Eimreiðin - 01.01.1916, Blaðsíða 7

7
sumum eru glöggust í bláa endanum, hjá öðrum í þeim rauða.
Siríusstjörnurnar eru heitastár, flestar miklu heitari en vor sól;
hið létta vatnsefni er þar oft yfirgnæfandi, svo hið loftkynjaða
yfirborð þenur sig langt út í geiminn, en hinn þyngri kjarni er
tiltölulega lítill. Af málmefnum er járnið lang algengast; yfirleitt
er sá málmur hið algengasta efni í stjörnugeimnum, þegar vatns-
efnið er frá skilið. Frá þessum stóra stjörnuflokki er jöfn stig-
breyting yfir í þær stjörnur, sem líkjast vorri sól. I einstöku
stjörnum við Óríon og Algól vantar vatnsefnislínurnar, en í stað
þeirra kemur rák, sem ekki einkennir neitt efni á jörðunni eða í
voru sólkerfi; lína þessi er kölluð Óríons-lína. Á takmörkuðu
svæði í himingeimnum hefir þannig sérstakt efni, sem ekki þekk-
ist neinstaðar annarstaðar, tekið þátt í stjörnumyndaninni.
Stjörnur af öðrum flokki eru flestar því nær alveg eins og vor
sól að eðli og efni, eru ekki eins heitar eins og stjörnur fyrsta
flokks, og í þeim vegna kólnunarinnar farnir að myndast nokk-
urskonar gjallblettir. friðji flokkur er kólnaður enn meira; þar
eru gjallblettirnir yfirguæfandi á yfirborði og breiðu böndin í
ljósinu orsakast af því, að ýmsir geislar gleypast (»absorberast«)
af nýjum efnasamböndum. sem eru farin að koma fram í loft-
hvolfi þessara hnatta. I sumum þeirra hafa fundist súrefnissam-
bönd og kolvetni. Ljósrannsóknir þessar sýna, að fastastjörn-
umar eru á mismunandi þroskastigi að aldri, hinar bláhvítu eru
yngstar, hinar rauðu elztar eða næst komnar takmarkinu, að
breytast úr sól í dimman hnött. Fyrst eru stjörnurnar afar-
heitir eimhnettir, sem smátt og smátt dragast saman við útgeisl-
un í hið kalda rúm; efni þeirra breytast smátt og smátt úr gufu
í fljótandi og föst efni. Vatnsefnis-gufuhvolfin kringum sólir þess-
ar eru framan af mjög víðáttumikil, en smátt og smátt minka
þau og hin þyngri, málmkynjuðu efni koma fram á yfirborðið og
mynda breytilega gjallfiekki, sem kallaðir eru sólblettir á vorri
sól; ljósið er nú orðið gult, en síðar myndast fleiri og fleiri efna-
sambönd við kólnunina, og ljósið fær rauðan blæ, unz hnötturinn
hættir að lýsa; stjarnan er ekki lengur só.l, er búin að taka á
sig plánetugerfi. Yfirleitt finst vísindamönnum, að þeir í litsjánni
geti, [á stjörnum ýtnsra flokka, fylgt frarnþróun efna og efnasam-
banda frá rafmagnseindum þeim, er mynda frumagnirnar, upp í
málmsambönd og kplasambönd hinna kólnuðu hnatta.
Ljósrannsóknirnarnar hafa ennfremur sýnt, að til eru þoku-