Morgunblaðið - 22.10.2000, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SJOMENN OG AUÐLINDIN
AFSTAÐA sjómannasamtak-
anna til þeirra umræðna, sem
fram hafa farið í rúman ára-
tug um kvótakerfið hefur alla tíð
verið illskiljanleg. Lengst af hafa
samtök sjómanna sýnt þessum um-
ræðum lítinn áhuga en þau hafa
jafnan lagst gegn því, að útgerðar-
menn greiddu fyrir aðgang að auð-
lindinni. A þingi Sjómannasambands
íslands, sem staðið hefur undan-
farna daga, var þeim hugmyndum,
sem fram koma í skýrslu Auðlinda-
nefndar um gjaldtöku fyrir nýtingu
auðlindarinnar, mótmælt.
Sú afstaða sjómanna að gagnrýna
harðlega þá afstöðu stjórnar LIU,
að auðlindagjald skuli tekið af
óskiptum afla er skiljanleg en erfið-
ara er að skilja hina almennu afstöðu
sjómannasamtakanna til tillagna
Auðlindanefndar.
Sannleikurinn er sá, að íslenzkir
sjómenn hefðu getað gert kröfu til
hlutdeildar í kvótanum með ná-
kvæmlega sömu rökum og útgerðar-
menn hafa gert. Utgerðarmenn hafa
vísað til áunninna atvinnuréttinda
og það hefðu sjómenn líka getað
gert. Utgerðarmenn hafa vísað til
þess að þeir hafi tekið mikla áhættu
með því að fjárfesta í skipum og
veiðarfærum. Það er rétt en sjó-
menn hafa líka tekið mikla áhættu.
í þeirra tilviki er sú áhætta ekki
fjárhagsleg heldur hafa þeir hætt
lífi sínu.
Þrátt fyrir það, að þessar rök-
semdir hafi alltaf legið fyrir og sjó-
mannasamtökunum reyndar ítrek-
að bent á þær, hafa sjómenn aldrei
haft uppi neina kröfu til hlutdeild-
ar í kvótanum. Það eru meira að
segja til fordæmi fyrir að sjómenn
hafi í undantekningartilviki fengið
úthlutað kvóta og er þá átt við
skipstjórakvótann svonefnda.
Þegar svo að því kemur að tæki-
færi kann að vera til þess að ná
samkomulagi um viðunandi fisk-
veiðistjórnarkerfi, sem tryggi að
ákveðið gjald renni í sameiginleg-
an sjóð landsmanna allra, eigenda
auðlindarinnar og þar með einnig
sjómanna, snúast samtök þeirra
öndverð gegn slíkum tillögum.
Það væri hægt að skilja þá af-
stöðu ef sjómenn hefðu náð hlut-
deild í kvótanum til jafns við út-
gerðarmenn. En þar sem þeir hafa
enga kröfu gert til þess er ekki
hægt að skilja hvaða rök liggja til
grundvallar andstöðu þeirra við
tillögur Auðlindanefndar.
BILATRYGGINGAR
ÞAÐ var lofsvert framtak hjá Fé-
lagi íslenzkra bifreiðaeigenda
að gera tilraun til þess að lækka ið-
gjöld af bílatryggingum, sem raun-
ar tókst um skeið. Hins vegar hefur
reynslan sýnt, að það hefur ekki
reynzt jafn auðvelt í framkvæmd og
menn héldu í fyrstu.
FÍB-tryggingar hafa nú tvisvar
sinnum misst erlendan samstarfs-
aðila. I þeim umræðum, sem fram
hafa farið undanfarna daga, hefur
komið í ljós, að vitað var fyrir rúm-
um 60 dögum, að núverandi sam-
starfsaðili í Bretlandi hafði ákveðið
að ljúka þeirri samvinnu.
Þá fyrst þegar málið er komið í
eindaga og nýr samstarfsaðili hefur
ekki fundizt er upplýst hver staðan
er.
Það hefur svo leitt til þess að
nokkrir bifreiðaeigendur hafa
flutt tryggingar sínar yfir til ann-
ars tryggingafélags.
Það þarf meiri festa að ríkja í
málum sem þessum. Eðlilegt hefði
verið að FÍB-tryggingar hefðu
haft mun meiri fyrirvara á að til-
kynna viðskiptavinum sínum um
stöðu mála en raun varð á.
Þeir erfiðleikar, sem FÍB-
tryggingar hafa lent í vegna hinna
erlendu samstarfsaðila, benda
jafnframt óneitanlega til þess að
íslenzku tryggingafélögin hafi
haft mikið til síns máls, þegar þau
í upphafi fullyrtu að hin mikla
lækkun á iðgjöldum gæti ekki
staðizt.
Forustugreinar Morgunblaðsins
22. okt. 1950: „Það hefur
hent okkur íslendinga að
hlaupa úr einum öfgunum í
aðrar. Stjettasamtökin í
landinu voru fyrir nokkrum
áratugum veik og áhrif
þeirra lítil. Fjelagslegu ör-
yggi var skammt á veg kom-
ið. Baráttan fyrir umbótum í
þessum efnum var sjálfsögð
og eðlileg og í fullu samræmi
við það, sem gerðist annars-
staðar í heiminum.
En nú er gengið lengra í
þessum efnum en þjóðfjelag-
ið og öryggi fólksins sjálfs
þolir. Ofurvald stjettasam-
taka leiðir til stjómleysis.
Engin ein stjett má hafa
möguleika til þess að trufla
alla starfsemi þjóðfjelagsins.
Það öngþveiti, sem af því
leiðir, bitnar ekki aðeins á
öðrum stjettum, heldur að
lokum á þeirri stjett sjálfri,
sem misnotað hefur vald
samtaka sinna.
Þetta verðum við Islendingar
að athuga rólega og æsinga-
laust. Ef við ekki gerum það
og gerum jafnhliða ráðstaf-
anir til rjettingar stefnunni,
er hætt við að illa fari.“
22. okt. 1960: „í gær hringdi
gamall maður til blaðsins og
sagði: - Má ég ekki skrifa
einn leiðara? - Og hvað viltu
segja? - Ég vil segja það, að
okkur eldra fólkinu, sem um
langan tíma höfum nurlað
saman svolitlu sparifé til elli-
áranna, finnst það hart að
ekkert íslenzkt blað skuli
taka okkar málstað í umræð-
unum um vaxtamálin. Við
höfum alltaf verið að tapa á
eilífri verðbólgu. Aðrir hafa
rázkað með peningana okkar
og núna loksins, þegar við fá-
um nokkra uppbót fyrir tapið
á undanförnum árum, þá
keppist hver um annan þver-
an við að ráðast á okkur og er
engu líkara en við séum tald-
ir þjófar og ræningjar, en
hinir, sem um langa tíð hafa
fengið að nota peningana
okkar án sanngjarns endur-
gjalds, séu hreinir englar."
22. okt. 1970: „Þess ber að
gæta, að blöðin, útvarpið og
sjónvarpið eru þjónustufyrir-
tæki við almenning og sem
slík eiga þau kröfu á, að þeim
sé veitt viðunandi starfsað-
staða t.d. þegar opinberir að-
ilar eiga í hlut, en opinberir
aðilar eru einungis trúnaðar-
menn almennings og þeim
ber að líta á störf sín sem
þjónustustörf við fólkið í
þessu landi.“
AÐ ER MIKIL geijun um
þessar mundir í heilbrigðis-
kerfinu öllu og hefur raunar
verið um langt skeið. Hún er
vísbending um, að bæði
stjórnvöld og þeir sem starfa
að heilbrigðismálum eru að
leita nýrra leiða til þess að
mæta sívaxandi kröfúm um aukna þjónustu um
leið og ný hugsun og ný viðhorf eru að ryðja sér
til rúms sem eru ekki sízt fólgin í því að stórauka
forvamarstarf til þess að koma í veg fyrir að ein-
staklingar þurfi að leita til heilbrigðiskerfisins
síðar vegna sjúkdóma sem koma hefði mátt í veg
fyrir.
Þótt ólíku sé saman að jafna má kannski segja,
að sama hugsun hafi smátt og smátt verið að ná
fótfestu í heilbrigðiskerfinu og einkenndi bylt-
ingu sem varð í japanskri bílaframleiðslu fyrir
rúmum aldarfjórðungi. Bifreiðaframleiðendur
þar, sem annars staðar, höfðu lagt áherzlu á
mikla fjöldaframleiðslu bíla og höfðu síðan þann
hátt á að lagfæra það, sem úrskeiðis hafði farið í
framleiðslunni, þegar bílinn rann út úr verk-
smiðjunni. Þessu breyttu Japanir á þann veg, að
taka upp gæðastaðla sem komu í veg fyrir, að
nokkur mistök væru gerð á færibandinu.
Framan af öldinni var heilbrigðiskerfið hér og
annars staðar byggt upp á þann veg, að það gæti
tekizt á við sjúkdóma þegar þeir kæmu upp. Nú
er öll áherzla á að koma í veg fyrir að þeir komi
upp eða a.m.k. sé hægt að ná tökum á þeim á
byrjunarstigi.
Það viðhorf er tiltölulega nýtt af nálinni a.m.k. í
okkar samtíma, að fleiri aðilar geti séð um heil-
brigðisþjónustu en opinberir aðilar. Það er út af
fyrir sig skiljanlegt, að fólk hafi haldið fast í þá
skoðun, að ríki og sveitarfélög ættu að sjá um
heilbrigðisþjónustu. Meirihluta þessarar aldar
en þó alveg sérstaklega síðustu fimmtíu ár hafa
þjóðir Vesturlanda einbeitt sér að því að byggja
upp alhliða trygginga- og heilbrigðiskerfi þar
sem ríkjandi sjónarmið hefur verið, að allir þjóð-
félagsþegnar ættu að njóta sömu tryggingabóta
og hafa jafnan aðgang að heilbrigðisþjónustu.
Þá fyrst þegar viðunandi árangur hafði náðst í
uppbyggingu þessarar samfélagsþjónustu fóru
menn að spyrja hvort ástæða væri til að greiða
öllum sömu tryggingabætur hver svo sem efni
þeirra væru og hvort ekki væri réttlátara að
draga úr bótagreiðslum til hinna efnameiri en
auka þær frekar til hinna efnaminni. Þetta við-
horf hefur átt erfitt uppdráttar hér m.a. vegna
þess, að þegar tekjutenging var tekin upp var
farið of langt niður í tekjustigann. Skerðing
vegna tekjutengingar hefur byrjað of snemma. 1
grundvallaratriðum er þó ljóst, að tekjutenging í
almannatryggingakerfinu á fullan rétt á sér og er
réttlátari en það kerfi að allir njóti sömu bóta
hver svo sem efni þeirra eru.
Það hefur verið enn erfiðara að sannfæra fólk
um, að einkarekstur gæti átt rétt á sér í heil-
brigðiskerfinu. Ríkjandi sjónarmið hefur verið,
að ef boðið væri upp á einkarekinn valkost í heil-
brigðiskerfinu væri verið að gefa hinum efna-
meiri færi á að kaupa sig fram fyrir biðröðina og
þess vegna væri slíkur valkostur af hinu vonda.
Áhrifamesti talsmaður þessara viðhorfa allmörg
undanfarin ár hefur verið Ólafur Ólafsson, fyrr-
verandi landlæknir, sem hefur verið óþreytandi
að takast á við m.a. Morgunblaðið um þetta at-
riði. Morgunblaðið hefur hins vegar í fjöldamörg
ár hvatt til þess, að komið yrði upp einkareknum
valkosti í heilbrigðiskerfinu. Því sjónarmiði hefur
verið haldið fram hér í blaðinu að hver þjóðfé-
lagsþegn ætti að hafa rétt á því að verja fjármun-
um sínum fremur til þess að kaupa nauðsynlega
heilbrigðisþjónustu en að fara í sumarfrí til Spán-
ar, svo að dæmi sé nefnt. Ef biðröðin styttist við
þetta væri það gott íyrir þá sem í henni væru.
Nú er ýmislegt sem bendir til þess, að vaxandi
áhugi sé á því að ýta undir einkarekstur í heil-
brigðiskerfinu. Til marks um það er að Samtök
heilbrigðisstétta efndu fyrir nokkrum vikum til
málþings um einkavæðingu í heilbrigðiskerfinu.
Á mánudag efnir heilbrigðisnefnd Sjálfstæðis-
flokksins til opins fundar um þetta málefni og
umræður um það skjóta upp kollinum hér og þar
og m.a. hér á síðum Morgunblaðsins.
Kannski á vel heppnaður einkarekstur á heil-
brigðissviði þátt í því að viðhorfið er að breytast.
Þar stendur að sjálfsögðu upp úr hin ævintýra-
lega uppbygging íslenzkrar erfðagreiningar hf.
en starfsemi fyrirtækisins er augljóslega að
byija að skila raunhæfum árangri eins og sjá má
af ítrekuðum upplýsingum sem frá því berast um,
að erfðavísar hafi fundist sem tengjast ákveðnum
sjúkdómum. Jafnframt fylgir með slíkum frétt-
um, að svissneska lyfjafyrirtækið Hoffman La
Roche hafi greitt áfangagreiðslu í samræmi við
samninga og fer ekki á milli mála, að Svisslend-
ingar mundu ekki reiða fram slíkar greiðslur
nema vegna þess, að raunhæfur árangur er að
nást.
En jafnframt er búið að byggja hér upp mikil-
vægan lyfjaiðnað. Á íslandi er a.m.k. ein stór-
myndarleg lyfjaverksmiðja sem Delta hf. rekm-
og önnur er í uppbyggingu. Lyfjaiðnaður og
lyfjadreifing er að verða mikilvæg atvinnugrein á
Islandi sem ástæða er til að veita eftirtekt og er
rekin af mikilli þekkingu og vandvirkni.
Allt hefur þetta átt sinn þátt í því að menn
horfa nú meira til einkavæðingar í heilbrigðis-
kerfinu en áður. Til viðbótar fer ekki hjá því að
sameining sjúkrahúsanna í Reykjavík stuðlar að
þessari viðhorfsbreytingu. Fyrir nokkrum ára-
tugum voru rekin þijú sjúkrahús í Reykjavík en
nú hafa þau verið sameinuð í eitt. Þessi þróun á
sér eðlilegar og skiljanlegar forsendur en hún
breytir ekki því, að fólk finnur þörfina fyrir val-
kost. Annað mál er hvort hægt sé að finna rekstr-
argrundvöll fyrir t.d. einkarekinn spítala.
HIN ANDSTÆÐU
Andstæð siónar- sjónarmið í þessum
• w umræðum endur-
spegluðust mjög vel á
málþingi Samtaka heilbrigðisstétta í haust í mál-
flutningi Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar
prófessors og Ögmundar Jónassonar, alþingis-
manns Vinstri grænna. Á annan veg talaði einn
helzti hugmyndafræðingur fijálshyggjunnar á
íslandi. A hinn veginn sá þingmaður sem hefur
verið ófeiminn við að halda fram sjónarmiðum í
þjóðfélagsmálum sem sumir myndu telja gamal-
dags.
I frásögn Morgunblaðsins af málflutningi
Hannesar Hólmsteins á málþinginu sagði m.a.:
„Hannes Hólmsteinn Gissurarson prófessor
sagði að flestir væru sammála um, að tryggja
bæri öllum mannsæmandi heilbrigðisþjónustu.
Jafnframt væri Ijóst, að kostnaður við meðferð
sumra sjúkdóma væri flestum ofviða. Því hlyti
ríkið ætíð að veita þeim sem á þyrftu að halda
læknisþjónustu. Hins vegar væri ljóst, að biðrað-
ir í heilbrigðiskerfinu væru mikið vandamál og
sjúklingum til mikils skaða. Hannes lagði til að
þeim sem það kysu væri gefinn kostur á því að
kaupa sér sjúkratryggingar hjá einkaaðilum. Ef
þeir veiktust gætu þeir nýtt sér þær tryggingar
til að sækja sér læknishjálp á einkarekinm
sjúkrastofnun. Ríkið mundi greiða með þeim
þann kostnað sem það annars hefði borið hefði
sjúklingurinn lagst inn á ríkisrekinn spítala.
Hannesspurði hvern það skaðaði ef sjúklingur
keypti sér læknisþjónustu hjá einkaaðilum til að
losna út úr biðröð hjá opinberri sjúkrastofnun.
Með því myndu biðlistar styttast en þeir væru
mjög þjóðhagslega óhagkvæmir.
Hannes taldi að sízt ætti að draga úr framlög-
um til heilbrigðismála en aukinn hluti ætti að
koma frá einkaaðilum. Til þess gætu kostir
einkavæðingarinnar, s.s. aukin hagræðing og
bætt þjónusta nýst. Einkavæðing hefði skilað
árangri í öðrum atvinnugreinum hér á landi og
engin ástæða til að ætla að svo yrði ekki um heil-
brigðiskerfið. Hann væri þó alls ekki að mæla
fyrir þvi, að öll heilbrigðisþjónusta í landinu yrði
einkavædd. Fólki yrði gefinn kostur á blönduðu
kerfi. Þannig gætu þeir sem vildu og gætu keypt
sér læknisþjónustu frá einkaaðila. Ríkið mundi
borga þann hluta kostnaðarins sem það annars
þyrfti að bera en sjúklingurinn eða öllu heldur
tryggingafélag hans yrði að greiða mismuninn.
Hannes taldi að ríkið ætti að einbeita sér að dýrri
og vandasamri heilbrigðisþjónustu og meðferð
auk þess, sem það ætti að sjá um öflugar for-
vamir í skólum, fjölmiðlum og annars staðar.
Hannes sagði að meðal þess sem þyrfti að gera til
þess að greiða fyrir einkavæðingu í heilbrigðis-
kerfinu væri að Háskóli íslands hætti óeðlilegri
takmörkun á aðgangi að læknanáini."
Gjörólíkt viðhorf kom fram hjá Ögmundi Jón-
assyni. Frásögn Morgunblaðsins af ræðu hans er
svohljóðandi eins og hún birtist hér í blaðinu 12.
september sl.: „Ögmundur Jónasson, þingmaður
Vinstri hreyfingarinnar - græns framboðs, sagði
nauðsynlegt að umræða um einkavæðingu í heil-
brigðiskerfinu færi fram. Of oft hefði það gerzt að
miklar kerfisbreytingar hefðu verið knúnar fram
án umræðu áður.
Ögmundur sagði tvær meginástæður fyrir um;
ræðunni um einkavæðingu í heilbrigðiskerfinu. í
fyrsta lagi væru það tilraunir rikisstjórnarinnar
til að skera niður opinber útgjöld. I öðru lagi færi
nú fram hagsmunabarátta fjármagnseigenda
sem gjarnan vildu komast yfir það gríðarlega
mikla fé sem rynni til heilbrigðismála á Islandi.
Innan læknastéttarinnar væru einnig menn sem
sæju sér gróðavon í einkarekstri. Ögmundur
taldi einkavæðingu í heilbrigðiskerfinu langt frá
því að vera fýsilegan kost. Hún mundi ekki fela í
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 2000 33
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 21. október

Morgunblaðið/Sverrir Vilhelmsson
Siglt við Sólfarið.
sér spamað en auk þess mundi einkavæðing leiða
til lakari heilbrigðisþjónustu fyrir almenning.
Ögmundur vitnaði til skýrslu OÉCD um útgjöld
til heilbrigðismála í Bandaríkjunum sem sýndi að
Bandaríkjamenn eyða um helmingi hærri fjár-
hæð til þessa málaflokks en íslendingar. Þrátt
iyrir það væru mjög alvarlegir meinbugir á heil-
brigðiskerfinu vestra. Ögmundur benti á, að stór
hluti þess fjármagns sem rynni til heilbrigðis-
kerfisins í Bandaríkjunum færi í vasa fjárfesta.
Hann vitnaði í skýrslu Parkland-stofnunarinnar,
þar sem kæmi fram, að fyrirtæki á heilbrigðis-
sviði í Bandaríkjunum krefjast um 15% arðsemi.
Hið mikla fjármagn sem færi til heilbrigðisþjón-
ustu skilaði sér ekki til fátækari Bandaríkja-
manna. „Erum við tilbúin til að taka fylgifiskum
(einkavæðingarinnar)? sem eru mismunun og
ójöfnuður. Sem er sú staðreynd, að peningar
ákveða forgangsröðun," spurði Ögmundur.
Hann sagði að ef hagnaður heilbrigðisstétta
færi eftir því hve miklum fjármunum væri varið
til umönnunar sjúklinga væri hætt við því að hag-
ur sjúklinganna myndi versna. Heilbrigðisstéttir
á íslandi hefðu í gegnum árin barizt fyrir rétti
sjúklinga jafnframt því að gera kröfur um betri
kjör. Með einkavæðingunni mætti búast við að
sjúkrastéttir myndu í auknum mæli hugsa um
sinn eigin hag. Ögmundur hafnaði jafnframt
þeirri hugmynd, að fólki yrði gefinn kostur á að
kaupa sér læknisþjónustu af einkaaðila en fá um
leið þá upphæð frá ríkinu sem hið opinbera hefði
annars þurft að verja til læknisþjónustunnar.
“Það á ekki að leyfa þeim sem hafa fjármagn að
kaupa sig fram í biðröðum að þjónustu sem er
niðurgreidd af skattborgaranum," sagði
Ögmundur.““
Með tilvitnunum í ræður þeiira Hannesar
Hólmsteins og Ögmundar Jónassonar má segja,
að tveimur meginviðhorfum til einkarekstrar í
heilbrigðsikerfinu hafi verið gerð nokkur skil.
FRÁ PÓLITÍSKUM
sjónarhóli Ögmundar
Jónassonar er skiljan-
legt að hann taki
Bandaifidn og bendi á
hvemig til hafi tekizt
um einkavædda heil-
brigðisþjónustu þar. Öllum er Ijóst að þótt
Bandaríkjamenn séu til fyrirmyndar um margt á
það ekki við um heilbrigðisþjónustuna að þessu
leyti. Hún er að sjálfsögðu mjög fullkomin þar ef
menn borga. Pólitísk barátta t.d. Clinton-hjón-
anna, en raunar margra fleiri fyrir breytingum
Opinberir aðilar
ráða ekki við
heilbrigðis-
þjónustuna
og umbótum, hefur ekki borið árangur. En er
réttmætt að nota Bandaríkin sem viðmiðun í um-
ræðum hér? Tæplega.
Við íslendingar höfum, eins og raunar margar
nágrannaþjóðir okkar, byggt upp fullkomna heil-
brigðisþjónustu fyrir alla þjóðfélagsþegna. Það
kerfi er til staðar hér en ekki nema að mjög tak-
mörkuðu leyti í Bandaríkjunum. Hér geta allir
fengið heilbrigðisþjónustu íyrir ekki neitt eða
fyrir tiltölulega lágar greiðslur. Hér á íslandi er
til staðar það grundvallarkerfi sem Hilary
Clinton vill koma á í Bandaríkjunum en kemst
hvorki lönd né strönd. í umræðunum hér er verið
að ræða um einkarekna viðbót við þetta
grundvallarkerfi. Af þessum sökum er ekki hægt
að bera saman íslenzka kerfið og hið bandaríska
og nota bandaríska kerfið sem dæmi um það til
hvers einkarekin heilbrigðisþjónusta myndi
leiða.
Athygli vekur að Hannes Hólmsteinn Gissur-
arson telur eðlilegt að ríkið greiði þann kostnað
til einkarekinnar heilbrigðisþjónustu sem það
ella hefði borið af viðkomandi sjúklingi en Óg-
mundur Jónasson hafnar þeirri hugmynd. Með
hvaða rökum er hægt að hafna þeirri leið? Sá ein-
staklingur, sem leitar til einkarekins spítala t.d.,
hefur greitt skatta og skyldur til samfélagsins
með sama hætti og sá sem leitar til Landspítala -
háskólasjúkrahúss. Þessar skattgreiðslur hans
væru m.a. notaðar til þess, að greiða kostnað við
dvöl hans á opinberu sjúkrahúsi. Hvers vegna má
ekki nota sömu skattgreiðslur til þess að greiða
hluta af kostnaði hans við að leggjast inn á einka-
rekinn spítala?
Það er erfitt að sjá hvaða mismunun er fólgin í
því að fara þá leið sem Hannes Hólmsteinn bend-
ir á en það er auðvelt að sjá að það er ákveðin
mismunun fólgin í þeirri afstöðu Ögmundar Jón-
assonar að skattgreiðslur sjúklings megi ekki
nýtast honum annars staðar en á opinberu
sjúkrahúsi.
Er réttmætt að tala um það að þeir sem hafi
fjármagn undir höndum kaupi sig fram fyrir
biðraðir ef þeir eiga kost á einkarekinni heil-
brigðisþjónustu? í fyrsta lagi skal dregið mjög í
efa, að þetta mál snúizt um það, að þeir sem hafa
fjármagn undir höndum myndu leita til einka-
rekinnar heilbrigðisþjónustu en aðrir til hinnar
opinberu. Þetta er miklu frekar spurning um
hvernig fólk vill nýta fjármuni sína. Það þarf ekki
fjármagnseigendur tÚ. Venjulegur íslendingur
sem aflar venjulegra tekna getur komizt að þeirri
niðurstöðu, að það henti hagsmunum hans betur
að nota peningana sína til þess að komast í lækn-
isaðgerð árinu fyrr en seinna í stað þess að nota
peningana til annarra hluta. Og um leið og sá
hinn sami gerir það greiðir hann fyrir skjótari
þjónustu við aðra sem telja sér betur henta að
bíða eftir þjónustu hjá opinberum aðila.
Það er áreiðanlega rangt að stilla þessu máli
þannig upp, að það snúist um fjármagnseigendur
annars vegar og alla aðra hins vegar. Þótt góðæri
hafi verið mikið á Islandi undanfarin ár er það nú
samt sem áður svo, að það er tiltölulega fámenn-
ur hópur sem hefur efnast svo mjög að orð sé á
því gerandi. Þessi hópur er svo fámennur, að
hann mun aldrei standa undir einkarekinni heil-
brigðisþjónustu. Þar þarf meira til að koma.
Á undanförnum árum hafa nýir einkareknir
háskólar verið að byggjast upp. Rekstrarform
þeirra allra er meira eða minna á þann veg, að
ífidð borgar til þeirra ákveðna upphæð sem tek-
ur mið af kostnaði við nemendur í opinberum há-
skólum en nemendur borga skólagjöld að auki.
Þess hefur ekki orðið vart, að athugasemdir væru
gerðar við þetta rekstrarform eða því væri haldið
fram, að það væru einvörðungu fjármagns-
eigendur sem leituðu í hina einkareknu háskóla.
Það er hinn venjulegi ungi íslendingur sem
stundar nám í einkareknu háskólunum og ríkið
borgar svipaðan hlut lyrir nám hans þar eins og
það mundi gera ef hann stundaði nám við Há-
skóla íslands. Það hafa engar umræður sem máli
skipta farið fram um það að þetta væri eitthvað
óeðlilegt.
Hvers vegna má ekki fara sömu leið í heilbrigð-
iskerfinu? Er nokkuð athugavert við það ef hópur
lækna og annarra sérfræðinga í heilbrigðis-
málum tæki sig saman um að stofna einkarekinn
spítala, að rekstrargrundvöllur hans byggðist
annars vegar á áþekkum greiðslum frá ríkinu
með hverjum sjúklingi og ríkið mundi hvort sem
er borga ef sjúklingurinn legðist inn á Landspít-
alann en mismunurinn kæmi annaðhvort frá
sjúklingnum sjálfum eða tryggingafélagi hans?
Það er erfitt að sjá hvaða efnisleg rök hægt er
að færa fram gegn þessum sjónarmiðum. En
hvað sem því líður er það fagnaðarefni, að þetta
stóra mál er smátt og smátt að komast í almenna
umræðu hér. Sannleikurinn er sá, að hið opin-
bera ræður ekki lengur við að veita nauðsynlega
heilbrigðisþjónustu. Það er óviðunandi með öllu,
að fólk þurfi að bíða vikum saman, mánuðum
saman eða í nokkur ár eftir því að fá umbeðna
heilbrigðisþjónustu. Sú staðreynd ein sýnir, að
ríkið ræður ekki lengur eitt við þetta verkefni og
að nauðsynlegt er að einkaaðilar komi þar líka til
sögunnar.
„ Allt hefur þetta átt
sinnþáttíþvíað
menn horfa nú
meira til einka-
væðingar í heil-
brigðiskerfínu en
áður. Til viðbótar
fer ekki hjá því að
sameining sjúkra-
húsanna í Reykjavík
stuðlar að þessari
viðhorfsbreytingu.
Fyrir nokkrum ára-
tugum voru rekin
þrjú sjúkrahús í
Reykjavík en nú
hafa þau verið sam-
einuð í eitt. Þessir
þróun á sór eðlileg-
ar og skiljanlegar
forsendur en hún
breytir ekki því, að
fólk finnur þörfina
fyrir valkost. Annað
mál er hvort hægt
só að finna rekstrar-
grundvöll fyrir t.d.
einkarekinn spít-
ala.“