Skírnir - 01.01.1902, Blaðsíða 4

Áttavísmi.
fl
frjálslynd trúarbrögð verða venjulega samfara, að sínu levti eins og
hjátrúin og fáfrœðin.
Þó er uppfræðingin ein'ekki næg til að tryggja frelsið. Yel upp-
frædd þjóð, sem lifir atorkulitlu draumalífi, getur vel lifað í þræl-
dómi. Uppfræðingin og mentunin verður að gerast frjósöm í atorku
og starfssemi, ef duga skal. Hún verður að knýja mennina fram til
að afla sér auðs og lifsþæginda með eflingu atvinnuveganna, og helzt
með sem fjölbreyttustum atvinnuvegum. Sagan sýnir oss, að þær þjóð-
ir standa fremst í frelsi og velvegnun, sem aflað hafa sér nokkurrar
velmegúnar og fjölbreyttasta atvinnuvegi stunda, þar á meðal hand-
iðnir, iðnað og verzlun. Því fjölbreyttari som atvinnuvegirnir verða,
því almennari verður mentunin; því síður lendir valdið í höndum ein-
stakra manna eður einnar stéttar, heldur dreifist út til allra stétta
mannfélagsins. Það virðist því vera náttúrunnar lögmál, að eftir þvi
sem þjóðunum fer fram, eftir því eykst hluttaka allrar afþýðu i stjórn
sinni.
Þá hafa og mjög mikil áhrif á þjóðirnar þau ytri kjör, sem þær
eiga við að búa af náttúrunnar hondi, og fiafa stórmerkir rithöfundar
á það bent, svo sem Montesquieu (Esprit de loix), Buckle (History of
Civilization), Erskine May (Democracy in Europe) o. fl.
Það sýnir sagan oss, að harðstjórn og þrældómur hafa jafnan
bezt þrifist i hitabeltinu; en mildu (tempruðu) beltin hafa ein fóstrað
mannfrelsi og sjálísstjórn. Þetta er þvi merkilegra, sem siðmenning
mannkynsins á þó í fyrstu upphaf sitt að rekja í hitabeltið. En svo
undarlegt sem það má virðast, þar sem mentun og frelsi hafa orðið
svo mjög samfara i öðrum löndum, þá hefii þessu verið annnan veg
farið í Austurlöndum og öðrum inum heitustu löndum; lærdómur, skáld-
skapur, heimspeki og listir hafa getað þróast þar, en þessu hefir ekki
getað orðið samfara framför í mannfélagsskipun og stjórnháttum.
Þetta getur eklci verið hrein tilviljun, og hindurvitna-trúarbrögð og
hjátrú austurlanda-þjóðanna, svo meinleg sem hún annars er framför-
um manna, getur ekki ein verið völd að þessu; þvf að með vaxandi
mentun hefðu þjóðirnar orðið að vaxa upp úr þvi. Orsökin mun öllu
heldur liggja í lífsskilyrðunum frá náttúrunnar hendi. í hitabeltinu
leggjast hitinn og frjósamur járðvegur á eitt að margfalda þær afurð-
ir jarðarinnar, sem menn hafa sér til viðurlífis. En við það eykstmjög
hraðfara viðkoman eða mannfjöigunin. Nauðsynjar almennings og lífs-