá andláti hans þar til hún
liðaðist í sundur og nú era aðeins tvö
ríki eftir, Serbía og Svartfjallaland.
Það koma tár í augu Ljubu þegar tal-
ið berst að upplausn landsins. „Það
var eins og dauði náins vinar.“
„Dóttir föður míns“
Ljuba er ekki aðeins Júgóslavi,
hún segist enn vinstrimaður og félagi
í Sósíalistaflokknum. „Eg er jú dóttir
föður míns,“ segir Ljuba með
áherslu.
Hún viðurkennfr sigur Vojslavs
Kostunica í kosningunum og segir að
hann sé líklega af hinu góða þar sem
hann hafi haft afnám viðskiptaþving-
ana í för með sér. Hins vegar hefur
hún lítið álit á einum helsta stuðn-
ingsmanni hans, Zoran Djindjic, sem
hún segir hafa falið sig í Þýskalandi
meðan á loftárásunum stóð. Ljuba
styður Slobodan Milosevic, segist
hafa gert það frá upphafi. Hrifning
hennar á Vinstrihreyfingu Miru
Markovic, eiginkonu Milosevic, er
hins vegar takmörkuð. „Eiginkonan á
ekki að stjórna flokknum. Mfra er
góður rithöfundur en ekki stjórn-
málamaður. Ein helsta ástæða falls
Milosevic er fólkið í kringum hann,
fjölskylda og vinir, sem hafa haldið of
mörgum embættum. Nú er hann kall-
aður glæpamaður, ég geri ráð íyrir að
það séu eðlileg viðbrögð þegar for-