Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1963, Blaðsíða 98

102
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
flöt, með smá-blágrýtishólum í, suðvestur af Kambsheiði, um 600
m vestur af Lýtingsstöðum.
Báðar þessar réttir hafa verið nefndar Kambsrétt. Hvort nafnið
er dregið af Kambsheiði, sem þær standa í námunda við, eða það eigi
rót sína að rekja til réttanna í Kambi, sem fyrr getur, er ekki hægt
að segja um.
Kambsrétt hin seinni er hlaðin úr illa löguðu blágrýti, sem er
þungt í meðförum og óstöðugt í hleðslu. Hefur því oft þurft að end-
urbæta hana. Um eitt skeið var allmikið rætt um að endurbyggja
hana úr steinsteypu. Ýmissa orsaka vegna varð ekki úr þeirri fram-
kvæmd.
Almenningurinn er hringlaga, 17 m í þvermál, og út frá honum
eins og geislar 17 dilkar, 17 m langir, en misbreiðir. Bændur eru 2
til 10 í dilkfélagi, eftir nábýli og staðháttum.
Frá því nokkru fyrir síðustu aldamót og þar til fénu fór að fækka
af völdum mæðiveikinnar áttu margir bændur góð fjárbú á þessu
svæði. Meðan fært var frá ánum, áttu flestir bændur sauði, sumir
marga. Þeir voru reknir til f jalls og meiri hluti af öðru geldfé, ásamt
lömbum. Þegar fráfærur lögðust niður og sauðaeign hvarf, hættu
sumir að reka fé sitt á afrétt.
Meðan engar girðingar voru til að hindra rennsli fjárins og það
flakkaði viðstöðulaust bæja og byggða á milli, kom margt fé í Kambs-
rétt. I fjallskilareglugjörð Rangárvallasýslu eru 4 byggðasöfn ákveð-
in á hausti. Hið fyrsta er mánudaginn í 23 v. sumars. Næsta dag,
þriðjudag, voru allar kindur, sem ekki voru hirtar í heimarétt, rekn-
ar til Kambsréttar. Þar voru sérstakir menn, sem hreppsnefndir við-
komandi sveita höfðu útnefnt, til þess að gæta safnsins. Það þótti
ófrjálst og leiðinlegt starf. Hreppstjóri Holtahrepps var réttarstjóri.
Hann sá um, að rekið væri 1 almenninginn, þegar þess þurfti, áminnti
um að fjárdrætti væri hraðað, því sumir áttu langt heim, t. d. Þykk-
bæingar. 1 réttarlok seldi réttarstjóri ómerkinga og kalineyrð lömb,
sem eigendur gátu ekki helgað sér. Var þá stundum fjörlega boðið,
sérstaklega ef um mislitt og fallegt sauðarefni var að ræða, og menn
höfðu hresst sig mátulega á réttarpelanum, sem oft var hafður með
í Kambsrétt. Þeim kindum, sem ekki voru hirtar í réttinni, kom
hreppstjóri fyrir hjá einhverjum bónda nálægt henni. Hann skrif-
aði mörk kindanna og sendi afrit af þeim lista til allra hreppstjóra í
Rangárvallasýslu. Eigendur kindanna gátu svo sótt þær til bóndans,
sem gætti þeirra, gegn 3 aura gjaldi fyrir hvern sólarhring, sem
þær voru í umsjón hans. Þær kindur, sem ekki gengu út á milli rétta,