Dagblaðið Vísir - DV - 15.12.1984, Síða 9

DV. LAUGARDAGUR15. DESEMBER1984.
9
Ævisögurúr öllum áttum
Enn einu sinni hellast bækurnar
yfir okkur, frumsamdar og þýddar,
þunnar og þykkar, góöar og slæmar.
Bjartsýni útgefenda er engu lik, ekk-
ert lát á rithöfundum, engin hræðsla
um lestrarleti almennings. Bókaflóð-
ið er vísbending um að bókin standi
enn sterk að vígi, þrátt fyrir mynd-
bönd og tölvuspil. Því er lof og prís.
Maður var satt að segja farinn að
halda að bóklestur væri á undanhaldi
og bókaþjóöin mikla sæti uppi með
rykfallna bókaskápa sem fornminj-
ar.
Vissulega er það rétt að sjónvörp
og video eru miklir tímaþjófar en
þegar nýjabrumið fer af leitar fólk
aftur til afþreyingar og miðlunar
bókarinnar. Það kemur ekkert í staö-
inn fyrir hana þótt fólk vilji skiljan-
lega njóta tilbreytingar og fjöl-
breytni sem ný tækni býður upp á.
Það er gert án þess aö hafna eða
kasta á glæ því sem fyrir er. Bókin er
valkostur, rétt eins og myndbandið
eh- valkostur.
Enn einu sinni er að sannast aö
menningin bíður ekki hnekki þótt
tækninni fleygi fram. Þegar allt
kemur til alls er unnt að treysta al-
menningi fyrir menningunni vegna
þess að dómgreind fólks og þroski
skilar því ávallt heim sem upp úr
stendur í gæöum og listrænum
efnum. Islendingurinn horfir eða
hlustar á rusl í eitt skipti, kannski
tvisvar, vegna þess að hann vill
sannfærast um það sjálfur að það sé
rusl. En að því búnu sækist hann eftir
þvi efni sem gefur eitthvað, miðlar
fróðleik, skemmtir eöa er einhvers
virði.
Sannkristin í kúltúrnum
Sú einkennilega árátta aö hafa vit
fyrir öðrum hefur löngum loðað við
Islendinga. Við heyrum menningar-
vitana segja okkur hvaö sé list og
hvað sé ekki list. Við lesum grafal-
varlega pistla um hætturnar sem
liggja í leyni fyrir menningunni og
háaöallinn í listalífinu vill helst ein-
angra þjóöina af ótta við að hún af-
kristnist í kúltúrnum. Þannig var var-
að við beinu sambandi við gervi-
hnetti, rás tvö, myndböndunum og
frjálsu útvarpsstöðvunum. Þaö er
annars undarlegt hvað svokailaðir
listamenn eru manna hræddastir viö
að listin og menningin lúti í lægra
haldi fyrir því sem þeir sjálfir telja
hinum æðri gildum til trafala. Hafa
mennirnir enga trú á sínum eigin
smekk?
Þjóðin hefur margsinnis afsannað
þessa hræðslukenningu og virðist
enn einu sinni ætla að gera það nú
meö myndarlegum bókakaupum
mitt í myndbandaæðinu og tölvuflóð-
inu.
Hún er nefnilega ekki eins vitlaus,
þjóðin, og menn halda.
Ein bók býður annarri heim
Bækur eru auðvitað misjafnar að
gæðum. Einu sinni var fussað yfir
því hve vel Guörún frá Lundi seldist
og nú á tímum renna þýddar bækur
eftir Alistair MacLean út eins og
heitar lummur. Vera má aö siíkar
bókmenntir veröi aldrei metnar sem
klassískar bókmenntir, en mestu
máli skiptir þó að fólk lesi og hafi
gaman af því — og gefi sér tima til
þess. Ein bók býöur annarri heim.
Unglingar læra að hlusta á músík
með því að kaupa sér plötur og kass-
ettur með popphljómsveitunum. Hitt
kemur síðar. Það gleypir enginn við
Beethoven á bamsaldri og Laxness
hefur aldrei verið uppáhaldsrithöf-
undur unglinganna. Fólk þroskar
smekk sinn smám saman, lærir og
gerir auknar kröfur með árunum.
Slíkt er lífsins gangur.
Og svo er lika hitt, þegar talaö er
um bækur, aö fólk les ekki alltaf list-
arinnar vegna. Margur höfundurinn
kann stafrófið utan að í bókmennta-
legum skilningi og semur sögur sínar
af háþróaöri list.
Hann er ekki endilega eftirsóttast-
ur til lestrar. Hitt er aðalatriðið að
sagan segi manni eitthvað, skilji eitt-
hvað eftir. Það er kúnstin mesta.
Ævisögur
Augljóst er af bókamarkaðinum að
ævisögur hvers konar færast í vöxt,
ýmist þar sem höfundurinn færir lífs-
reynslu sína í letur eöa aðrir taka sig
til og rekja feril þess sem umer f jall-
að.
Auður Laxness segir frá samvist-
um sínum við nóbelskáldið, Guð-
mundur Kjæmested, Eystein.i Jóns-
son, Alfreð Elíasson, Alli ríki og Jón
G. Sólnes hafa allir látið rekja ævi-
feril sinn í nýútkomnum bókum, svo
einhverjir séu nefndir.
Ellert B. Schram
skrifar:
Slíkar ævisögur virðast ætla að
seljast best. Ekki vegna listaskrifa
og bókmenntaafreka heldur vegna
þess að almenningur telur þessa
menn hafa frá einhverju merkilegu
aösegja. Þær em sögulegur fróðleik-
ur. Þær eru Islandssaga, hver með
sínum hætti. Þessar bækur em liður
í þjóðlífs-, atvinnu- og stjórnmála-
sögu landsins. Þær eru framlag til
menningarinnar sem aldrei getur
eða á aö rof na úr tengslum við mann-
lífiö sjálft. Vegna þess að mannlífið
er menningin, með öllum sínum kost-
um og gæðum, með öllum sínum
duttlungum og brestum.
Sieggjudómar
Sumir þeirra, sem em til frásagn-
ar um ævi sína og störf, kveða upp
sleggjudóma um samborgara og
samferðamenn. Þar er víst ekki
skafið af hlutunum eða kveðjurnar
vandaðar. Fyrir nokkrum árum
komu út æviminningar Steingríms
Steinþórssonar, fyrrverandi for-
sætisráðherra, skráðar eftir dagbók-
um hans. Þar mátti lesa miður vin-
gjamleg ummæli um ýmsa þá sem
samtíða voru Steingrími. Þau
hnjóðsyröi voru þeim ágæta manni
ekki til framdráttar og menn efuöust
jafnvel um að Steingrímur hefði
nokkurn tíma ljáð máls á útgáfu
þessara bóka ef honum heföi enst
aldur til að lesa þær y fir.
Ingólfur á Hellu valdi þann kostinn
að hallmæla ekki nokkrum manni í
ævisögu sinni sem út kom á árunum
áður en hann féll frá. Fyrir vikið
voru bækumar honum og höfundin-
um til sóma og báðum til framdrátt-
ar.
Auðvitaö er ekkert viö því aö segja
ef menn vilja nota elliárin til að
hreyta níði í allar áttir, en það verð-
ur enginn meiri maöur af því upp-
gjöri. Það hittir þann verst sem til
frásagnar er en ekki þann sem fyrir
aðkastinu verður.
Enginn er eins
Ævisögur endurspegla mann-
eskjumar í öllum sínum margbreyti-
leik. Þess vegna eru þær spennandi.
Enginn er eins. Öll erum við upptek-
in af eigin persónu, sjáum hlutina
með eigin augum, erum miðpunktur
alheimsins. Jafnvel blessuð börnin í
Eþíópíu, sem bíða hungurdauða síns,
sjá tilveruna út frá eigin sjálfi. Þau
eru líka miöpunktur lifsins, rétt eins
og hvert okkar telur það mest um
vert sem að okkur sjálfum snýr.
Maður á stundum erfitt með að átta
sig á þessu sem sjónarvottur að alls-
iausum og þúsundum starandi
bamsaugna. En samt er það svo að á
bak við hvert andlit, hverja einustu
angist, býr persóna, hugsun og sjálf-
stæður einstaklingur.
Þau koma ekki til með að færa ævi-
sögu sína í letur, bömin í Eþíópíu, fá
ekki einu sinni tækifæri til að tala illa
um örlög sín, þótt enginn hafi meiri
ástæöu til þess. En þau skynja, skilja
og finna til með nákvæmlega sama
hætti og ég og þú. Nafli alheimsins er
þeirra litli sjóndeildarhringur — og
skammvinni.
En einmitt af því að liver sér lífið
og umheimmn með sínum augum er
það fróðlegt fyrir okkur hin aö kynn-
ast þeim heimi. Iifið er sífellt að
koma manni á óvart og í hvert skipti
áttar maður sig á hversu vandasamt
er aö fordæma og álykta og alhæfa.
Enginn getur sagt með sanni aö hann
sjái hlutina í réttu ljósi því við hlið
þér stendur annar sem leggur sitt
mat á atburðarásina, allt, allt öðm-
visi. Og hefur fullan rétt til þess.
Manneskjan heldur ekki
Manneskjumar í kringum okkur,
persónuleikamir, einstaklingamir,
eru ekki sviplausar vofur á gangi.
Þær eru meira að segja sjálfstæð
veröld, hver um sig, uppteknar af
eigin hugsunum, hvötum og hreyf-
ingum. Allar uppteknar af sjálfum
sér því heimurinn skiptist í tvennt:
mig og svo alla hina. Þetta er skrítið,
ekki satt, þegar maður gefur sér
tíma til að hugsa um þaö.
Sínum augum litur hver á silfriö.
Einnig menninguna og bækumar.
Hver um sig vill fá aö ráða því sjálf-
ur, og á aö ráða því sjálfur, hvað hon-
um er fyrir bestu.
Er ekki mest um vert að hvert okk-
ar um sig nái þeim þroska aö geta
valið og hafnað, öðlast smekk og
dómgreind? Er þaö ekki mest um
vert að hver og einn finni það sjálfur
að hann eigi að rétta bágstöddum
hjálparhönd, leita kærleika jólaboð-
skaparins og sýna náunganum tillits-
semi?
Það gerist ekki með því að leggja
vísindalegt mat á menninguna. Það
kemur af sjálf u sér ef við virðum rétt
hvers og eins til að eiga sjálfan sig í
friði. Þá mun manneskjan halda
velli, menningin, bækumar og allt
heila hafurtaskiö. Hún er nefnilega
ekki eins vitlaus, þjóðin, og menn
halda.
Ellert B. Schram