Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1940, Blaðsíða 92

84
hjálp muni hægt að vita miklu meira um breytingar jökulsins á þessu
tímabili.1) En af þeim þremur atriðum, sem þeir A. J. J. nefna um
þessar breytingar, verður ekkert ráðið um það, hvernig hann var
t. d. 1000 eða 1300.
En þá eru ályktanir af álíkum. Vatnajökull hefir breytzt svo og
svo, þar af má geta sér til um Mýrdalsjökul. Þetta er reynandi.
A. J. J. segir (bls. 10): „Á Njálutíð hafa jöklar verið miklu minni en
nú. Má t.d. minna á, að Skeiðarárjökull hefur þá ekki verið til. Skeið-
ará og Núpsvötn, hin ferlegu vatnsföll, er frá honum koma, eru aldrei
nefnd í Njálu, en yfir þau hefði Flosi o. fl. orðið að fara, ef til hefðu
verið. Þá er sandurinn (Skeiðarársandur) kenndur við Lómagnúp, en
ekki Skeiðará, af því að hún hefir ekki verið til, a. m. k. ekki sem
jökulvatn" .
Hér hefur nú A. J. J. heldur en ekki brugðið á skeið. Núpsvötn
og Skeiðará hafa ekki verið til, af því að þau eru ekki nefnd í Njálu!
Var Hverfisfljót þá heldur ekki til, eða Jökulsá á Sólheimasandi ?
Hvorugt er nefnt í Njálu. En annars er óþarft að fjölyrða um svona
röksemdir, þar sem aðrar heimildir eru til um þessi vötn. Núpsvötn
er sama vatnsfallið og Lómagnúpsá, sem getið er um í Guðmundar
sögu2); það var um 1200 svo mikið vatnsfall, að það var dögum saman
ófært (kannske hlaup í því). Stytting nafnsins Lómagnúpsá er Gnúpsá
(Núpsá), sem enn er til snemma á 17. öld (Krukkspá, kort Mer-
cators 1607 — sett við bæ —), en vanalegast er þá og síðan nafnið
Núpsvötn. Skeiðará — eða tilsvarandi jökulvatn — var til á land-
námstíð og hét þá Jökulsá; er hennar fyrst getið í Landnámu, þar
sem segir, að Þorgerður kona Ásbjarnar Heyjangurs-Bjarnarsonar
nam land milli Kvíár og Jökulsár; í Hauksbók er sagt nánar frá
því, hversu hún nam land: hún leiddi kvígu frá sólaruppkomu til
sólarlags og komst vestur að Kiðjaleit hjá Jökulsfelli.3) Þetta sýnir,
að Jökulsá þessi var austan til á sandinum. Jökulsá er aftur nefnd í
Rauðalækjarmáldaga 1179. Nafnið er enn til á 17. öld og kemur fyr-
1) Með ummæli eins og þau um dalinn upp af Emstraá verður vitan-
lega að fara gætilega. Ég skal geta þess, að Sveinn Pálsson kannaðist við
þau á ofanverðri 18. öld og fer um þetta efni svofelldum orðum: „Paa dens
(o: Mýrdalsjökuls) Norder Side ovenfor en opblæst Egn kaldet Emstrur, og
hvorefter denne Jökeldeel af nogle kaldes Emstrujökull, tales om en Dal, der
formodes at have været beboet af Rövere, samt endnu havde en smuk Skov;
men ventelig er dette blot Sladder". (Beskriv. af isl. Vulkaner og Bræer, II, 40).
2) Bisk I. 406—67.
3) Landn. 1925, bls. 142—43.