Dagblaðið Vísir - DV - 15.12.1984, Blaðsíða 26

26
TORFÆRUTRUKKAR
Fimm gerðir af bílum.
Fylgihlutir:
Steypuhrærivél, krani, færiband, kerra
með sturtum og fleiri skemmtileg tæki
sem vinna sín verk þegar þau hafa verið
tengd við bílinn.
Kaupmenn - innkaupastjórar, hafiö samband. Heildsölubirgðir.
Mingvar helgason hf.
VONARLANDI V/SOGAVEG, SIMI 37710
OMiarjata-
skreytingW
eru oðruvist
"BIDM ^ÁVIXIIR
Hatnarutrmti 3.
VIÐ MIKLATORG
DV. LAUGARDAGUR15. DESEMBER1984.
Eftirfarandi kafli er tekinn úr lýs-
ingu Péturs á starfi sínu fyrir leyni-
þjónustuna bresku á hernámsárunum
hér á landi. Þá var honum meöal
annars faliö þaö verkefni aö fylgjast
meö feröum þýskra njósnara norður á
Melrakkasléttu eins og hér er lýst.
Mér hafði verið falið alveg sérstakt
hlutverk.
Norðurá Raufarhöfn var breski flug-
herinn meö herbúöir og miöunarstöö á
dálitlum ási skamt utanvið bygöina.
Eg held aö stööin hafi verið í sambandi
við eftirlitsflug kringum skipalestirnar
til Múrmansk. Annars fékk ég aldrei
aö vita nákvæmlega um starfsemi
þeirra. Heiöblár flugliðabúningurinn
var það eina sem ég átti sameiginlegt
meö strákunum þama. Og bústaðurinn
náttúrlega.
Enda var þetta dulbúningur minn.
Þrálátur orörómur haföi lengi
gengiö um það að njósnari eöa jafnvel
njósnarar þjóöverja heföust við þama
í grendinni. Og þaö haföi víst heyrst í
senditækjum. Hlutverk mitt var aö
kanna þetta og helst aöfinna njósnara.
Uppálagt var mér aö skoöa sem vendi-
legast hvern bóndabæ í nágrenni Þórs-
hafnar og Raufarhafnar. Sérstakur
grunur lá þar á bæ sem ég man ekki
lengur hvaö heitir. Þetta var gamall
bær og f jarskalega mýrlent í kring.
Dulbúinn sem liðþjálfi í flughernum
fór ég nú að ráfa þessar endalausu
freðmýrar í skafrenningi. Gekk um
fjöll og firnindi líka. Heiöblár dulbún-
ingur minn sást tugi kílómetra á fann-
breiöunni ef skygni var gott. En þetta
voru aö mörgu leyti skemtilegar
gönguferðir. Veöurfarið mátulega ögr-
andi fyrir þjálfaöan göngumaim.
Einmanalegt gat þetta samt veriö.
Bót í máli aö ég haföi veriö meö bréf
til vélstjórans í síldai’verksmiðjunni á
Raufarhöfn — kynningarbréf frá mági
hans Sigurði Magnússyni, bróöur
Guöríðar konu Róberts Abraham. Vél-
stjórahjónin tóku mér kostum og
kynjum, buðu mér heim, gáfu mér
ávexti uppúr amerískum niöursuöu-
dósum, kyutu mig líka fyrir sóknar-
presti, hreppstjóra og mörgu ööru fólki
sem ég óöar fór aö spurja spjörunum
úr. Heimsótti þaö líka sérstaklega,
drakk hjá því ókjör af kaffi og borðaði
sætabrauð meö. Áöuren ég vissi af var
ég orðinn sérfræöingur i framhjátök-
um, launbarnaeign og margvíslegum
söguburöi um þorpsbúa, vissi líka
hvaöa húsmæður bjuggu til gott kaffi
og hverjar nentu ekki á fætur á morgn-
ana.
En njósnarar þjóöverja létu hvergi á
Ja-
þessi
heimur
— kafli úrbókinni
sér kræla i stansláusum oröaflaumi
þessa ágætisfólks.
Þó gat einhver þessara nýju vina
minna komið mér í samband viö Njál
póst sem náttúrlega var þaulkunnugur
í sveitunum á nesinu öllu. Njáll var
harðskeyttur görigumaöur þó smá-
vaxinn væri. Hann reyndist fáanlegur
til að hafa mig meö sér í póstferö til
Þórshafnar. Viö fórum þetta í kafsnjó
og þungu færi. Þaö var meö erfiöari
gönguferðum sem ég hef fariö. En vel
þess virði. Komum þá á flesta bæi á
svæöinu sem mér hafði verið uppálagt
aö kanna, fengum alstaðar góöan
beina og gistum tvívegis. t annaö
skiptiö hjá tveim bræöruin sem voru
alveg sérlcga músikalskir, spiluöu
einsog snillingar á harmóníku.
Eg varð beinlínis agndofa.
— Kunniöi nokkuð eftir Johan
Strauss? spuröi ég.
Þá hljómaði Dónárvalsinn strax
einsog sólarljós í kapp viö nepjulegt
veöuiýlfriö á lágri þekjunni. Þaö fanst
mér alveg stórkostlegt undur.
t þessari ferö læröi ég fyrst að boröa
vanalegan íslenskan sveitamat einsog
hann tíökaöist þá: súrt slátur, hrúts-
punga, lundabagga, sviöasultu uppúr
súr og fleira í þeim dúr. Það hefur mér
síðan þótt herramannsmatur. Ætli ég
hafi ekki stigið mín langstærstu skref í
áttina til þess aö veröa íslendingur
þessi fimm dægur sem viö Njáll vorum
,aö klofast gegnum mjöllina þarna
norðurfrá, bæaf bæ.
Þaö var eitthvaö alveg sérstakt viö
þetta feröalag.
Náttúrlega var ég stundum aö leiða
taliö aö grunsamlegum mannaferöum.
— Jú. Einhver haföi víst. séö kynleg-
an mann suörá holti nýveriö!
Eöa þá neöanundir kletti í fjörunni.
Þar var líka huldufólksbygð.
Engir njósnarar sem betur fór.
Nógu var þaö nú skammarlegt aö
gruna þessa frábæru gestgjafa alla
breint um landráð og skima njósnar-
augum um híbýli þeirra viö hvert tæki-
færi þó maöur hefði nú ekki farið aö
finna hjá þeim sönnunargögn. En
svona hef ég altaf veriöheppinn.
Ogþó.
Kanski hefndist mér einmitt fyrir
tvöfeldnina gagnvait þessu fólki. Þó
hún væri mér uppálögð aö þessu sinni.
Seinasta spölinn til Þórshafnar
fórum viö NjáU ríöandi. Þaö var í
fyrsta skipti sem ég kom á hestbak og
gekk aö óskum. Á Þórshöfn fréttum
viö af norskum fiskibáti sem var í
transporti fyrir bandaríska herinn.
Skipshöfnin haföi flúiö með bátinn úr
Noregi til aö þjóna bandamönnum
einsogfleirigeröu.
Mig langaði hvorki til aö kafa snjó-
inn til baka né heldur aö snuöra neitt
meir í híbýlum gestgjafa minna svo ég
ákvaö að taka þennan bát til Akur-
ey rar og vera þar um jólin. N jáll fy lgdi
mér gangandi útaö Skálum þarsem ég
komst um boröí norska bátinn.
Sem aldrei skyldi veriö hafa.
Þar um borö lá ungur norömaöur í
bettusótt. Ferðin til Akureyrar gekk
bærilega og ég var þar um jólin hjá
góöum vini mínum. Peter Góol úr
Þjónustunni, sem þar var þá enn. Fór
svo meö gömlu Esjunni til Raufar-
hafnar aftur. Þá var klöngrast niðrí
árabát til aö komast þar í land. Þaö
heföi ég naumast getaö nema aö hafa
þjálfuninaaf Hafnarvaktinniaöbaki.
Ekki hafði ég lengi dvalið á Raufar-
böfn þegar ég fárveiktist af torkenni-
legum sjúkdómi. Enginn læknir á
staönum. Flugliöi sem þóttist kunna
eitthvaö fyrir sér i apótekarafræðum
var meö grunsemdir um hettusótt.
Fullvissan um þetta kom svo þegar
pestin „hljóp niöur” einsog þaö er vist
kallaö.
Þá fyrst uröu njósnarar þjóöverja á
Melrakkasléttunni óhultir.
Starfaði í bresku
leyniþjónustunni
Pétur Karlsson Kidson er Breti,
fæddur á Noröur-Englandi 1919.1 árs-
lok 1940 kom hann fyrst til Islands á
vegum breska setuliösins sem fáum
mánuðum fyrr hafði hernumiö landiö.
— I þessari bók rekur Pétur ævintýra-
legt lífshlaup sitt. Segir hann fyrst af
uppvexti sínum, dvöl í Þýskalandi 1938
og því er hann var kvaddur í herinn viö
byrjun stríösins. Um langt skeið starf-
aöi hann síöan í bresku leyniþjónust-
unni, haföi þaö hlutverk aö afla upplýs-
inga sem utanríkisráöuneytinu komu
vel en lágu ekki alténd á lausu. Þetta
var starf hans hér á landi á hernáms-
árunum, en frá Islandi fór hann
skömmu eftir aö Bandaríkjamenn tóku
viö vörnum landsins og barst þá víða
um lönd. Súes, Jerúsalem, Kaíró,
Róm, — þetta eru fáeinir áningarstað-
ir. Hann var líka í Noregi þegar upp-
gjör viö þýsku nasistana fór þar fram
eftir stríö. Síöan dvaldist hann um
skeið í Rússlandi og haföi margháttuð
kynni af ofurveldi sovéska kerfisins.
Pétur kom aftur til Islands á örlaga-
tímum þegar útfærsla landhelginnar í
tólf mílur stóö fyrir dyrum. I bókinni
segir hann margt af hinni dipló-
matísku refskák sem þá var leikin og
vegna kynna sinna af Islendingum átt-
aöi hann sig betur á viðbrögöum þeirra
en aðrir breskir sendimenn. Enda fór
svo aö þegar hann sneri baki viö leyni-
þjónustunni nokkru síðar settist hann
að hér á landi og geröist islenskur rík-
isborgari. Hann lærði þá starf loft-
skeytamanns og sigldi enn víöa og
kynntist löndum og lýöum.
Um bókina er svo komist að orði í
kynningu forlagsins: „Ja, þessi heim-
ur er viöburðarík saga og forvitnileg
um margt. Sögumaöur var þar tíðum
nærstaddur er dramatískir atburöir
geröust, en hann átti auðvelt með aö
halda jafnvægi og allsgáðum hug og
Þorgeir Þorgeirsson skrifaði ver-
aldarsögu og reisubók Póturs Karis-
sonar Kidson.
hefur líklega veriö of mikill húmanisti
fyrir hinn kaldrifjaöa þankagang
diplómatíunnar. — Þorgeir Þorgeirs-
son hefur skráð sögu Péturs.
I bókaauka er birt ítarleg skýrsla frá
1945, rituð af Kurt Singer, þar sem
gerö er grein fyrir njósnum Þjóöverja
á Islandi og Grænlandi fyrir stríö og
koma þar fram upplýsingar sem hing-
aö til hafa veriö á fárra vitorði. — Bók-
in er prentuð í Odda.
Pótur Karlsson Kidson á sér ævin-
týraiegt lífshlaup.