Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1949, Page 115

117
til jafns við lagið frá 1693 að þykkt. I jarðvegssniðum efst í Landsveit,
í Þjórsárdal og annars staðar í Eystrihrepp er lagið frá 1693 víðast
3—6 sm þykkt og sums staðar allmiklu þykkara. Vikurinn er bas-
ískur (kísilsýrumagn 55%) og dökkur að lit.
Heklugosið 1693 byrjaði síðla dags þann 13. febrúar, sem var
mánudagurinn fyrsti í góu. Séra Daði Halldórsson í Steinsholti
segir það hafa byrjað á áttunda tímanum um kvöldið, en séra
Arni Þorvarðsson á Þingvöllum segir það hafa byrjað kl. 6. Gosið
byrjaði mjög snögglega og virðist hafa hagað sér í byrjun mjög
svipað og síðasta Heklugos. Vindur var af landsuðri, og bar vikur-
fallið til norðvesturs, yfir norðurhluta Landsveitar og Hreppa. Séra
Daði skrifar ,,at i V2 Times Tid ödelagdes med eet af Pimsten og
Sandskyer fölgende Gaarde i Ytsta Hrepp Sandat. Skriduf. og
Asolfsst. som aldrig vil blive beboede“. Heimildum ber saman um,
að aðalvikurfallinu hafi verið Iokið fyrir hádegi þann 14. febrúar.
Séra Daði segir vikurlagið hafa verið um hálfrar álnar þykkt í Eystri-
Hrepp og getur þess ennfremur, að í Þjórsárdal hafi fundizt þrjár
vikurkúlur (bombur) hálfur faðmur að ummáli (þ. e. um 30 sm
í þvermál). Virðist mér út frá athugunum á vikurlaginu í jarðvegs-
sniðum líklegt, að hér sé farið með rétt mál. Samkvæmt sömu heim-
ild féll hjá Skarfanesi á Landi hraunflikki, sem var faðmur að um-
máli (60 sm í þvermál).1 Hefur verið allsendis óbyggilegt í Sandár-
tungu eftir þetta vikurfall.
Skal nú vikið að athugunum á vikurlögum í bæjarrústunum í
Sandártungu.
Áður en bæjarrústirnar voru framgrafnar, voru þær nær huldar
fokmold og vikri. Þó sást ofan á steinveggi á stöku stað, steinar úr
vegghleðslum lágu hér og hvar ofan á bæjarhólnum og steinadrif
var allt í kring um hann. Snið A á meðfylgjandi mynd er mælt yfir
bæjargöngin 1,2 m innan við þröskuldinn. Næst steingólfinu í göng-
unum er þykkt lag af vikri úr gosinu 1693. Nær þetta lag eftir gólf-
inu inn undir baðstofudyr og inn í miðjan miðgang. Vikurinn er
mjög grófur, en þó nokkru fínni eftir því sem innar dregur, og eru
stærstu vikurkögglarnir upp í 12 sm í þvermál. Þessir stærstu
kögglar eru brot úr vikurkúlum, og er ekki ólíklegt, að sumar þeirra
1) Staðhæfing Thoroddsens (í Gesch. d. isl. Vulk.), að í Þjórsárdal hafi
fallið vikurkúlur 2 m í ummál og að hraunflikkið, sem féll hjá Skarfanesi,
hafi verið margir faðmar að ummáli, er byggð á einhverjum misskilningi
eða mislestri á bréfi séra Daða, sem er mjög torlesið.