Dagblaðið Vísir - DV - 22.03.1984, Síða 13

DV. FIMMTUDAGUR 22. MARS1984.
13
Þann 5. mars sL fylgdi dómsmála-
ráðherra úr hlaði frumvarpi um
breytingar á lögum um birtingu laga
og stjómvaldaerinda nr. 64/1943.
Frumvarpið er stutt og virðist sak-
leysislegt í augum þeirra sem ekki
hafa þurft að notfæra sér þau sjálf-
sögöu mannréttindi sem lögin frá
1943 veita m.a. í baráttu við ofríki
opinberra einokunarfyrirtækja. Þá
er greinargerðin meö frumvarpinu
mjög stuttaraleg og með úreltum
upplýsingum.
Frumvörp sem þetta eru afar
varasöm því þau renna næstum
sjálfkrafa í gegnum öll af-
greiöslustig Alþingis og eru oft orðin
að lögum áður en ýmsir aðilar, sem
málið varðar, hafa haft af því nokkra
spum. Umrætt frumvarp er á góðri
leið með að fá slíka afgreiðslu.
Það virðist samdóma álit þeirra,
sem til þekkja, að vel hafi verið
vandað til setningar laganna frá 1943
um birtingarskyldu. Fljótfærnisleg
breyting á þeim til að spara örfáar
krónur er því vafasöm. Við lestur
frumvarpsins kemur í ljós að það er
samiö af fljótfærni og að framlögð
rök í greinargerð þess fá ekki staðist.
Samkvæmt núgildandi lögum nr.
64/1943 um birtingu laga og stjóm-
valdaerinda skal í B-deild Stjórnar-
tíðinda birta m.a. gjaldskrár raf-
veitna og hitaveitna og geta þær ekki
tekiö gildi fyrr en við birtingu.
Þannig hafa þeir sem þurfa að kynna
sér gildandi gjaldskrár eða vilja
fylgjast með breytingum sem gerðar
em á þeim einn ákveðinn stað þar
sem tryggt er að allar upplýsingar
liggja fýrir. Birtingarskylda þessi
hefur reynst orkunotendum mjög
mikilvæg réttarstoð. En nú skal fara
að spara og þá helst með þvi að
svipta þá þessari sjálfsögðu aðstöðu
til að fylgjast með verðlagningu
opinberra einokunarfyrirtækja.
Meginbreytingin, sem gert er ráð
fyrir í umræddu frumvarpi er sú að
ekki þurfi að birta í B-deild Stjómar-
tíðinda staðbundnar gjaldskrár svo
sem gjaldskrár einstakra rafveitna
og hitaveitna. Um það segir í frum-
varpinu.
„Birtingu gjaldskráa fyrir
einstaka staði eða svæði sem
ráðherra gefur út eöa staöfestir telst
fullnægt með auglýsingu um hvenær
gjaldskrá hefur verið gefin út eða
staðfest, hvenær hún öðlast gildi og
hvar hún liggi frammi.”
Eitt af yfirlýstum markmiðum
stjómvalda, sem reyndar er fráleitt,
er að gefa handhöfum einkaréttar til
dreifingar á raforku og heitu vatni
frjálsar hendur um verðlagningu og
hefur því verið heitið aö um það verði
innan tíðar lagt fram frumvarp á
Alþingi. A sama tíma á að hætta að
birta gjaldskrár þessara einokunar-
fyrirtækja, svo notendur hafi alls
enga möguleika á að fylgjast með
verðinu. Þá má og á það benda að
Rafmagnsveita Reykjavíkur og
Hitaveita Reykjavíkur eru hættar að
sýna einingarverð á áætlunar-
reikningum sínum sem að mati
greinarhöfundar er með öllu ólög-
mætt. Nái umrætt frumvarp að
verða að lögum, verður því alger-
lega fýrir það tekiö aö notendur
verði nokkuð að þrasa um
reikninga sína. Þeim verður aöeins
gefinn kostur á að greiöa þá upphæð
sem einokunaraðilarnir setja á
reikningana eða að öðrum kosti aö
sitja í myrkri og kulda.
Rangar forsendur og
villandi upplýsingar
Ljóst er af greinargerð með frum-
varpinu og ræðu dómsmálaráðherra,
er hann fylgdi því úr hlaði, að eina á-
stæöan fyrir framlagningu þess er
að spara 960 þús. kr. í prentunar-
kostnaö. Það er virðingarvert af
stjómvöldum að vilja spara en það
hlýtur að vera skýlaus krafa að
greint sé satt og rétt frá þegar þing-
menn eru beðnir að samþykkja al-
variega skerðingu á réttindum hins
almenna borgara.
Á sl. árum hafa gjaldskrár raf-
veitna og hitaveitna yfirleitt veriö
birtar fjómm sinnum á ári vegna
hinnar miklu veröbólgu sem verið
hefur. Dómsmálaráðherra hefur
upplýst á Alþingi að ef frumvarpið
næði fram að ganga mundu sparast
960 þús. kr. á þessu ári. Miðaði hann
þá við að á árinu 1982 fylltu gjald-
skrár rafveitna, hitaveitna og hafna
Vegiðaó
rétti notenda
gera á ókleift að fylgjast með verðlagningu
á raforku ogheitu vatni
24% af síðum Stjórnartíðinda,
þ.e.a.s. ráðherrann miðar við 4
gjaldskrár á árinu 1984. Ekki er nú
trúin sterk á að tekist hafi að ná
niður verðbólgunni! Það að ráðherr-
ann skuli hafa notað tölur frá 1982,
þótt fyrir lægju tölur frá 1983, sýnir
hve kastað hefur verið höndum til
frumvarpsins.
Varðandi upplýsingar ráherrans
má benda á eftirfarandi.
Allar horfur eru á því að gjald-
skrár þurfi ekki að biita nema einu
sinni á ári, a.m.k. ekki i heild sinni.
Verði tíðari hækkanir, mætti birta
þær sem hlutfallslegar hækkanir í
hundraðshluta eða meö því að birta
aðeins ný einingarverð.
Ekkert væri eölilegra miðað við
rík jandi venjur en að tekið væri gjald
fyrir birtingu gjaldskráa, sem t.d.
stæði undir prentunarkostnaði.
GÍSLIJÓNSSON
PRÓFESSOR
Frumvarp til laga
um breyting á lögum um birtingu laga og stjórnvaldaerinda
nr. 64/1943, sbr. I. nr. 22/1962.
(Lagt fyrir Alþingi á 106. löggjafarþingi 1983-84.)
1. gr.
2. gr. orðist svo:
í B-deild Stjórnartíðinda skal birta reglugerðir, auglýsingar og samþykktir sem gefnar
eru ú« cða staðfestar af ráðherra, umburðarbréf, ákvarðanir og úrlausnir ráðuneyta. sem
almenna þýðingu hafa. úrslit alþingiskosninga, árlegar skrár um veitingu embætta og lausn
frá þeim, veitingu starfsréttinda, heiðursmerkja svo og annað efni sem mælt er fyrir í öðrum
lögum að sæta skuli birtingu í B-deildinni.
Birtingu gjaldskráa fyrir einstaka staði eða svæði sem ráðherra gefur út eða staðfestir
telst fullnægt með auglýsingu um hvenær gjaldskrá hefur verið gefin út eða staðfest. hvenær
hún öðlast gildi og hvar hún liggi frammi.
í C-deild Stjórnartíðinda skal birta samninga við önnur ríki. svo og auglýsingar varðandi
gildi þeirra.
Lög þessi öðlast gildi 1. júlí 1984.
2. gr.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta
Frumvarp þetta er samið á vegum dómsmálaráðuneytisins. Tilgangur þess er að breyta
birtingarháttum staðbundinna gjaldskráa sem ráðherrar staðfesta.
Gjaldskrár þær sem ráðherrar staðfesta lögum samkvæmt þarf að birta í Stjórnartíðind-
um til að þær öðlist gildi. Gjaldskrar þessar eru margs konar en fyrirfcrðarmestar eru
gjaldskrar rafveitna, hafna og hitaveitna. Pessar gjaldskrár eru allar staðbundnar. Sam-
kvæmt athugun á efni B-deildar Stjórnartíðinda árið 1981 reyndust 517 síður af 1509 síðum
árgangsins, eða um 34%, vera vegna þessara þriggja flokka gjaldskráa.
Svo sem kunnugt er hefur verðlagsþróun undanfarinna ára valdið þvi að gjaldskrár
hefur þurft að lagfæra allt að fjórum sinnum á ári hverju.
Með þessu frv. er lagt til að nægjanlegt teljist að birta í stjórnartíðindaauglýsingu aö
þessar gjaldskrár hafi verið gefnar út og hvar þær séu aðgengilegar.
Gjaldskrár sem ekki eru staðbundnar, svo sem gjaldskrár fyrir síma- og póstþjónustu,
vcrða samkvæmt þessu birtar áfram í heild í B-deildinni.
Auk framangreindrar breytingar eru gerðar nokkrar breytingar á upptalningu í
greininni á því efni sem birta á. Er upptalning greinarinnar stytt en sagt aö birt skuli það efni
sem fyrir er mælt sérstaklega í lögum að birt skuli í Stjórnartíðindum.
Aætlað er að prentunarkostnaður
Stjórnartíðinda 1984 verði um 4 millj.
kr. Ef miðað er við blaðsíðufjölda
síöasta árs er það um 2100 kr. á
blaðsíðu. Gjaldskrá Rafmagnsveitu
Reykjavíkur, sem fyllir röskar 3
síður, mundi því kosta um 7 þús. kr.
Jafnvel þótt gjaldskráin væri birt
fjórum sinnum á ári mundi birting-
arkostnaðurinn ekki sjást í raforku-
veröinu. Nú er Rafmagnsveita
Reykjavíkur aö vísu stærsta raf-
veitan og kostnaðurinn því hlutfalls-
lega minnstur en ljóst er að umrætt
g jald mundi vera eins og dropi í hafið
í útgjöldum minnstu orkufyrir-
tækjanna.
Af þeim 1910 síðum sem Stjórnar-
tíðindin 1983 fylltu tóku gjaldskrár
rafveitna 236 bls. eða 12,3%, gjald-
skrár hitaveitna 147 bls. eða 7,7% og
gjaldskrár hafna 204 bls. eða 10,7%.
Samtals eru þetta 587 bls. eða 30,7%.
Gjaldskrár rafveitna voru birtar
fjórum sinnum en aðrar gjaldskrár
þrisvar sinnum. Við hverja birtingu
fylltu því gjaldskrár rafveitna aö
meðaltali 59 bls., hitaveitna 49 bls. og
hafna 68 bls. eöa samtals 176 síður.
Sparnaðurinn við að hætta birtingu
þessara gjaldskráa mundi því verða
um 370 þús. kr. miðað við birtingu
einu sinni á ári og 740 þús. kr. miðað
fékk á sl. áratug á sig hæstaréttar-
dóm vegna vanrækslu á birtingu
gjaldskrár og tapaði fyrir héraðs-
dómi máli sem hún höfðaði gegn
notanda. Birting gjaldskrár raf-
veitunnar reyndist ófullnægjandi.
Þar sem greinarhöfundi er full-
kunnugt um upphaf beggja þessara
mála skal það fullyrt að til þeirra
fyrir því hve nauðsynleg birtingar-
skylda gjaldskráa einokunarfyrir-
tækja er og hve alvarleg aðför
umrætt stjórnarfrumvarperaðrétti
notenda skulu nefnd nokkur dæmi
um notkun B-deildar Stjórnar-
tíðinda. Byggt er á eigin reynslu.
Með því að líta lauslega yfir birt-
ar gjaldskrár rafveitna og hita-
veitna, þegar hefti af B-deild Stjórn-
artíöinda berst í pósti, er hægt að
fylgjast með hvort gerðar hafi verið
efnislegar breytingar á gjaldskrám,
sem varða hagsmuni notenda, og að
fylgjast meö hækkunum einstakra
gjaldskrárliða. Ef gjaldskrárnar
liggja aðeins frammi, t.d. hjá raf-
veitunum, mundu þær varla verða
skoöaöar þar nema af ákveðnu
tilefni. Mundu því ýmsar efnislegar
breytingar auðveldlega geta farið
framhjá þeim sem þær varða.
Nú hringir maður á Reyðarfiröi í
greinarhöfund og biður um ráðgjöf
varðandi val á gjaldskrárliö fyrir
fyrirtæki sém hann hyggst koma á
fót. Svarið yrði það að sjálfsagt væri
að veita umbeðna ráðgjöf en hún
kostaði ferð austur á Reyðarf jörð því
aöeins þar liggur gjaldskrá Rafveitu
Reyðarf jarðar frammi. Að vísu hafa
þær raddir heyrst nú síðustu daga að
A „Ekki virðist dómsmálaráðherra hafa
™ hugkvæmst að málið kynni að varða orku-
notendur og að ástæða væri til að leita álits
Neytendasamtakanna sem breytingin varðar
miklu meira en orkufyrirtækin sjálf.”
viö birtingu tvisvar á ári. Þetta eru
talsvert aörar tölur en þær sem
dómsmálaráðherra upplýsti þing-
heim um.
Leitað einhliða
umsagna
Dómsmálaráðherra hefur upplýst
á Alþingi að við undirbúning frum-
varpsins hafi verið leitað álits þeirra
aðila sem breytingin „snerti helst,
þ.e. Sambands ísl. sveitarfélaga,
Sambands ísl. rafveitna og Hafnar-
sambands sveitarfélaga, svo og
nokkurra ráðuneyta”. Ekki virðist
dómsmálaráðherra hafa hugkvæmst
að málið kynni að varða
orkunotendur og aö ástæða væri til
að leita álits Neytendasamtakanna
sem breytingin varðar miklu meira
en orkufyrirtækin sjálf.
Það er alveg ljóst að ekki þarf að
birta gjaldskrámar vegna orkufyrir-
tækjanna sjálfra. En það er jafnljóst
að þeim mun minni upplýsing-
ar sem notendur hafa þeim mun
auðveldara er að troða á rétti þeirra
og þeim mun minni hætta er á að
orkufyrirtækin verði fyrir áreitni
notenda. Rafveita Hafnarfjarðar
hefði ekki komiö ef birtingarskyldan
hefði ekki verið. Dómar þessir vöktu
athygli rafveitna og iönaðar-
ráðuneytisins á því að lögin frá 1943
um birtingarskyldu voru fallin í
gleymsku og ekki virt sem skyldi.
Dómarnir urðu hins vegar til þess að
birting á gjaldskrám rafveitna
komst í fastar skorður.
Af framansögðu er ljóst að sam-
tök orkufyrirtækja hafa verið fljót að
mæla með breytingunni. En jafn-
framt er vandskilið það sjónarmið
dómsmálaráðherra, að fyrirhuguð
lagabreyting snerti helst þessi sam-
tök en ekki Neytendasamtökin.
„Nefndin hefur athugað
þetta frv. og mælir
með samþykkt þess"
Þannig hljóðaði álit allsherjar-
nefndar efri deildar. Það er ekki oft
sem koma má heilu nefndaráliti í
kaflafyrirsögn.
Því miður er það staðreynd að lög-
gjafarsamkunda landsins virðist
ekki njóta mikils álits almennings.
Satt best að segja varð greinar-
höfundur alveg orðlaus við lestur
umrædds stjómarfrumvarps. En
þegar álit allsherjamefndar kom í
ljós var mælirinn fullur. Allir þeir á-
gætu menn, með virtasta stjórnlaga-
sérfræðing landsins í broddi fylking-
ar sem margt gott hefur skrifað í
fræðiritum sínum um birtingar-
skyldu stjómvalda, höfðu engar
athugasemdir eða breytingartillögur
fram að færa.
Skv. orðalagi frumvarpsins á það
að vera algerlega á valdi fyrir-
tækjanna hvar gjaldskrámar eigi að
liggja frammi. Ekkert er minnst á
það hvort þær verði aðgengilegar í
hlutaðeigandi ráðuneyti. Ekki er í
frumvarpinu gert ráð fyrir því að
hægt verði að fá gjaldskrárnar send-
ar reglulega. Engu að síður hafði 7
manna allsherjamefnd efri deildar
engar athugasemdir fram aö færa.
Það er því ekki aö ástæöulausu að í
upphafi greinar þessarar var látið í
ljós það álit að umrætt fmmvarp
væri á góðri leið með að renna næst-
um sjálfkrafa í gegnum öll af-
greiðslustig Alþingis.
Gagnsemi birtingar
gjaldskráa
Til þess aö gera lesendum grein
gjaldskrámar gætu legiö frammi í
hlutaöeigandi ráöuneyti, en trygging
fyrir því er engin gefin í frum-
varpinu og það mundi heldur ekkert
stoöa ef ráðgjafinn byggi utan
höfuðborgarsvæðisins.
Þriðja og síöasta dæmið gæti verið
þaö að nágranni kemur á föstudags-
kvöldi með uppg jörsreikning sinn frá
Hitaveitu Reykjavíkur og óskar
aðstoðar við að kanna hvort hann sé
réttur. Því miður ekki hægt. Gjald-
skrá Hitaveitu Reykjavíkur er
aðeins aðgengileg á skrifstofu hita-
veitunnar sem er lokuð fram á
mánudag.
Niðurlag
Með vísun til síðasta kafla er ljóst
aö mikið vantar á að dómsmála-
ráöuneytið hafi nægan skilning á
þýðingu þess fyrir hinn almenna
orkunotanda að gjaldskrár orku-
fyrirtækja séu birtar í Stjórnartíð-
indum.
Prentunarkostnaður gjaldskráa
er eins og dropi í hafið samanborið
viö heildargreiöslur orkunotenda.
Hvort notendur greiða þennan
kostnað í sköttum eða orkuverði
kemur út á eitt. Rafveita Hafnar-
fjarðar er miðlungs stór rafveita.
Prentun á gjaldskrá hennar tvisvar
á árinu 1984 mundi kosta um 0,04% af
lauslega áætluðum raforkusölutekj-
um og mundi hækka árlegan raf-
orkukostnað meðalheimilis um ca 5
kr. Hjá Rafmagnsveitu Reykjavíkur
mundi prentunarkostnaður gjald-
skrárinnar vera 30 —40 aurar á ári á
meðalheimili. Er réttlætanlegt aö
hrófla við lögum sem vel var vandaö
til og stuðlað hafa að því í reynd að
vernda rétt hins almenna borgara
gagnvart einokunaraðilum, aðeins
til að spara þessa fáu aura? Er
nokkur trygging gegn því að þetta
verði aöeins fyrsta skrefið? Er rétt-
l.’tanlegt að opna möguleika á
á. 'amhaldandi tilslökunum, skref
f> rir skref, • á þeim veigamiklu
mannréttindum sem í birtingar-
skyldu stjórnvalda felast, undir því
yfirskini einu að nú þurfi að spara og
að peningar séu ekki til að fram-
fylgja lýðréttindum? Nei og aftur
nei.
Hér er á ferð mjög mikilvægt mál
sem þarfnast ítarlegri umfjöllunar
en það hefur fengið hingaö til. Hafa
ber í huga að fleiri hliðar eru á mál-
inu en þær sem sýndar hafa verið á
Alþingi.