Eimreiðin - 01.01.1916, Síða 4

4
harður. Hinar örsmáu hreyíingar í ljósvakanum framleiða hita,
ljós, liti og allar efnabreytingar, sem ljósmyndasmíðin er bygð á,
aðeins með mismunandi löngum og hröðum bylgjum. Með|miklu
hugviti og kyndugum tilraunum hafa vísindamenn getað sundur-
liðað geislana, og mælt og talið hinar einstöku ljósvakabylgjur;
en hér er um svo smáar stærðir að ræða, að þær verða jafn-
óskiljanlegar eins og hinar miklu fjarlægðir í himingeimnum.
Rauða ljósið brotnar minst, bylgjulengd þess er 0,000788 mm,
fjólubláa ljósið brotnar mest, og eru bylgjur þess nærri helmingi
styttri, 0,000403 mm, hinir litirnir eru þar á milli. Hraði þess-
ara hreyfinga er svo mikill, að hinar ýmsu bylgjur í ljósbandinu,
frá rauða endanum til hins fjólulita, gjöra 300—760 bilj. sveiflur
á hverri sekúndu. Hugann sundlar við að hugsa um slíkar tölur,
og. þó hefir þetta alt verið mælt með hinni ýtrustu nákvæmni.
Hinumegin við rauða litinn í ljósbandinu eru ósýnilegir geislar,
aðallega hitageislar; og handan við fjólulitinn eru einnig ósýnileg-
ir geislar (últra-fjólulitir geislar); þeir stýra mjög efnabreytingum.
Pessar örsmáu ljósbylgjur eru því nær hinir einu miðlar vorir við
umheiminn; án þeirra gætum vér ekki skynjað veröldina; og um
leið eru þær skilyrði alls lífs á jörðunni.
Snemma á 19. öld fundu menn fjölda af dökkum rákum í
ljósbandi sólar, en seinna varð Charles Wheatstone *) þess var, að
ljósbönd logandi gufu voru mismunandi eftir efni gufunnar, með
fleiri eða færri mislitum rákum, ýmislega niðurröðuðum eftir því,
hver efnin voru. Árið 1860 báru þeir Kirchhoff og Bunsens)
saman ljósband sólar við ljósbönd ýmsra efna, og fundu ráðning
gátunnar, hvernig stóð á svörtu rákunum í sólarljósinu. Það
kom í ljós, að mislitu og björtu línurnar í glóandi gufum sam-
svöruðu dökku línunum í sólarbandinu, af því ljós glóandi líkama
sýgst upp og hverfur við að fara gegnum glóandi gufu (absorb-
sion). Lofthvolf sólar er sjóðandi eimur, sem geislar hinna innri
efna verða að fara gegnum. Svörtu rákirnar koma af því, að
hinir einstöku geislar frá gufukendu frumefni gleypa í sig einmitt
x) Charles Wheatsttne (f. 1802, d. 1875), nafnfrægur enskur eðlisfræðingur
og hugvitsmaður, fann margt, er snerti notkun rafmagns og síma.
2) Gustav Robert Kirchhofl (f. 1824, d. 1887), háskólakennari í eðlisfræði í
Heidelberg og Berlín. Robert Wilhelm Bunsen (f. 1811, d. 1899), heimsfrægur
efnafræðingur, háskólakennari í Heidelberg, gerði ágætar eldmenjarannsóknir á ís-
landi 1846. Sbr. >Landfræðissaga« IV, 42—44.