Eimreiðin - 01.05.1912, Blaðsíða 72

148
svo lítið verður úr meðmælum hans með fríkirkju. En Torfi gamli
heldur þar þrumandi ræðu og hún hefir svo mikil áhrif á fundarmenn,
að fríkirkjustofnunin er feld með 46 atkv. gegn 15. Þetta er uppi-
staðan í sögunni, en frá ívafinu er erfiðara að skýra, því það er svo
margþætt.
í sögunni eru margar góðar mannlýsingar og margt vel sagt, en
bezt er lýsingin á séra Torfa gamla, sem »stendur eins og foldgnátt
fjall« og hirðir lítt, þótt skruggurnar skelli á honum. Hann álítur frí-
kirkju að vísu að ýmsu leyti betri en þjóðkirkju, ef nauðsynleg skil-
yrði væru fyrir hendi, en þau vanti tilfinnanlega hér á landi. Um þetta-
fer hann svo feldum orðum við tengdason sinn, aðstoðarprestinn:
»Þetta er trúlítil þjóð, léttúðug og ístöðulítil, finnur lítið til á-
byrgðar sinnar, eins og flestar þær þjóðir, sem eru að rétta sig upp
úr margra ára kúgun og sultarbeygju, og er nýfarin að finna til sjálfr-
ar sín. Hún hefir engan áhuga á kirkjumálum; allskonar önnur mál
skifta huga hennar á milli sín. í trúarefnum, sem öðru, stendur hún á
hættulegum tímamótum. Að fela henni kirkjumálin nú, væri að gera
hana heiðna að nýju. I’essvegna spyrni ég á móti kirkjufrelsn . . . »Hún
er ein af þeim þjóðum, sem hefir fengið frelsið á undan menning-
unni og það hefir orðið henni of auðkeypt. Líttu í kringum þig og
horfðu á þessa veslings þjóð, hvernig hún er stödd. Engin þjóð í
heiminum á tiltölulega jafnmikið af slæpingjum eins og hún; engin
þjóð á jafnmarga skrafskúma og skriffinna, engin eins marga efna-
lausa og atvinnulausa lærdómsmenn, engin eins marga ritstjóra, engin
eins marga, sem vilja vera leiðtogar, engin eins fáa, sem geta það.
—- í höndunum á þessum »leiðtoga«-lýð er mikill hluti þjóðarinnar.
Alþýðan er lítilsigld og auðleidd á glapstigu, og þó tortryggin, og
trúir helzt því, sem ilt er. Ófyrirleitnustu skúmunum, sem bæði kunna
að skjalla og rægja, verður bezt ágengt. Hvergi í heiminum er þyrlað
upp öðru eins ryki af hjáleitustu hugmyndum. Alt á það að heita
framfarir. Menn villast og vita ekki sitt rjúkandi ráð, og blöðin gera
þá enn vitlausari. Enginn veit hvar byrja skal eða enda. I’að er meira
þrekvirki, að láta nokkurn hlut ganga eftir ákveðnu lögmáli hér á
landi, en alstaðar annarstaðar. Brevtingaþráin er svo rík, sjálfræðistil-
finningin svo mikil, sjálfstraustið svo hóflaust, — en mentunin svo lítil.
I’essvegna ná oft og tíðum hinar lægstu hvatir yfirhöndinni.«
íHugsaðu til alls þess menningar-illgresis, sem þróast hér—hugs-
aðu til allra þessara félaga, sem ekkert gera, fundarhalda, sem eru til
ills eins, ásetninga, sem aldrei eru framkvæmdir, og dýrra drengskapar-
heita, sem svikin eru sama kvöldið, alls þess hégóma, sem þýtur upp
i ýmsum myndum og hjaðnar jafnóðum aftur. — Ég trúi ekki öðru, en
þú hafir komist í kynni við eitthvað af þessu í sumar þarna ytra.«
»Og hvað stoðar það, þótt þessir menn rati á einhver dýrmæt
sannindi? Þeir kunna ekki með þau að fara. í þeirra höndum
verða jafnvel hinar beztu hugsjónir að athlægi. — Alt lendir í tómu
fálmi og fumi. Menn reka góð málefni út í öfgar, aðrir rísa gegn þeim,
og fara líka með öfgar. Sannleikurinn verður seinfundinn, og kynslóð
eftir kynslóð missir oft sjónar á honum.«