Morgunblaðið - 30.12.2000, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 30. DESEMBER 2000 4ltf
UMRÆÐAN
Einskylda - fjöl-
skylda - samskylda
NÝLEGA felldi
Hæstiréttur þann dóm
að óheimilt væri að
skerða bætur til ör-
yrkja vegna tekna
maka á þann hátt sem
Alþingi ákvað með lög-
um 1998. Sem rök-
stuðning vísar hann í
76. gr. stjórnarskrár-
innar og segir að rétt-
indi öryrkja séu
ákveðin lágmarksrétt-
indi, sem miðuð séu
við einstakling og að
jafnréttisákvæði 65.
gr. stjórnarskrárinnar
geri það að verkum að
ekki eigi að taka tillit til félags-
legrar stöðu, t.d. í fjölskyldu. Rök
Hæstaréttar eru ekki hafín yfir
gagnrýni og það er réttmæt spurn-
ing hvort hann eigi að móta velferð-
arkerfi þjóðarinnar en ekki til þess
kjörnir fulltrúar.
Ég ætla hins vegar ekki að fara
nánar ofan í rök Hæstaréttar fyrir
þessum dómi, sem tvímælalaust
verður að hlíta, heldur fara ofan í
þær feiknamiklu breytingar, sem
ég tel að þessi dómur muni verða
valdandi í þjóðfélaginu, sé hann
túlkaður á þann hátt sem nú er
gert.
Þessi túlkun á dómi Hæstaréttar
veikir stöðu fjölskyldunnar og
sviptir hana hlutverki, sem hún hef-
ur haft alla sögu mannkyns og hann
mun gera það erfiðara að bæta
stöðu þeirra, sem verst eru settir í
þjóðfélaginu. Mun ég færa rök fyrir
þessari skoðun minni hér á eftir.
Tryggingakerfin
Við mennirnir höfum smíðað ým-
is tryggingakerfi til þess að standa
vörð um öryggi okkar ef við lendum
í áföllum og gæta jafnframt hags-
muna þeirra, sem af ýmsum ástæð-
um hafa farið halloka í lífsbarátt-
unni. Um sum þessara kerfa eru
sett viðamikil lög. Um önnur gilda
óskrifaðar reglur og siðalögmál. Öll
þessi kerfi mynda velferðarkerfi
okkar.
Hugmyndafræðin að baki þess-
um kerfum er sú mannúð og sá
náungakærleikur sem birtist í sið-
fræði kristinnar trúar,
sem er grundvöllur
siðfræði vestrænna
þjóða en á sér jafn-
framt hliðstæðu í
mörgum öðrum trúar-
brögðum.
Ef fólk væri spurt
um hvaða trygginga-
kerfi eru í gildi mundu
flestir nefna almanna-
tryggingar, lífeyris-
sjóði, stéttarfélög,
ókeypis menntun og
heilbrigðisþjónustu og
félagsþjónustu sveit-
arfélaga. En fáir
mundu nefna elsta,
sterkasta og nánasta trygginga-
kerfið sem er fjölskyldan sjálf. Hún
þykir svo sjálfsögð og um hana
gildir svo mikið af óskrifuðum
reglum sem fólk drekkur í sig með
móðurmjólkinni að hún er nánast
hluti af mannlífinu og því ósýnileg.
Nú er að verða breyting þar á.
Réttindi og skyldur
Innan hverrar fjölskyldu gilda
mismunandi óskrifaðar reglur en
þó hvíla á henni ákveðnar almennar
skyldur. Til dæmis þykir svo sjálf-
sagt og eðlilegt að foreldrar annist
og ali önn fyrir ungum börnum sín-
um að engri heilvita móður eða föð-
ur dettur í hug að senda einhverj-
um reikning fyrir t.d. andvöku-
nætur yfir veiku barni. Barnið á
rétt á þessari umönnun og það er
skylda foreldranna að veita hana.
Þegar bróðirinn kemur í heimsókn
frá útlöndum býr hann að sjálf-
sögðu hjá okkur og það yrði upplit á
liðinu ef hann fengi reikning fyrir
gistingu, mat og þjónustu. Að sjálf-
sögðu borgar hann ekki neitt. Þetta
eru dæmi um óskrifaðar reglur fjöl-
skyldunnar. Lýsir þau vel orðinu
„fjöl-skylda“ sem vísar til skyldu
við fjölda manns.
Áhrif á fjölskylduna
Á síðustu áratugum hefur orðið
mikil breyting á stöðu fjölskyldunn-
ar. I auknum mæli býr fólk eitt og
fjölskyldan minnkar og saman-
stendur oft af einungis einu foreldri
og barni/börnum. Veigamiklum
skyldum hefur verið létt af fjöl-
skyldunni. Til dæmis fara börn æ
yngri og fleiri í leikskóla og gamla
fólkið býr í sérhönnuðum íbúðum
eða elliheimilum en ekki hjá börn-
um sínum. Sú einstaklingshyggja,
ein-skylda, skylda við sjálfan sig
eingöngu, sem er bæði hvati og af-
leiðing af þessari þróun sést í ofan-
greindum dómi Hæstaréttar. Litið
er fram hjá þeirri tryggingu, sem
fjölskyldan veitir meðlimum sínum
og meira til einstaklingsins. En
jafnframt lítur Hæstiréttur svo á að
almenningur, samfélagið, eigi að
borga brúsann, taka yfír þetta hlut-
verk fjölskyldunnar. Hann höfðar
til ákveðinnar sam-skyldu í stað
fjöl-skyldu með rökum ein-skyld-
unnar. Eftir stendur fjölskyldan rú-
Trygging
Elsta, sterkasta og nán-
asta tryggingakerfíð,
segir Pétur H. Blöndal,
er fjölskyldan sjálf.
in verkefnum og hætta er á því að
hún muni daga uppi eins og aðrar
hlutverkalausar stofnanir.
Þegar fólk fer að líta á velferð-
arkerfið sem verkefni einhvers
„ríkis“ en gerir um leið sífellt meiri
einstaklingskröfur til þess er hætt
við að kunni að hrikta í stoðum vel-
ferðarkerfisins. Því það byggist jú á
samhjálp og samhygð en ekki á
kröfugerð einstaklinga.
Barnauppeldið
Dómur Hæstaréttar hefur verið
túlkaður þannig, að öryrki eigi ein-
staklingsbundinn rétt óháð þeirri
félagslegu stöðu, sem hann er í. Til
dæmis þeirri stöðu að eiga tekjuhá-
an maka. Hugsum okkur tvö jafn-
gömul börn. Annað er munaðar-
laust og á engan að. Hitt á foreldra
með sæmilegar tekjur sem annast
það dag og nótt, helgar sem virka
daga. Fyrra barnið fær fulla
umönnun sérfræðinga dag og nótt í
samræmi við 3. málsgrein 76. gr.
stjórnarskrárinnar. Umönnunin
Pétur H. Blöndal
kostár samfélagið hundruð þúsunda
á mánuði. Samkvæmt túlkun dóms-
ins má ekki mismuna þessum
tveimur einstaklingum í bótum
vegna félagslegrar stöðu þeirra. Af-
leiðingin gæti hugsanlega verið að
allir foreldrar færu að senda rík-
issjóði reikning fyrir bakvaktir all-
an sólarhringinn, vinnu, fæði og
klæði. Ólaunaða vinnu og útgjöld,
sem fjölskyldan hefur sjálfviljug
innt af hendi hingað til. Er hætt við
að skattar hækki óþyrmilega í kjöl-
farið.
í kjölfar dómsins hafa þegar
komið upp eðlilegar kröfur frá elli-
lífeyrisþegum og námsmönnum um
að ekki skuli tekið tillit til fjöl-
skyldutekna á sama hátt og dómur
Hæstaréttar kvað á um gagnvart
öryrkjum.
Skattar og jafnrétti
Dómur Hæstaréttar hefur í för
með sér að hjón, öryrki giftur há-
tekjumanni, sem eru með 400 þ.kr.
fjölskyldutekjur á mánuði, fái 30
þ.kr auknar bætur. Fjölskyldan
hefur því um 430 þ.kr. tekjur til að
moða úr eftir dóminn. Þessar 30
þ.kr. auknu bætur eru greiddar úr
sameiginlegum sjóðum lands-
manna, sem eru fjármagnaðir með
sköttum, t.d. virðisaukaskatti, sem
allir greiða. Líka jafnstór fjölskylda
sem er með 200 þ.kr. fjölskyldu-
tekjur á mánuði. Skattar lágtekju-
fjölskyldunnar hljóta að hækka.
Hún á að sjálfsögðu tekjur sínar en
ríkið tekur (lítinn) hluta þessara
tekna/eigna af henni til að færa há-
tekjufjölskyldunni. Hvernig skyldi
Hæstiréttur meta slíkan eignatil-
flutning frá fátækum til ríkra í ljósi
eignarréttarákvæða stjómarskrár-
innar og þess að allir skuli vera
jafnir fyrir lögum? Ég spyr bara.
Að gera vel
Almennur vilji er til þess að gera
vel við þá sem af einhverjum ástæð-
um hafa farið halloka í lífsbarátt-
unni. Túlkun dóms Hæstaréttar
gerir það erfiðara. Fjármunir eru
takmarkaðir og spurning hvort
unnt sé að skattleggja mikið meira
án þess að ganga of nærri skatt-
greiðendum. Ef stórauka á
greiðslur til þeirra öryrkja, aldr-
aðra og námsmanna, sem njóta
sæmilegra fjölskyldutekna og hugs-
anlega þai'f að margfalda tel^í-
óháðan barnalífeyri þá verður aug-
ljóslega minna til fyrir þá, sem ekki
státa af sterkri fjölskyldu og þurfa
stuðning. Ekki er hægt að leysa
nýjan vanda einhvers lítils hóps því
aðstoðin verður að ganga jafnt til
allra með sama einkenni þótt þeir
séu vel settir. Þannig vinnur þessi
einstaklingshyggja gegn þeirri
samtryggingu, sem velferðarkerfið
okkar hefur verið byggt á.
Ekki er að sjá á sigurviðbrögðum
forystumanna öryrkja að þeir hafi
áhyggjur af þessu enda virðast þeir
eingöngu líta til afmarkaðs þáttrffp
þessa máls án þess að sjá heildar-
áhrifin. Þeir eru svo sem ekki einir
um það. Þeir virðast auk þess álíta
að fé til þessara bóta komi frá guði
eða frá ríkisstjórninni. Gott ef ekki
frá forsætisráðherra persónulega.
En þeir voru ekki að „sigra“ for-
sætisráðherra. Þeir voru að sigra
skattgreiðendur.
Höfundur er alþingismaður.
í heimilishaldi og iðnaði.
Tlðum þvotti með sótthreinsandi efnum.
Óhreinindum, málningu, olíu, kítti, sementi
o.þ.h.
Húðþurrki vegna vinnuumhverfis.

LYFIA
K. Pétursson ehf
www.kpetureson.net
0
Betra starf
www.radning.is
TILKYIMMIIMGAR
n
Hjp líM Seltjarnarnesbær
Auglýsing um deiliskipu-
lag á Seltjarnarnesi
Austurströnd 7 bensínstöðvarlóð, nýtt
deiliskipulag
í samræmi við 25. gr. Skipulags- og byggingar-
laga nr. 73/1997, með síðari breytingum er hér
með auglýst til kynningar tillaga að nýju deili-
skipulagi lóðarinnar nr. 7 við Austurströnd.
Tillagan gerir ráð fyrir nýrri þjónustustöð með
þvotta- og smurstöð, ennfremur skrifstofu-
byggingu 2ja hæða í norðurhluta lóðar. Tillag-
an liggurframmi á bæjarskrifstofu Seltjarnar-
ness á skrifstofutíma frá og með 2. janúar 2001
til og með 15. febrúar 2001.
Athugasemdum og ábendingum skal skila til
Tæknideildar Seltjarnarness, Bygggörðum 1,
fyrir 1. febrúar 2001.
Þeir sem ekki gera athugasemdir innan tilskil-
ins frests, teljast samþykkja tillöguna.
Seltjarnarnesi, 27. desember 2000.
Byggingarfulltrúinn Seltjarnarnesi.
STYRKIR
Námsstyrkir
Breska sendiráðið
Breska sendiráðið býður íslenskum náms-
mönnum sem uppfylla eftirfarandi skilyrði,
að sækja um nokkra styrki til framhaldsnáms
við breska háskóla skólaárið 2001/2002.
Umsækjendur þurfa annað hvort að hafa tryggt
sér skqlavist eða hyggja á framhaldsnám við
breska háskóla. Styrkirnir eru til greiðslu á
skólagjöldum, annar kostnaður er ekki inni-
falinn í þeim.
í samvinnu við sendiráðið mun fyrirtækið
Glaxo SmithKline á íslandi einnig bjóða styrk
til náms í einhverri heilbrigðisgrein.
Umsóknareyðublöð fást í Breska sendiráðinu,
Laufásvegi 31, 101 Reykjavík, (sími 550 5100)
virka daga milii kl. 9.00 og 12.00 frá 3. janúar.
Einnig er hægt að fá þau send.
Umsóknum ber að skila í sendiráðið fyrir
31.janúar 2001.
Umsóknir, sem berast eftir það, koma ekki til
greina við úthlutun.
SMAAUGLYSINGAR
FÉLAGSLÍF
Þrettándaferð Jeppadeildar f
Bása 6.-7. jan. Þrettándagleði
í þessu saeluríki vetrar og fjalla.
Pantið strax eftir helgi. Léttar
göngur. Sameiginleg kvöldmál-
tíð.
Sunnudagur 7. janúar kl.
10.00 Nýársferð í Krýsuvík
og Herdísarvík. Áð
í Krýsuvíkurkirkju og á slóðum
skáldsins Einars Ben. í Herdis-
arvík. 25 ár frá fyrstu kirkjuferð
Útivistar. Séra Pétur Þorsteins-
son verður með í för.
Tunglskinsganga — blysför á
fullu tungli 9. janúar kl.
20.00.
Útivist óskar öllum gleðilegs
nýs ferðaárs og þakkar fyrir
það gamla.
Sjáumst í sem flestum Úti-
vistarferðum á nýja ár-
inu! Heimasíða: utivist.is
mbl.is
íþróttir á Netinu