Eimreiðin - 01.09.1896, Blaðsíða 1

161
t
Gagnryni.
Eitt af því, sem einna tilfinnanlegastur skortur er á á íslandi,
er það sem á útlendu máli kallast »krítik«. Það kveður jafnvel svo
rammt að, að við eigum einu sinni ekki neitt orð yfir hugmynd-
ina í málinu.. Að »krítísera« er eiginlega það, að láta sjer ekki
nægja að skoða hlutina eins og þeir líta út á yfirborðinu, heldur
leitast við að rýna í gegnunr þá og gagnskoða, til þess að sjá hina
innri eiginleika þeirra, bæði kosti og lesti. Það er með öðrum
orðum að kafa í djúpið og sækja bæði gullið og sorann, greina
það hvort frá öðru og breiða hvorttveggja út í dagsbirtunni, svo
að allir, sem hafa ekki sjálfir tima eða tækifæri til að vera að kafa,
geti sjeð, hvað er gull og hvað er sori. Þetta virðist oss að mætti
kalla á íslenzku gagnrýni og gagnrýninn þann mann, sem sýnt er
um að gagnrýna hlutina.
Gagnrýnin er nauðsynleg fyrir þjóðlífið eins og saltið fyrir
matinn. Vanti gagnrýnina, er hætt við, að sumt kunni að taka
að rotna eða að minnsta kosti að þeirn, sem eiga að súpa seyðið
af gjörðum forgöngumanna þjóðfjelagsins, finnist það nokkuð
dauft á bragðið, og að svo geti farið með tímanum, að þeir, sem
hafa óbilaðar bragðtaugar, fái velgju, en hinir, sem liklega verða
miklu fleiri, rnissi algerlega smekkinn, og er það ekki síður
hættulegt.
I engum efnum finnst oss jafnnrikil þörf á gagnrýninni nú
sem stendur á Islandi eins og í öllu, er lýtur að þjóðmálum og
stjórnarfari. Það vantar að visu eigi, að blöðin finni að ýmsu og
lofi annað, en gagnrýni þeirra er þó vanalega ekki á marga fiska.
Hún er að jafnaði nokkuð handahófsleg og hættir við að bera
keim af annaðhvort eintómum gullhamraslætti eða illvígu hnútu-
kasti, fremur en af verulegri gagnrýni. Til þessa liggja auðvitað
sjerstakar ástæður. Er þar fyrst að telja þá, að þar sem blaða-
mennskan er mestmegnis höfð í hjáverkum, þá er ekki von að
blaðamennirnir geti lagzt mjög djúpt. I annan stað er sjóndeildar-
hringur þeirra sumra hverra svo takmarkaður, að varla verður
ætlazt til, að þeir geti dæmt um það, sem mikið víðsýni þarf til
að gagnrýna, enda hættir þeirn opt við að einblína fremur á ávext-
ina, en að skoða orsakasambandið og grafa fyrir ræturnar. Þá er
og nærsýni sú, sem stafar af dvergvexti þjóðfjelagsins; því þar
ii