Eimreiðin - 01.01.1916, Qupperneq 9

9
kerfi með 75 km hraða á sekúndu og mundi verða komin hing-
að að 60—70 þúsund árum liðnum, ef hún fer beint, sem þó
engin vissa er fyrir.
Af þessari ljósrákamælingu hafa aftur leiðst aðrar uppgötvan-
ir engu þýðingarminni. Menn geta nú sumstaðar ákveðið legu
og hreyfingu hnatta, sem ekki sjást í hinum beztu sjónpípum,
uppgötvað hnetti, sem engum gat dottið í hug að væru til, og
reiknað út hreyfing þeirra, þó ekkert mannlegt auga geti séð þá.
Þetta á einkum við hnetti, sem standa í nánu innbyrðissambandi,
eins og tvístjörnur.1) I sumum tvístjörnum eru félagarnir svo ná-
lægt hvor öðrum, að eigi mundi hægt í sjónpípum, jafnvel þó
þær væru hundrað sinnum stærri en hinar beztu, sem til eru,
að greina hvorn frá öðrum. Stjörnur þessar þyrlast hver í kring-
um aðra með geysihraða; á umferðum sínum nálgast þær eðli-
lega og fjarlægjast vort sólkerfi, og því getur litsjáin sýnt stað-
breytingar í rákum þeirra. Ef nú litrákaböndin eru ljósmynduð
dag eftir dag, má mæla • innbyrðis stöðu rákanna, og af þeim
reikna umferðartíma og umferðarhraða hnattanna, og einnig
þyngd þeirra, þó ekkert auga geti greint hnetti þessa hvern frá
öðrum. Er það ekki furðanlegt, að mannsandinn skuli eigi að-
eins geta fundið efni og hreyfing stjarna yzt úti í geimi, held-
ur líka þyngdarhlutföll þeirra, af einsömlum ljósgeisla, sem ef
til vill hefir verið mörg hundruð ár á leiðinni hingað til
jarðar f
Fræðimenn hafa lengi vitað, að stjarnan Algol2) (»Beta« í
Perseus-merki) er breytileg og undarleg í háttum, en menn hafa
lítið skilið, hvernig á því stóð. Litsjáin hefir ráðið þá gátu sem
margar aðrar, og sýna uppgötvanir, sem þar að lúta, hve langt
má komast með litlum efnum, þegar þetta nýja skynjunarfæri er
notað. Hvað ljósmagn snertir, er Algol vanaleg stjarna í ann-
arri röð; en hvert skifti sem liðnir eru 2 dagar og 14 stundir,
fer hún að dofna alt í einu og um 3^/2 stund verður hún sem
stjarna í 4. röð; að því búnu glæðist hún aftur á 3^/2 stundu og
verður að stjörnu í annarri röð; þessi birtuskifti stjörnunnar fara
J) Sbr. »Skírnir« 1905, bls. 238—249.
2) Nafnið er arabiskt; al ghul, hihn voldugi andi, sem oft er getið í 1001
nótt. Til forna var stjarna þessi á íslenzku kölluð kyndilberi, sjá »íslenzk alfræði«
II, 72.