Eimreiðin - 01.01.1916, Page 1

Hin nýja stjörnulist.
Eftir prófessor dr. í>ORV. THORODDSEN.
Par sólarguðinn búinn blœjum hlýjuvi
á bláa vegu lýstur geislastöfum
og undrum veldur eilíflega nýjum,
BEN. GRÖNDAL.
Á seinni hluta 19. aldar tók stjörnufræðin miklum framför-
um. Merkilegar nýjar uppgötvanir sköpuðu mönnum ný skilning-
arvit, sem veittu þeim skynjan um óþekt efni og fjarlæga hluti,
er voru þeim áður alveg ókunnir. Um tvö þúsund ár gátu
stjörnufræðingar ekki fengist við annað en nána athugun á hreyf-
ingu stjarna og útreikninga þar að lútandi; af hinum sýnilegu
hreyfingum reyndu þeir að leiða út sannar hreyfingar í sólkerfi
voru, og því takmarki var náð, þegar Kepler fann hin frægu
hreyfingarlög sólkerfisins. En Newton sýndi, að Keplers-lögin
voru eðlileg afleiðing af algildum náttúrulögum, þyngdarlögmálinu.
Aðrir stærðfræðingar og stjörnufræðingar fundu fleiri og fleiri
sannanir fyrir athugunum þessara spekinga; öll sýnileg óregla á
hreyfingum pláneta og tungla reyndist skiljanleg og eðlileg við
nánari athugun. Gáfaðir stærðfræðingar fundu af miklu hugviti
nýjar reikningsaðferðir, sem gerðu stjarnfræðingum hægra fyrir en
áður. Menn fundu ósýnilegar plánetur með eintómum reikningi,
reiknuðu út þyngdir og stærðir í sólkerfinu með hinni mestu ná-
kvæmni, mældu fjarlægðir nokkurra fastastjarna og hnitmiðuðu
afstöðu þeirra innbyrðis. Stjörnuspekingar voru þá komnir svo
langt í reikningslist, að það var ekki svo fráleitt, sem almúginn
sagði um Björn Gunnlaugsson, að hann gæti reiknað menn dauða,
ef hann vildi; en hann væri of mikið góðmenni til að gera það.