Óðinn - 01.01.1924, Síða 31

Óðinn - 01.01.1924, Síða 31
ÓÐINN 31 landsmálið var mál bændanna! Og æðri stjettirnar litu niður á bóndann. Hann var kallaður »fjósuppalning- urinn«. Og þegar einhverju sinni voru kosnir til stór- þingsins margir bændur, sagði eitt blaðanna að þar væri um að ræða »innrás barbara«. Dýpri rætur átti hún sjer ekki, virðingin fyrir bóndanum, sem þeir veisluörir voru þó vanir að kalla »hinn sanna, mikla, norska mann«, »hinn óháða óðalsbónda« o. fl. Svo kom Ivar í Asi — sjálfmentaður bóndamaður og sagði: »við skulum gera bændamálið að höfuðmáli landsins«. Það var í rauninni ofur skiljanlegt, að slíkt vekti ákafa andúð. I öndverðu var því landsmálið — auð- virðilegt bændamálið — háði beitt og heiftyrðum. Og sú hefur orðið raunin á alt fram á þennan dag. Því þó merkilegt megi heita — norskum bændum var heldur ekki mikið um málið gefið. Til að skilja slíka aðstöðu er nauðsynlegt að vita það, að norskir bænd- ur voru sneiddir bókmentaþekkingu og áhuga. Frá einni hlið út af fyrir sig, verður bænum varla betur lýst, en Garborg gerir í »Fred«: »Bændurnir eru sterkur og stirður lýður, sem grefur sig gegn um lífið með striti og stauti, rótar í jörðinni og rýnir í ritn- inguna, pínir korn úr jörðinni og von úr draumum sínum, trúir á skildinginn og felur sig guði á vald«. Biblían og postillan var hið eina sem bóndinn las, og málið, sem þær voru skrifaðar á, þáð talaði presturinn, og það talaði drottinn sjálfur á Sinaifjalli. Slík var vanþekkingin í raun og veru, og það vitum við að gegn vanþekkingunni eru jafnvel guðirnir máttvana. Vanþekking og kæruleysi varð þess valdandi, að bændurnir ljetu landsmálið liggja óbætt hjá garði í næst um því 50 ár. Allir skólarnir sem spruttu upp fram eftir öldinni notuðu danska tungu og alt sem norskt var þótti skrílslegt og var reynt að uppræta það hjá nemend- unum. 011 blöðin notuðu dönskuna, stjórnarmálið var danska, og hinar auðugu bókmentir voru á dönsku. Það var hugsandi að landsmálið kynni að kafna í fæðingunni. En það sýnir einmitt lífsþrótt þess og h'fsrjett, að það skyldi ekki drukna í öllu þessu dönskuflóði. En tregðan á framgangi málsins er af því runnin, eins og fyr segir, að þjóðræknismeðvitund Norðmanna var ekki vakandi. Og einn af hinum fremstu læri- meisturum og lýðvakningarmönnum okkar, Christofer Brun, sagði einu sinni, að þegar hinn norski þjóðar- andi vaknaði, væri það augljóst, að landsmálið ynni, en aðkomumálið yrði undir. Þetta brýtur kannske í bág við þær skoðanir margra — að Norðmenn sjeu svo afskaplega þjóðlegir, það hef jeg heyrt, bæði hjer á Islandi og hjá útlendingum í Noregi. En samt sem áður hika jeg ekki við að halda því fram, að til skams tíma hafa Norðmenn verið afskaplega óþjóð- legir. Þeir hafa kannske oft notað stór orð til þess að sýna norska þjóðrækni. En jeg get ekki hugsað mjer nokkra þjóð, sem í hugsun og athöfn hefur sví- virt sjálfa sig meira en norska þjóðin. — Alt annað var gott og blessað — alt nema það sem norskt var. Þann þáttinn hefur brostið sem að mínu viti er megin- þáttur sannrar þjóðrækni: þekkinguna á sjálfum sjer, virðingu fyrir sjálfum sjer og sínu, og trúna á sjálfan sig. Það er fyrst á síðustu tímum, að norskur þjóðar- andi hefur vaknað svo, að Norðmennirnir eiga, al- mennar en áður fyr, sjálfstrú og sjálfsvirðingu. Það var fyrst 1884 að svo langt var komið trausti þjóðar- innar til sjálfrar sín, að hún fekk verulega sjálfstjórn. Og það var fyrst árið 1905, að þjóðin var svo langt komin í þjóðernislegum styrk og samvinnu, að hún gat rofið samband, sem verið hafði til meins og gremju bæði Norðmönnum og Svíum. En um leið og þjóðin vaknaði til stjórnarfarslegs sjálfstæðis, vaknaði einnig spurningin um menningar- legt sjálfstæði, spurningin um það, hvort unt væri að reisa norska menningu á norskum grundvelli. Og það er spurning um málið fyrst og fremst, því málið er hið helsta þjóðernislega sjerkenni hverrar þjóðar. Hin eiginlega málstreita hefur í rauninni ekki stað- ið yfir nema frá því um 1900. Þar á undan voru þeir mjög fáir, sem höfðu verið málmenn — að eins nokkrir hugsjónamenn úr hópi kennara og stúdenta. Og alt starfið fyrir þann tíma var að eins undirbún- ingsstarf eða aðdragandi. Arið 1885 var þeim gert jafn hátt undir höfði — dönskunni — eða ríkismálinu sem nú var kallað — og landsmálinu. Það var sett inn í barnafræðslulögin, að börnin skyldu læra bæði málin, og 1892 var svo ákveðið að skólahjeruðin gætu valið um það, hvort málanna þau vildu hafa að höfuð- máli. Sama árið fekk fólkið einnig leyfi til þess að syngja norska sálma í kirkjunum, ef það vildi. I öllu landinu voru um 6000 skólahjeruð. Fyrir 1905 höfðu að eins nokkur þeirra valið landsmálið að höfuðmáli, 1917 voru þau 14—1500 og nú eru þau yfir 2000 og fer óðum fjölgandi. Og hafi landsmálið einu sinni unnið eitthvert skólahjerað, þá er það ríkismálinu tap- að fyrir fult og alt. Það er ekki einungis í barnaskólunum, heldur einnig í öðrum skólum, sem landsmálið brýtur sjer braut. Ung- lingaskólarnir eru um 95 og í flestum þeirra er lands- málið aðalmálið. Og jeg efast ekki um það, að mikill hluti þeirra, sem koma frá kennaraskólunum, eru mál-

x

Óðinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Óðinn
https://timarit.is/publication/205

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.