Eimreiðin - 01.01.1916, Qupperneq 8

8
hnettir, sem eingöngu eru samsettir af þunnum gufum. Áður
héldu menn, að þær væru stjömuhópar, sem aðeins væru svo
fjarlægir, að sjónpípur gætu ekki greint hinar einstöku stjörnur;
en litsjáin teknr hér af öll tvímæli, sýnir eingöngu litaðar rákir,
engar svartar, og bendir það á fullkomið gufuform efnisins; inn-
an um þessa gufu eru þó oft blettir af þéttara efni og hnettir,
sem líkjast vanalegum fastastjörnum. Menn ætla því, að þoku-
hnettir þessir séu sólir, sem eru að skapast, hnettir á fyrsta
æskustigi, og hafa stjarnfræðingar méð mikilli alúð reynt að
grenslast eftir allri myndunarframför þeirra og þroskun, og mun-
um vér annarstaðar geta þess nánar.
Furðulegan árangur hafa ljósrannsóknirnar enn haft á annan
hátt. Með þeim hefir fundist ný aðferð til að mæla hreyfingu
hinna fjarlægustu himintungla, sem menn áður ekki höfðu haft
nein hugsanleg ráð til að kanna. Áður var hægt að mæla hlið-
arhreyfing nokkurra fastastjarna, eins og hún ber við frá vorri
jörð, en ekkert viðlit var til að mæla, hvort stjarnan hreyfðist í
stefnu til vor eða frá oss. Nú hefir »spektróskópið« bætt úr
þessu, gefið óyggjandi ráð til að mæla hreyfingu stjarna frá oss
og til vor, og það þeirra stjarna, sem eru svo langt burtu, að
ómögulegt er að mæla fjarlægð þeirra; hreyfing hnatta er jafn-
hægt að mæla á þenna hátt, hvort sem þeir eru nálægir'eða
fjarri, bara ef ljós þaðan nær til vor. Fyrsta ráðið til þessara
mælinga ’fann Sir William Hugginsl) i868, og síðan hefir að-
ferðin verið mikið bætt og fullkomnuð. Huggins uppgötvaði, að
rákirnar mjakast dálítið til í ljósbandinu fram eða aftur eftir því,
hvort stjarnan fjarlægist eða nálgast, og með nákvæmri mæling
-þeirra breytinga, sem standa í eðlilegu sambandi við bylgjuhreyf-
ing ljóssins, má reikna hreyfingu hnattanna. Menn hafa hvað
eftir annað reynt þessa aðferð, með því að nota hana við sól
vora og plánetur í sólkerfi voru, þar sem allar hnattahreyf-
ingar áður hafa verið nákvæmlega mældar og reiknaðar á annan
hátt, og hefir þessi ljósmælinga-aðferð reynst furðulega nákvæm.
Hreyfing ótal fastastjarna hefir verið mæld með þessari aðferð;
einna fljótast fer Blástjarnan (»Vega«); hún stefnir á vort sól-
*) Sir William Huggins í London (f. 1824) hefir því nær eingöngu fengist
við stjarneðlisfræði og gert ótal merkilegar uppgötvanir; kona hans hefir verið sam-
verkamaður hans í vísindum og hafa hjónin bygt sér sérstakan stjörnuturn.