Dagblaðið Vísir - DV - 01.12.1983, Qupperneq 12

fr
12
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF. I
Stjómarformaaurogútgáfustjóri: SVEiNN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastióriogútgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aöstoóarritstjóri: HAUKUR HELGASON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON.
Ritstjórn: SÍDUMÚLA 12—14. SÍMI 86A11. Auglýsingar: SÍDUMÚLA33. SÍMI 27022.
Afgreiðsla, áskriftir,smáauglýsingar, skrifstofa: ÞVERHOLTI ll.SÍMI 27022. I
Sími ritstjómar: 84611.
Setning, umbrot, mynda-og plötugerð: HILMIR HF„ SÍÐUMÚLA 12. Prentun:
Árvakur hf„ Skeifunni 19.
Áskriftarverð á mánuði 250 kr. Verð í lausasölu 22 kr.
Helgarblað 25 kr.
4 rðsemi er mannúðlegri
Fiskiþing, sem nú situr — á kostnaö ríkisins — er svo
annars hugar í fiskveiðimálum, að menn kvarta þar um
ómaklegan áróður gegn fjölda fiskiskipa. Þetta er eitt
grófasta dæmi nútímans um menn, sem stinga höfðinu í
sandinn.
Allir aðrir, þar á meöal samtök útgerðarmanna og
sjávarútvegsráðherra, eru sammála um, að nauðsynlegt
sé að fækka fiskiskipum, einkum togurum, og nálgast á
þann hátt fyrra jafnvægi afkastagetu og aflamagns
flotans.
Þeir, sem skilja þessa nauðsyn, deila hins vegar um,
hvernig togurum eigi að fækka. Er þar stillt upp sem and-
stæðum arðsemisstefnu og svonefndri byggðastefnu, sem
er smábyggöastefna. Fer sjávarútvegsráðherra fyrir
hinum síöarnefndu.
Arðsemissinnar mundu fremur vilja fækka togurum á
Þórshöfn en Akureyri, af því aö útgerðin gengur skár á
Akureyri. Smábyggðasinnar vilja hins vegar frekar
fækka togurum á Akureyri en á Þórshöfn af eins konar
mannúðarástæðum.
Smábyggðasinnar segja, að togarinn sé í sumum smá-
plássum eini hornsteinn atvinnulífsins. Stöðvun hans
muni leiða til almenns atvinnuleysis og fólksflótta til þétt-
býlis, þar sem tryggari horfur séu á sæmilegri afkomu.
Þeir segja líka, að í þéttbýli sé auðveldara að byggja
upp atvinnutækifæri á öðrum sviðum. Sem dæmi hefur
verið nefnt, að stækkun álversins í Straumsvík geti komið
í stað útgerðar nokkurra togara á Suðurnesjum.
Hin sögulegu sjónarmið gleymast yfirleitt í þessari rök-
semdafærslu. Til skamms tíma voru togararnir fyrst og
fremst einkenni þéttbýlisins, einkum Reykjavíkur, en
einnig Akureyrar, Hafnarfjarðar, Isafjarðar og Akra-
ness.
Litlu plássin eins og Þórshöfn og Hólmavík hafa hins
vegar fengið sína togara á allra síðustu árum. Þau hafa
því ekki eins mikinn sögulegan rétt til togaraútgerðar og
hinir rótgrónu togaraútgerðarbæir þéttbýlisins.
Engin leið er að verja, að óhófskaup á togurum til
strjálbýlisstaða eigi að leiða til, að refsað sé tiltölulega
traustri togaraútgerð á gömlum merg í þéttbýli. Smá-
byggðastefnan væri þá komin út yfir allan þjófabálk.
Allir nema Fiskiþing vita, að í um það bil fimm ár hefur
sífellt verið bent á, að nýir togarar séu ekki aðeins óþarf-
ir, heldur beinlínir skaðlegir þeirri útgerð, sem fyrir er,
svo og gersamlega vonlausir í rekstri.
Þeir, sem hafa keypt slík skip á síðustu fimm árum
gegn heilbrigðri skynsemi, hafa réttilega verið kallaöir
grínistar, enda hafa þeir ekki miðað við útgerð á fisk,
heldur á kerfið, sem veitir ljúfar fyrirgreiðslur.
Þessir grínistar síðustu fimm ára eiga að súpa seyðið af
gerðum sínum, enda þótt telja megi kerfið meðábyrgt.
En sjávarútvegsráðherrar síðustu ríkisstjórna verða lík-
lega ekki dregnir til ábyrgðar frekar en stjórnmálamenn
yfirleitt.
iJtgerð grínistanna er gjaldþrota. Þetta ber að viður-
kenna á formlegan hátt með viðeigandi uppboðum á skip-
unum, hvort sem þau eru gerð út í þéttbýli eða strjálbýli.
I sumum tilvikum er unnt að hjálpa mönnum við að
hætta.
Ýmsir halda, að svonefnd byggðastefna, sem er smá-
byggðastefna, sé mannúðlegri en arðsemisstefna. 1 því
brenglaða mati sjá þeir ekki, að arðsemin ein getur
bjargað sjávarútveginum frá ómannúðlegum hörmung-
um aflakreppunnar.
Jónas Kristjánsson.

Á krossgötum
Smám saman eru aö koma fram
viöbrögö manna viö þeim ótíöindum
sem fiskifræðingar hafa sagt okkur
af ástandi fiskstofna. Mönnum eru
aö veröa ljósari og ljósari afleiðingar
þess ef þorskaflinn veröur ekki nema
um 200 þúsund lestir, án þess aö
nokkuð annað sé í sjónmáli sem
getur bætt þetta áfall upp.
Hvaða áhrif hefur þetta?
Ljóst er aö þetta hrun þorsk-
stofnsins, sem vonandi er tíma-
bundiö, mun hafa gífurleg efna-
hagsleg áhrif. Miöaö viö þaö hvemig
uppbyggingu íslensks efnahagslífs
hefur verið háttaö er útilokaö annaö
en þaö hafi eitthvert atvinnuleysi í
för meö sér. Þaö kann aö veröa staö-
bundiö og eitthvað tímabundiö, en
hætt er viö aö áhrif þess nái um allt
þjóðfélagiö, svo smátt og fábrotið
semþaöer.
I ööru lagi hljóta þjóöartekjur aö
minnka verulega. Menn geta rifist
um einhverjar prósentur þar aö lút-
andi þar til áhrif in eru aö f ullu komin
fram en geta séö aö talsvert minna
verður til skiptanna hjá þjóöinni sem
heild. Nú má öllum vera þaö ljóst aö
lægstu laun í þessu þjóöfélagi era svo
lág aö enginn getur lifað á þeim til
lengdar, aö minnsta kosti ekki ef
hann þarf aö sjá fyrir fleirum en
sjálfum sér. Þess vegna er nú
brýnna en nokkru sinni fyrr að á ein-
hvern hátt veröi komiö til móts viö
þarfir þeirra verst settu. Eg hefi
áöur látið í ljósi efasemdir um aö þaö
veröi unnt meö samningum viö heild-
arsamtök launþega og ítreka þá
skoöun mína. Meö hverjum degi sem
líður spyrjast út viöhorf ráöamanna
sem benda til þess aö hugur fylgi
ekki máli fremur en venjulega. Því
verður ríkisvaldið sjálft aö taka
þarna í taumana og tryggja lág-
jaunafólki lífsskilyröi á einhvern
hátt.
I þriöja lagi er hætt viö því aö sá
mikli samdráttur sem fram undan er
kunni aö auka á úlfúö milli stétta og
landshluta. Ymis teikn eru á himni
nú um aö hvaöa aðferð sem höfö
verður til þess aö aðlaga veiðarnar
hinum nýju viöhorfum muni hún
valda miklum deilum. Menn munu
eðlilega berjast meö kjafti og klóm
fyrir hagsmunum sínum og sinna
byggöarlaga og var þó vissulega
ekki bætandi á ríg og togstreitu
þeirra í milli.
I fjóröa lagi mun þessi mikli afla-
samdráttur hafa mikil áhrif á þjón-
ustustarfsemi hvers konar. Hinar
ýmsu greinar hennar eru vissulega
misnæmar fyrir sveiflum viö sjávar-
síöuna. Sumar finna fyrir þeim um
leiö og farið er aö tala um þær en
aðrar mun síðar, en svo mikill sam-
dráttur og nú er fyrirsjáanlegur,
gerist ekkert kraftaverk á miöunum,
mun hafa áhrif í gegnum allt
þjóölífiö. Hiö sama á raunar viö um
hvers konar framleiðslustarfsemi
sem miöast viö innlendan markað.
Þaö er því alveg ljóst að á næsta ári
verður þröngt í búi hjá mörgum enda
þótt þeir hafi ekki haft lífsviðurværi
sitt affiskveiðumeðafiskverkun,og
það einnig þótt þeir kunni að búa
langt frá þeim stööum þar sem mest-
ar sveif lur veröa í fiskaflanum.
1 fimmta lagi hlýtur þaö ástand
sem er fyrir stafni að hafa mikil
áhrif á viöskipti launþegahreyfinga
og vinnuveitenda, hvort heldur þeir
eru einstaklingar, félagasamtök eöa
ríkisvald. Þegar þaö er augljóst að í
raun er mun minna til skipta en áður
hljóta menn að skoöa hug sinn
gaumgæfilega áður en þeir leggja út
i háværa kröfugerö um hækkun
launa. Þegar svo árar sem nú er
raunveruleg kjarabót óhugsandi. Sé
samið um hækkun krónutölu launa
án þess að þyngja skuldabyrði okkar
gagnvart erlendum lánardrottnum
er þaö bein ávísun á mikla gengis-
fellingu. Ekki aðeins gengisfellingu
sem nemur þeirri upphæö sem samiö
er um heldur og þeirri sem laun
heföu raunverulega þurft aö lækka
vegna samdráttarins. _
Kjallari
á fimmtudegi
Magnús Bjarnf reðsson
Verður skuldabyrðin aukin?
Þá erum við komin með grund-
vallarspurningu um það hvernig við
veröur brugðist. Þrennt er til. I
fyrsta lagi að taka upp gömlu hringa-
skyldufólksins og hann batnar ekki
með aukinni veröbólgu og gengis-
fellingum. Viö veröum væntanlega
að bæta eitthvaö við skuldabagga
okkar, en viö veröum aö gera þaö
eins litiö og framast er unnt og nota
þetta fé í raun aðeins fyrir þá sem
allra verst eru staddir. Allt annað er
gjörsamlega óverjandi eins og nú
stendur á og má jafna viö þjóösvik.
Og hvað svo?
Já, hvaö svo. Er ekkert nema
svartnætti fram undan? Jú, guði sé
lof, svo slæmt er þaö ekki. Auövitaö
eru þetta tímabundnir erfiöleikar,
sem við munum krafla okkur fram
úr, eins og alltaf þegar á móti hefur
blásiö. Raunar eru þegar teikn á lofti
um aö senn birti fyrir stafni. I
síðustu viku var aö minnsta kosti
eina ánægjulega frétt aö finna. Fiski-
og haffræöingar hafa komist að raun
um að sjór sé farinn aö hlýna að nýju
í kringum landið. Hitastig sjávarins
hefur gífurlega mikil áhrif í fram-
leiðslugetu hans, en það getur tekiö
nokkur ár að finna fyrir sveiflunum í
afla nytjafiska, því fyrst eflist frum-
• „Auðvitað eru þetta tímabundnir
erfiðleikar sem við munum krafla okkur
framúr eins og alltaf þegar á móti hefur
blásið.”
vitleysuna, semja um útborgun
launa sem fé er ekki til í og fella jafn-
framt gengið þannig aö launa-
hækkunin sé tekin aftur jafnharðan,
veröbólguófreskjunni sleppt lausri,
vextirnir hækkaðir aö nýju og fyrir-
tækjum ýtt fram af hengiflugi.
í ööru lagi aö hækka laun og halda
aftur af gengislækkunum og þar meö
veröhækkunum að einhverjum hluta
meö stórauknum erlendum
lántökum, sem í raun yröu aðeins
neyslulán því viö þaö yrði gengið kol-
vitlaust skráð að nýju og erlendur
gjaldeyrir aftur seldur á útsöluveröi.
I þriðjalagiaö,,finna”þaðmikla
fjármagn sem fulltrúar launþega-
hreyfinga eru á stundum að tönnlast
á aö sé falið einhvers staöar í þjóð-
félaginu og nota það til þess að rétta
kjör launþega við. Vitaskuld er hér
ekki um neitt annað en blekkingu aö
ræða. Ekkert slíkt f jármagn er falið.
Það kann að hafa myndast, en því
hefur þá annaðhvort veriö sóaö í
vondan rekstur eöa notað til fjár-
festingar. Það er hægt aö benda á
„verslunarhallir”. En þær duga
skammt til aö bæta hag fólks nema
einhver vilji þá kaupa þær og gjalda
fyrir þær verö. Síst er von til þess aö
slíkt fjármagn sé til reiðu á tímum
sem þessum. Það má kannski koma í
veg fyrir eitthvaö af svokölluðum
milliliöagróða. En það verður að ger-
ast um leið og hann myndast, því að
hann hættir fljótt að vera reiðufé til
almennra nota.
Eg held aö fara verði leiö númer
tvö, þótt bölvuðsé, og hana v :rður aö
feta eins skammt og mögulega er
unnt. Þaö er ljóst að eitthvað veröur
aö bæta hag lægst launaða fjöl-
líf sjávarins áður en þeir njóta þess
og auka vöxt sinn aö nýju. Hið sama
á við þegar kólnar. Vonandi koma
sterkir árgangar fisks að nýju eftir
nokkur ár, að minnsta kosti ef viö
stillum okkur um aö drepa hann
alveg núna.
En vonandi drögum viö einnig ein-
hvem lærdóm af því hvernig fariö
hefur. Margoft hefur veriö á þaö bent
í ræöu og riti hve vitlaust þaö er aö
treysta á sjávarafla eingöngu í
þjóðfélagi okkar. Sveiflur hafa orðið
í honum í aldanna rás og fiskur lagst
frá landinu löngu áður en nokkur vél
kom í fiskiskip.
Við þessu hafa menn skellt skolla-
eyrum í raun. Fjármagn hefur sífellt
verið sogað til útgeröar, hún hefur
ginið yfir mestum hlgta þess og hin
svokallaöa byggöastefna hefur aö
miklum hluta veriö skipakaup og
bygging fiskvinnslustööva. Þess
vegna er það aö þegar sjávarút-
vegurinn stendur skyndilega frammi
fyrir r.ær óyfirstíganlegum erfiöleik-
umerekkert fjármagn tilhonumtil
styrktar. Þaö þýöir lítið að vitna í
það að samkeppnisþjóðir okkar á
fiskmörkuðum láti svo og svo mikið
fé renna til styrktar útgerð og fisk-
vinnslu og láta í það skína að án
slíkrar fyrirgreiöslu hér sé aðstaðan
vonlítil. Erlendis dettur engum í hug
aö byggja allt atvinnu- og efnahags-
líf á einni atvinnugrein nema í van-
þróuðustu ríkjum þriöja heimsins.
Þaö höfum viö gert og nú súpum viö
seyðið af þvi, þó engir eins og þeir
sem við kjötkatlana hafa setið, haft
forgang viö úthlutun fjármagnsins
— sjávarútvegurinn sjálf ur.
Magnús Bjarnfreðsson.