Óðinn - 01.01.1924, Qupperneq 9

ÓÐINN
9
Skólasjóðurinn óx mikið 1873 og fyrri hluta ársins
1874, svo að hann varð 8000 kr., og /. okt. 1874
var kvennaskólínn settur af Þóru Melsteð í húsi Páls
Melsteðs við Austuvöll. Svo var þá skólinn fátækur,
að hann hefði þó eigi getað staðist, ef »Classenska
Fideikommisið« og Vallö stofnun hefðu eigi hvort um
sig veitt honum 200 kr. á ári til þess að byrja með.
Þó var Þóra Melsteð forstöðukona hans kauplaust
fyrsta árið, og Páll Melsteð kendi íslensku, sögu og
landafræði ókeypis fjögur fyrstu árin.
I skólanum voru ýmist 10 eða 11 stúlkur fyrstu
árin. Það var eigi húsrúm fyrir fleiri. Ur landssjóði
fekk skólinn 200 kr. árið 1876 og eins 1877, og því-
næst 400 kr. á ári tvö hin næstu ár. Stúlkurnar fengu
ókeypis alla kenslu, svo skólinn hafði eigi aðrar tekj-
ur en ársvexti af sjóðnum og áðurnefnda styrki.
En nú kom það brátt í Ijós, að skólinn gat ekki
vaxið, því húsrúmið var of lítið og hvergi betra hús-
næði fáanlegt. Skólasjóðurinn var langt of lítill til þess
að hægt væri að reisa skólahús fyrir hann. Þess
hefði þá eflaust orðið langt að bíða, að á þessu yrði
ráðin nokkur bót, ef Páll Melsteð hefði eigi að bæn
konu sinnar rifið hið gamla hús sitt, er var gott og
vel hentugt fyrir hann sjálfan og að öllu leyti ófúið,
og bygt upp nýtt stórt hús handa kvennaskólanum.
Hús Páls Melsteð hafði kostað 4000 kr.; hann bjó í
því fyrir 280 kr. á ári, ef húsaleigan (renta, viðhald á
húsinu, skattar og vátrygging) er reiknuð sjö af hundr-
aði. Hið nýja hús hans kostaði tæpar 20000 kr., og
varð nú húsaleiga hans 1400 kr. eða fullum 1100 kr.
hærri en áður. I fyrstu voru eigi efni til þess að hafa
nema tvo bekki, og fyrir þá fjekk Páll Melsteð 280
kr. á ári, fyrir húsrúmið, ræstingu, ljós og eldivið.
Um þessar mundir var eigi hægt í Reykjavík að
leigja út góð herbergi, nema gegn of lítilli leigu. Þótt
Páll Melsteð fengi meiri húsaleigu síðar, er skól-
inn óx, varð hann samt jafnan upp frá þessu að
le99Ía á sig að meðaltali 5—600 kr. árlegt gjald
sökum kvennaskólans. Það var í efnalegu tilliti mjög
hættulegt fyrir hann, af því hann hafði litlar tekjur
og var yfir hálfsjötugt, er hann lagði út í þetta. Til
þess að reisa húsið varð hann að taka til láns um
14000 kr. alls og auk þess að verja til þess því, er
hann átti. Það þrengdi líka nú svo að honum í efna-
legu tilliti, að hann gat eigi kent lengur kauplaust í
kvennaskólanum, þótt um litla fjárupphæð væri að
ræða. Hann tók því 35 aura fyrir tímann eftir þetta,
svo var þá kenslan í hannyrðum borguð, en bók-
Ieg kensla var þá 50 aura tíminn. — Hann vann
jafnan baki brotnu, til þess að geta staðið í skil-
um við alla, og honum tókst það. Hann var mála-
flutningsmaður, kendi 18 tíma á viku í lærða skólan-
um og fekk rúmlega 450 kr. fyrir það, hann kendi
í kvennaskólanum, og hann ritaði sögubækur og fjekk
mest 40 kr. fyrir örkina í þeim; það fjekk hann nú
hjá Bókmentafjelaginu, en áður fjekk hann 20 kr.
fyrir örkina hjá því, og þau ritlaun fjekk hann fyrir
hinn mesta hluta af hinni stóru mannkynsögu sinni.
Sem forstöðukona kvennaskólans fjekk kona hans
venjulega upp frá þessu 500 eða 600 kr. á ári, og
það gekk upp í rentur og afborgun af lánum þeim,
sem maður hennar hafði tekið til þess að reisa skóla-
húsið fyrir. Það var hjer um bil svo mikið sem húsa-
leiga Melsteðs varð nú hærri en áður. Þá er litið er
á það, hvað þau hjónin urðu að leggja á sig fyrir
húsnæði kvennaskólans, má með sanni segja að þau
fengju aldrei neitt fyrir starf sitt við kvennaskólann
upp frá þessu, nema þá litlu borgun, sem Páll Mel-
steð fjekk fyrir kenslu sína eftir þetta, en hann kendi
ekki mjög mörg ár við skólann eftir þetta. Hins veg-
ar kom það fyrir löngu eftir þetta, að hann einstaka
sinnum sagði stúlkunum frá ýmsu úr íslandssögu, ef
einhver kennari fatlaðist frá kenslu. En Þóra Mel-
steð var forstöðukona kvennaskólans í 28 ár eftir
þetta. Þau lifðu af þeirri atvinnu, sem Páll Melsteð
hafði, en laun þeirra hjóna við kvennaskólann voru
aðallega ánægja sú, sem þau höfðu af því, að sjá
skólann vaxa og blómgast og að sjá það gagn, sem
hann gerði íslenskum konum. Það gladdi þau bæði
innilega.
Alt fór þó vel. Páll Melsteð varð fjörgamall maður,
og lifði nærri 32 ár eftir að hann reisti kvennaskóla-
húsið; sökum dugnaðar, reglusemi og sparsemi gat
hann árlega borgað dálítið af þeim skuldum, sem
hann hafði sett sig í vegna skólans. Þó átti hann, er
hann fjell frá, töluvert minna til en 1878, og kona
hans hefði þá verið illa stödd og nálega öreigi eins
og verðlag var á öllu þá, ef hún hefði þurft þá að
greiða skuld þá, sem hvíldi á húsinu. En skólinn óx
og dafnaði vel í nýja húsinu. Hann varð í tíð Þóru
Melsteð fjórir bekkir og auk þess bæði vefnaðardeild
og matreiðsludeild. í hann gengu alls milli tíu og
ellefu hundruð stúlkur og þær breiddu út hreinlæti
víða um landið. Kvennaskóli þessi braut líka ísinn og
barðist gegn arfgengum hleypidómum á íslandi. í
fyrstu þurfti skrifari kvennaskólanefndarinnar við og
við að rita greinar í blöðin kvennaskólastofnuninni og
mentun kvenna til varnar, en það breyttist. Stofnun
kvennaskólans í Reykjavík vakti svo mikinn áhuga á
mentun kvenna, að tveir kvennaskólar voru reistir á