Óðinn - 01.01.1924, Blaðsíða 32

32
ÓÐINN
menn. Við búnaðarskóla, húsmæðraskóla o. fl. verður
landsmálinu einnig vel ágengt. En við æðri skólana,
mentaskólana, hefur róðurinn sókst seinna — aðal-
lega vegna þess að það voru bæjarskólar og lítið
sóttir af æskulýð sveitanna áður fyr. Árið 1907 var
svo ákveðið að stúdentarnir skyldu skrifa aukastíl á
landsmálinu við examen artium. Síðan hafa komið upp
mentaskólar, þar sem landsmálið er aðalmál. Nú eru
þeir átta.
Hver er svo árangurinn af landsmálskenslu skól-
anna? Samkvæmt minni litlu reynslu — og svo er um
marga aðra — er öllum þorra unga fólksins — einnig
bæjarfólksins — auðveldara um að Iæra landsmál
en ríkismál, og skriflegu prófin við kennaraskólana t.
d. eru alt af betri fyrir landsmálið en ríkismálið. Við
síðasta stúdentapróf höfðu 9 af hundraði af stúdent-
um landsmálsskólanna einkunnina præ ceteris (ágætt),
en við ríkismálsskólanna að eins 1,3°/o. Að sjálfsögðu
má ekki leggja of mikið upp úr þessu. ]eg á að eins
við það, að það geti bent nokkuð í þá átt, að það
sje bæði auðvelt og gott að læra landsmálið. Áður
voru það að eins fáir embættismenn og stúdentar sem
voru málmenn, nú fjölgar þeim með hverju ári. Með
tíð og tíma munum við því eignast embættisstjett, sem
ekki að eins kann landsmálið, heldur ann því og
notar það.1)
Áður var ríkismálið einrátt í stjórn ríkis, kirkju og
hjeraða, því annað kunnu menn ekki. En nú kemur
upp krafan um norskara mál í landsstjórninni. í fyrra
krafðist meira en þriðjungur allra hjeraðsstjórna þess,
og helmingur fylkisþinganna (en það eru árleg þing
fyrir hvert fylki). í vetur fer fram atkvæðagreiðsla um
norskar póstauglýsingar, og eftir þeim úrslitum, sem
mjer þegar eru kunn, hefur meira en helmingur hjer-
aðsstjórnanna valið landsmálið, og margir bæði málin
— þar á meðal margir bæir. Þetta sýnir það, á hvaða
átt hann er. í sömu áttina benda einnig ýmsar staða-
nafna-breytingar. Fyrmeir var öllum nöfnum snúið
»uppá dönsku«. Kolbotn varð að Kullebunden og
1) Hjer verð jeg að skjóta inn dálítilli athugasend: Mál-
streitan hefur enn sem komið er snúist mest um ritmálið, ekki
talmálið. Hver maður hefur talað og lesið landsmálið eins og
best lá við mállýsku hans. Því landsmálinu er ekki ætlað að
útrýma mállyskunum, heldur hreinsa þær. En því fleiri sem þeir
kennarar, embættis- og sýslunarmenn eru, sem nota Iandsmál,
því fljótar kemur af sjálfu sjer krafan um það, að þeir freisti
þess að tala nokkurnvegin eins, og láti hið mælta málið nálg-
ast ritmálið. En sem sagt: fram að þessu hefur verið deilt um
það, hvernig við ættum að skrifa, og fyrst þegar þeirri deilu er
lokið er unf að byrja á öflugu starfi fyrir góðu norsku talmáli.
Karmf að Karmöen. Nú hafa mörg hundruð staðir
fengið aftur rjettnefni sitt. Og ekki líður á löngu,
uns Kristiania verður að víkja fyrir Oslo.
Hvernig hefur svo landsmálið reynst sem ritmál?
Er hægt að skapa á landsmálinu »verk sem standa,
uns veröldin eyðist?« Til þess að svara þessu þarf að
athuga landsmálsbókmentirnar, og þá munu menn sjá,
að þær eru bæði auðugri og betri, en vænta mætti.
Að gæðum standa þær nú bókmentum ríkismálsins
fyllilega á sporði. Enginn neitar nú lengur Ásmund
Vinje og Arne Garborg um sess rneðal hinna mestu
skálda vorra. Og sá höfundurinn sem á síðkastið
hefur notið mestrar aðdáunar ritskýrendanna, er mál-
maðurinn Olav Duun. Um síðustu bók hans »1 storm-
en« skrifaði Sigrid Undset að hún væri »den mest
fantasifulle og skjönhetsfunklende bok, sem er skrevet
pá norsk i mange Herrens ár«. Og rithöfundurinn
Nini Roll Anker skrifaði m. a. »Er det nok á si at
I stormen gir en manns skildring av en mann som
norsk litteratur knapt har make til för?« Og Olav
Gullvág ritstjóri skrifar m. a.: »— — so stig her fram
hjá oss ein diktar av guds náde og reiser eit diktar-
verk utan make i Norderlande, so stort, so stolt, so
gigantisk suverænt at ein tykkjer berre ein kan nemma
renaisansen sine store namn jamnsides«. — Og Duun
er ekki sá eini sem að kveður. Það er heill hópur
og fleiri og fleiri landsmálsbækur koma út með hverju
ári sem líður. Árið 1920 komu út 50, en 1923 komu
út 100 bækur á landsmáli. Nýnorskar bókmentir vekja
því ljósar vonir um sigur landsmálsins. Og þær eru
sjerkennilega norskar, sýna norskan svip, sem leynir
sjer á ríkismálsbókmentunum. Þessar bókmentir eru
efni í líkkistu dönskunnar í Noregi. Hjer eftir er það
ómögulegt að láta norskt sveitafólk tala dönsku —
eða ríkismál — það verður að tala bygðamálið sitt,
jafnvel í ríkismálsbókum (sbr. t. d. Hans E. Kinck).
Hvaða áhrif hefur svo viðgangur landsmálsins haft
á ríkismálið? Margir ríkismálsmenn hafa lengi að því
unnið, að gera ríkismálið norskara, til þess að gera
dönskuna þannig að norsku. Árið 1907 var stafsetn-
ingunni breyft dálítið í norska átt. Þannig var t. d.
sag skrifað sak, bide varð bite, og gabe varð gape.
En málið var í rauninni hið sama eftir sem áður.
Og 1917 kom á kreik ný stafsetning, sem hneig miklu
meira á norsku sveifina. Og ef ríkismálsfólkið ætlar
að fylgja henni, á það ekki langt eftir yfir í lands-
málið.
Ef lýsa á því í stuttu máli, hvernig afstaðan í mál-
streitunni er nú, held jeg að segja mætti sem svo:
Landsmálið sækir nú á, og vinnur eitt vígið af öðru