Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1949, Side 67

71
ágætlega röksemdafærslu höf., og þarf þar engu við að bæta, en
það er mér ráðgáta, hvers vegna hann hefur horfið frá þeim heil-
brigðu áformum, er hann hafði, þegar hann lagði upp í Þjórsárdals-
förina 1939, að ákveða aldur öskulaga af fornleifum. Og óskemmti-
legt er til þess að hugsa, ef S. Þ. ætlar sér í framtíðinni að hafa
þessi sjónarmið við aldursákvörðun öskulaga eins og síðasta grein
hans um þessi efni, sem birtist í Þjóðviljanum 7. sept. 1949, gefur
tilefni til að álíta.
I þessari grein, sem nefnist ,,Sitt af hverju um sumarrannsóknir“,
boðar S. Þ. fráhvarf sitt frá þeirri skoðun, að ljósa vikurlagið sé frá
árinu 1300, og kennir þar margra grasa. Þar segir m. a.: ,,Hin skoð-
unin, sem ég er upphafsmaður að, er sú, að byggðina í innri hluta
Þjórsárdals hafi tekið af í einni svipan, vegna mikils líparítgoss úr
Heklu“. Hér kallar hann sig upphafsmann að þessari skoðun, þrátt
fyrir það, að hann í ritum sínum er búinn að vitna til Þ. Thoroddsens
um þetta atriði. Síðan segir hann um það: ,,Þetta tel ég fullsannað
mál, er ekki verður lengur um deilt“. Þetta fullyrðir S. Þ. nýkominn
frá útgreftri bæjarins í Gjáskógum í Þjórsárdal, sem allar líkur
benda til að hafi verið kominn í eyði, þegar ljósi vikurinn féll (sbr.
Morgunblaðið 10. sept. ’49). Væri ekki rétt að geyma fullyrðingar
þar til áframhaldandi útgreftri í Þjórsárdal er lokið?
Þá segist S. Þ. hafa komizt á þá skoðun, að Heklugosið 1104
hafi tekið af byggðina í Þjórsárdal inn og á Hrunamannaafrétti, vegna
þess, að hann hafi fundið nýtt öskulag, sem geti komið heim við lýs-
inguna á gosinu 1300, eins og hann áður var búinn að setja sem
skilyrði fyrir því að hagga mætti aldursákvörðun hans á ljósa ösku-
laginu. Það skipti hann sýnilega engu máli, þó að þá nýskeð hafi
fundizt á Þórarinsstöðum brot úr víkingaaldarnælu eins og áður á
Rógshólum (sbr. frásögn í þessu hefti, bls. 132. Aðrir munu líta svo
á, að víkingaaldarmunirnir séu nú orðnir það margir frá bæjunum,
sem ljósa öskulagið lagði í eyði, að ekki komi til mála, að það sé
frá árinu 1300, hvað svo sem öðrum öskulögum líður? Hitt getur svo
komið til álita, hvort víkingaaldarmunir hafi almennt verið í notkun
fram til 1104 hér á landi, eða hvort annálar skýri rétt frá, að fyrsta
Heklugosið eftir landnám hafi orðið þetta ár. En S. Þ. er þó ekki
ánægður með sannanir sínar nema að nýja öskulagið finnist einnig
á Norðurlandi, þá fyrst mun rætast það, sem hann nú sér hilla undir,
að langlíkast sé, að ljósa vikurlagið sé frá gosinu 1104. Og það
myndi með orðum S. Þ. ,,m. a. skýra hvers vegna ekki er getið kirkju
í Þjórsárdal í kirknatali Páls biskups frá því um 1200“. Þetta segir