Morgunblaðið - 22.10.2000, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 2000 23
Breskt landsvæði
1981: Gólanhæðir innlimaðar
Land
araba Að Sjálfstæðis-
stríðinu /
- loknu /
Franskt
landsvæði
Áætluð skipting
Sameinuðu /
þjóðanna /
Að Sex daga
stríðinu / [S|
loknu /Gaza-svæðið
Gólan
hæðir
Verndarsvæði
Breta, Frakka
og Rússa A
;ýrwnd:
EGYPTAUND
EGYPTAUND
EGYPTALAND
EGYPTAUND
'JÓRDANÍA,
JÓRDANÍA
/ Rlki araba
Aindir
vernd /
Breta .
ÍÓRDANÍA
iÓRDANÍA
Land
gyðinga
SAUDI
ARABÍA
SAUDI
ARABÍA
SAUDI
ARABÍA
Ríki araba
undir vernd
Frakka
Hertekin
svæði
9 = Jerúsalem
ÍSRAEL Á 20. ÖLD: 50 ÁRA ÁTAKASAGA
1979: Sínaíeyðimörkinni skilað sam-
kvæmt Camp David samkomulaginu
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Davíó Ben-Gurion, forsætisráðherra ísraels, kom hingaö til lands í opin-
bera heimsókn 1962 og sést hér í Hveragerði ásamt Ólafi Thors for-
sætisráðherra og fleira fólki.
í leit aö skjóli
ísraelar rökstyöja kröfu sína til landsins meö því að
þar hafi forfeður þeirra búiö þartil þeirvoru hraktir
þaðan fýrir um 2000 árum.
Reuters
þátt í að móta afstöðu einnar. Niður-
staða SÞ varð hin sama og breskrar
nefndar árið 1937, að skipta bæri
Palestínu milli gyðinga og Palestínu-
manna og var tillagan samþykkt 29.
nóvember 1947 á allsherjarþinginu.
Skyldi rúmlega helmingur svæðisins
falla gyðingum í skaut en alls bjuggu
þá í Palestínu tæpar tvær milljónir
manna, þar af um 650 þúsund gyð-
ingar. Einhugur var um þessa lausn
meðal stórveldanna í öryggisráðinu
en arabalönd og fleiri ríki voru á móti
á allsherjarþinginu. Zíonistahreyfing-
in hafði á fundi í Bandaríkjunum 1942
krafist þess að engar hömlur yrðu
settar á innflutning gyðinga til Palest-
ínu og jafnframt að þar yrði stofnað
gyðingaríki í fyllingu tímans. Þess
hendi ýmis láglaunastörf í ísrael.
Þeir eru þar mikilvægur vinnu-
kraftur en samgöngubann ísra-
ela, sem þeir hafa notað til að
auðvelda öryggiseftirlit á tímum
óeirða og tilræða, hefur komið
hart niðurá Palestínumönnum.
Sumir hafa bent á að ef ísraelar
vildu leggja grunn að friði ættu
þeir að beita sér fyrir upp-
byggingu atvinnufyrirtækja f
grennnd við sjálfsstjórnarsvæð-
in. Ef efnahagur þjóðanna yrði í
auknum mæli samofinn myndi
síður verða hætta á að úlfúð græfi
undan samningum. Óánægja Pal-
estínumanna stafi að miklu leyti
af lélegum kjörum þeirra.
En hver er uppruni Palestínu-
manna nútímans, hvaða þjóð er
þarna á ferð? Heimildirnar eru
ekki traustar en vafalaust eiga
þeir að verulegu leyti sömu for-
feður og ísraelarnir sem þeir berj-
ast nú við. Kananítar, sem tekið
hafa upp arabísku og islam, er Ifk-
lega næst því að vera rétt skil-
greining. Arabar tóku landið á
sjöundu öld af Býsansríkinu og
má gera ráð fyrir að mikil þjóða-
blöndun hafi orðið jaf nt í tíð araba
sem Tyrkja.
Palestfna er ekki eingöngu heil-
skal getið að meðal sanntrúaðra gyð-
inga hafa ávallt verið skiptar skoðanir
um hugmyndina um að endurreisa
ísrael. Sumir trúspekingar þeirra
segja að hugmyndin um ísrael sé
huglægt fyrirbæri, ekki sé átt við ríki á
jörðu. Engin skrifleg stjórnarskrá er í
ísrael og er ástæðan að menn vildu
með þessum hætti komast hjá því að
slá því föstu hvert hlutverk trúin ætti
að hafa í ríkinu.
Zíonistum tókst að fá Bandaríkja-
stjórn til að styðja þessar kröfur og
var þá Ijóst að Bretar, sem höfðu efa-
semdir um að rétt væri að málum
staðið, gátu þá ekki spornað við hug-
myndinni. Sovétríki Stalíns studdu
hana einnig og tóku þegar upp stjóm-
málasamband við ísrael við stofnun
ög í augum kristinna manna og
gyðinga heldur einnig múslima.
Astæðan er einkum að Múhameð
ætlaði í upphafi að láta liðsmenn
Allah snúa sér í átt til Jerúsalem
þegar þeir bæðust fyrir, svo mikil-
væg var hún í hans augum og
gengur hún næst Mekku og Med-
inu að mikilvægi fyrir heim músl-
ima. Þess má geta að múslimar
líta á Krist sem mikinn spámann.
Enn má nefna að í Kóraninum
segir að Múhameð hafi eitt sinn
verið á ferð að næturlagi í Jerú-
salem á hvítum fáki sínum og
stigið þartil himins frá Musteris-
hæðinni, þar sem gyðingar telja
að musteri er Heródes reisti hafi
staðið. Síðar var al-Aqsa, ein af
merkustu moskum islams, reist
þar sem himnaförin hófst.
Athyglisvert er að þegar ríki
islams ríktu yfir Palestínu fengu
ekki einvörðungu múslimar að
iðka trú sína. Kristnir af ýmsum
trúflokkum og gyðingar réðu
miklu í eigin málum og ekki var
amast við trúarathöfnum þeirra í
Jerúsalem þótt þeir kæmust ekki í
valdastöður nema þeir köstuðu
trúnni. Enn er um fjórðungur Pal-
estínumanna kristinn, meirihluti
hinna kristnu mælirá arabísku.
þess þótt kommúnistablokkin sæi sér
síðar hag í að vingast við arabaheim-
inn og vinna gegn ísrael.
Bretar yfirgáfu Palestínu sumarið
1948 en þá var búið að stofna ísrael
og styrjöld hafin milli gyðinga og ar-
aba. Hinir síðarnefndu voru nánast
óvopnaðir, ieiðtogarnir í útlegð og
sundurlyndi þeirra dró mátt úr Palest-
ínumönnum. En þeir nutu hjálpar
Egypta, Jórdaníumanna, Sýrlend-
inga og fleiri arabaþjóða og voru því
sigurstranglegir.
Bráðabirgðastjórn ísraeis undirfor-
ystu Davíðs Ben-Gurions var rögg-
söm og nýtti sér vel veikleika and-
stæðinganna. Haganah hafði staðið
fyrir stofnun hersveita til að berjast
gegn árásunum sem allir vissu að
myndu hefjast þegar ríkið yrði stofn-
að en vopnabúnaðurinn var ekki
burðugur. Það sem bjargaði hinu nýja
ríki var að andstæðingarnir voru einn-
ig illa búnir að vopnum, lítt þjálfaðir og
aðgerðir þeirra voru ekki samhæfðar.
Loks má ekki gleyma að ísraelar
vissu hvað var í húfi, ekkert minna en
tilvera þjóðarinnar. Þeir voru stað-
ráðnir í að láta söguna ekki endur-
taka sig: Þýskir nasistar höfðu rekið
gyðinga inn í gasklefana án þess að
til mótspyrnu kæmi en hinir nýju ísra-
elsmenn myndu ekki láta reka sig í
sjóinn. Nú skyldi varist til þrautar.
Þrátt fyrir ósigra ísraela í upphafi
átakanna náðu þeir smám saman yf-
irhöndinni og andstæðingarnir
sömdu hver á fætur öðrum um
vopnahlé fyrir milligöngu SÞ. Jórdan-
ía fékk yfirráð Vesturbakkans og
Austur-Jerúsalem en ísraelar réðu
vesturhluta borgarinnar og hvergi var
lengur til svæði sem opinberlega bar
heitið Palestína. Ekki entust öll
vopnahléin lengi en smám saman
komst þó á vopnaður friður sumarið
1949. Stern-hópurinn myrti sátta-
semjara SÞ í Palestínu, Svíann Folke
Bernadotte en atburðurinn varð ekki
til þess að draga úr stuðningi við
málstað gyðinga. Er yfir lauk höfðu
ísraelar lagt undir sig talsvert stærra
svæði en þeim var ætlað í tillögum
SÞ.
PALESTINA, Landið helga, er á
mótum þriggja heimsálfa og um
landið liggja samgönguleiðir
liðinna alda. Ólíkir menningar-
straumar hafa mótað sögu þess
og það er eitt mikilvægasta
land þriggja trúarbragða, gyð-
ingdóms, kristinnar trúar og
islam. Oft hefur saga þess ver-
ið blóði drifin og mannfallið
verið enn meira en nú í átökum
ísraela og Palestínumanna.
Fyrstu íbúar svæðisins sem
vitað er um með vissu voru
Kananítar sem fyrir meira en
4.000 árum reistu þar borgir
eins og Jeríkó. Gyðingar, einnig
nefndir Hebrear eða ísraels-
menn, voru hirðingjaþjóðflokk-
ur og komu frá Mesópótamíu
(írak), sumir frá Egyptalandi
undir forystu Móse og settust
fyrst að á hálendissvæðunum.
Framlag þeirra til menningar
heimsins var eingyðistrúin sem
sfðar varð einnig grundvöllur
kristni og islam. Jahve gyðinga
og Allah múslima er þvi í reynd
sami Guð. Um 1100 fyrir Krists
burð lögðu gyðingar allt landið
undir sig eftir harða baráttu við
Kananíta og aðkomuþjóðina Fil-
istea, sem voru upprunnir f
Grikklandi. Af nafni Filistea er
hins vegar dregið heitið Palest-
ína sem hefur yfirleitt verið not-
að yfir svæðið undanfarin 1.300
ár. Þrátt fyrir sigur gyðinga
bjuggu Kananítar og fleiri þjóð-
ir áfram í landinu en gyðingar
voru ráðandi.
Veldi gyðinga var mikið á tfm-
um þeirra Davíðs og Salómons
um árið 1000 en ríkið klofnaði
og hrundi, brotin urðu stórveld-
um að bráð.
Rómverjar komu til sögunnar
á þessum slóðum á fyrstu öld
fyrir Krist. Þeir höfðu setulið í
landinu en létu framan af kon-
unga af gyðingakyni vera við
völd á svæðinu, að minnsta
kosti að nafninu til. Einn af
þeim var Heródes guðspjall-
anna sem spurði Krist hvort
hann væri konungur gyðinga.
Gyðingar gerðu hatrammar
uppreisnir gegn Rómverjum
sem börðu þær niður af mikilli
grimmd. Eftir þá seinni, sem
stóð á árunum 132-135 e. Krist
var gyðingum bannað að búa í
Jerúsalem, margir voru drepnir
eða gerðir að þrælum í öðrum
löndum. Héraðið Júdea hlaut
nú opinberlega nafnið Palestína
sem varð síðar samheiti yfir allt
það land sem nú er ísrael og
sjálfsstjórnarsvæði Palestínu-
manna.
Sfðan voru gyðingar þjóð án
heimilis, fáeinir voru að vfsu
áfram í Palestínu undir stjórn
Rómverja, síðar araba og loks
Tyrkja fram á 20. öldina. En
flestir voru gestir f öðrum lönd-
um, „Gyðingurinn gangandi"
varð til. Öldum saman voru þeir
útskúfaðir, Guðs útvalda þjóð
var hrakyrt af kristnum mönn-
um fyrir að hafa fengið Róm-
verja til að taka Krist af Iffi.
Gyðingahatur, anti-semitisml,
varð til. Þjóðin dreifðist um all-
an heim, hvarvetna er að finna
fólk af gyðinglegum uppruna,
jafnvel í Kína er til gyðinga-
söfnuður. Margir bjuggu í lönd-
um islams í Norður-Afríku og
Mið-Austurlöndum. En þegar
kom fram á 19. öldina var meiri-
hluti gyðinga í heiminum bú-
settur í Evrópulöndum, ekki
síst Mið- og Austur-Evrópu og
margir fluttust þaðan til Norður-
Amerfku.
Um þetta leyti settu nokkrir
menn fram hugmyndir um sér-
stakt ríki gyðinga þar sem þeir
gætu iðkað trú sfna í friði og
notið almennra mannréttinda.
Mörg lönd voru nefnd, þ. á m.
Argentína og Úganda. Sovéski
einræðisherrann Stalín stofnaði
lítið ríki, Bírobidzhan, í Austur-
Síberfu handa gyðingum
skömmu eftir 1930 og settust
nokkur þúsund sovéskir gyð-
ingar þar að. En mestur varð
áhuginn frá upphafi á að stofna
hið nýja ísrael í Palestínu þar
sem fornkonungarnir glæstu
höfðu ríkt.
Helsti frumkvöðull þessara
hugmynda var austurríski
blaðamaðurinn Theodor Herzl
sem árið 1896 gaf út bækling-
inn Gyðingaríkið en þess skal
getið að Herzl taldi samt yfir-
leitt henta betur að gyðingar
löguðu sig að aðstæðum og
menningu f landinu þar sem
þeir byggju. Og það gerðu
margir þeirra, breyttu nafni eins
og Mordechai í Marx og gerðust
kristnir til að falla inn í fjöld-
ann.
Mannréttindi
og ofsóknir
Með frönsku byltingunni 1789
urðu þáttaskil í sögu gyðinga á
Vesturlöndum, því var slegið
föstu að gyðingar ættu að njóta
sömu réttinda og annað fólk en
misjafnt var hvernig staðið var
við þau fyrirheit. Þannig hófust
skipulagðar gyðingaofsóknir yf-
irvalda í Rússlandi, pogrom,
ekki fyrr en seint á 19. öld.
Dreyfus-málið í Frakklandi um
aldamótin 1900 sýndi einnig að
gyðingar voru vinsælt skotmark
þegar mikið lá við. Þá var Al-
fred Dreyfus, sem var yfirmaður
f hernum, sakfelldur fyrir njósn-
ir en síðar kom í Ijós að sönn-
unargögnin voru fölsuð. Margir
voru reiðubúnir að trúa öllu illu
upp á gyðinga, þeir voru ekki
hollir neinni þjóð nema sinni
eigin, sögðu menn. Ekki bætti
úr skák að í röðum þeirra voru
margir auðkýfingar og öfundin
fékk byr f seglin. Á síðari tímum
hafa gyðingar í mörgum lönd-
um skarað fram úr í vísindum
og listum auk kaupsýslu sem
var öldum saman eina atvinnu-
greinin sem þeir máttu stunda í
Evrópu. Nöfn eins og Mendel-
sohn, Disraeli, Einstein og Bohr
minna okkur á afreksþjóðina
sem rekur ættir sínar til prest-
anna f musteri Salómons fyrir
3.000 árum.