Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.1984, Side 24

24
DV. LAUGARDAGUR 22. DESEMBER1984
„Knapinn á hestbaki er
kóngur um stund......"
- svo f remi
reiðverin
slitni ekki
undan
honum
Allt frá landnámsöld hefur leöur-
iöja og söölasmíöi verið meö mikil-
vægustu iöngreinum landsmanna.
Þetta byggöist fyrst og fremst á
mikilvægi íslenska hestsins í
þjóðlífinu. Fram aö síðustu alda-
mótum var ekkert feröast hér innan-
lands nema á hestbaki eöa þá fót-
gangandi. Hesturinn þurfti þó reiö-
ver: hnakka og sööla ásamt beisli.
Seinna aktygi, þegar mikilvægi hans
tii dráttar jókst.
Sjálfsagt hefur söölasmíöi og
leðuriðja hverskonar blundaö meö
hinni listhögu íslensku þjóö og fallið
eins og annað í hinn almenna ramma
heimilisiönaöarins þar sem reynt
var aö leysa öll verkefni af hendi þótt
sérkunnáttu þyrfti til í öðrum
löndum. En í þessu sem ööru uröu
sumir öörum fremri og söðlasmiðir
hafa alltaf verið í miklu áliti meöal
þjóöarinnar.
Þar kom fyrst og fremst til aö
dómur reynslunnar um handbrögö
þessara manna gat orðið all svaka-
fenginn á stundum og lífsspursmál
aö vel dygði. Þjóö sem sundreið
jökulföll mátti ekki við því aö
strengur brysti eöa gjörö slitnaöi.
Tvímenningarnir í þjóöarsögunni,
landinn og hesturinn sem hvesstu
sjónir fram á veginn, hvort sem var í
iðukastinu eöa í hamslausum
veörum uppi á öræfum, áttu góöan
bandamann í dverghögum sööla-
smiöum sem skiluðu meistara-
verkinu sem nýju eftir hverja þraut
og svaöilför.
Meö hinni miklu atvinnubyltingu á
þessari öld leit út fyrir aö þáttur
söölasmiöanna, aö skila íslenskri
þjóð fram á veginn, væri liöinn. En
endurreisn stéttarinnar hófst meö
auknum áhuga þjóðarinnar á
íslenska hestinum, félaganum góöa í
faömi náttúrunnar. Styrkur hestsins
og göfgi á nefnilega enn erindi við
þjóðina viö ysta haf og um ókomna
framtíð munu þeir teyga loftsins
laug í sameiningu. Á meöan svo er
eiga söölasmiöirnir sama erindi viö
þjóöina og áöur.
Þorvaldarhnakkar
Á engan er hallaö þótt nafn
Þorvaldar Guðjónssonar söðla-
smíðameistara beri hátt í íslenskri
söölasmíði. Hann er fæddur skömmu
eftir aldamótin og hefur því lifað
mestu umbreytingartíma stéttar-
innar fyrr og síöar, auk þess sem
hnakkar hans eru landsfrægir undir
nafninu Þorvaldarhnakkar. Viö
tókum hann tali:
„Ég er fæddur 16. febrúar 1908 að
Litlu-Brekku í Geiradal í Austur-
Baröarstrandarsýslu. Fimmtán ára
gamall fór ég suöur í Dalasýslu aö
Kýrunnarstööum í Hvammssveit til
Guðjóns Ásgeirssonar bónda þar, en
hann var lærður söölasmiöur.
Hann haföi skrifað vestur í Geira-
dal aö fá ungling til snúninga og þaö
fylgdi meö aö kenna honum sööla-
smíöi ef áhugi væri á því. Ég vann
sem vinnumaður á sumrum og læröi
söölasmíöi á veturna. Þá voru nú
aðrir tímar en nú. T.d. voru virkin í
hnakkinn unninn úr svokölluðu
brenni, sverum trjábútum, og var
gífurleg vinna aö saga og vinna
bútinn í mörg virki, allt að átta til tíu
úr hverjum bút. Ekki bitu nú verk-
færin vel og svo þegar búiö var aö
sarga þetta, þá var farið í smiöju og
sett á járn. Verkfæri voru flest sem
til féll, sagir, hófjárn og öxi.
Guöjón útskrifaði mig síðan í
söölasmíöinni 12. september 1926,
þannig aö það fer aö styttast í
sextugsafmæliö í greininni. Þor-
steinn heitinn sýslumaður Dala-
manna handskrifaöi svo sveinsbréfið
og kostaöi kr. 5 stimpilgjaldiö. Ekki
geta allir státaö af handskrifuðu
sveinsbréfi og þaö eftir sjálfan Þor-
stein sýslumann Dalamanna.
Síðan lá leiöin til Reykjavíkur og
byrjaöi ég söölasmíöi hjá Samúel
heitnum Olafssyni, söölasmið og
fátæktarfulltrúa Reykjavíkurborg-
ar. Þar vann ég um veturinn, en var
tilsjósásumrin.
Á þessum árum tíðkuöust
svokallaðar lestarferðir til Reykja-
víkur, vor og haust. Viö smíðuöum á
lager yfir veturinn, en á vorin komu
bændurnir með ullina af fénu og
fleiri afurðir að selja og keyptu þá
gjaman smíöisgripi okkar og tóku
meðsér.
Mikil nýsmíði
áður fyrr
Þá voru margir söðlasmiðir hér í
borginni. Eg nefni t.d. Samúel og Jón
Þorsteinsson á Laugaveginum og þá
Eggert Kristjánsson og Gísla Sigur-
björnsson fyrir innan Vitastíg.
Isleikur Þorsteinsson var niöri á
Hverfisgötu og Olafur Eiríksson á
Vesturgötu 23. Síðast en ekki síst
nefni ég svo Baldvin Einarsson
söðla- og aktygjasmiö sem seinne
vará Laugavegi67.
Baldvin og ég tókum síðar upp
samstarf. Skíröum verkstæðið okkar
Baldvin og Þorvaldur og starfaöi þaö
lengst af á Laugavegi 53 og seinna
hinum megin viö götuna að 54. Upp-
haflega byrjaöi ég að vinna hjá
honum í stríðinu eöa 1943, en þá sá
Erlendur sonur hans um verkstæðiö.
Seinna tók ég svo alfarið viö
rekstrinum eöa um 1955 og seldi þaö
svo um 20 árum seinna.
Á þessum tímum var allt aö
breytast. Sérstaklega var gjör-
bylting í atvinnuháttum. Áöur var
allt unniö meö hestum og þá þurfti
svo sannarlega góöa söðlasmiði.
öll aktygi á dráttarhestana voru
smíðuð, auk hnakkanna og söðlanna
á reiðhestana. Þá var aö sjálfsögöu
mikil nýsmíöi á beislum, klyfja- og
hnakktöskum, auk hverskonar óla og
gjarða.
Þá voru allar pósttöskur úr leöri og
gerðum viö söölasmiöirnir þær, auk
hverskonar viögeröa á skólatöskum
sem þá voru allar úr leðri, einnig
svokölluöum ráptöskum,- innkaupa-
töskum,- kventöskum og feröa-
töskum sem voru allar úr leðri.
Islenski hnakkurinn
sérstakur
Hnakkasmíðin hér á Islandi er
afar merkilegt fyrirbrigöi. Islenski
hesturinn er ákaflega sérstæöur og
öll reiðtygi á honum þurfa að vera
miöuö viö stærö hans og einstaka
hæfileika. Þurfa sem sagt fyrst og
fremst aö passa honum sérstaklega.
Islenski hnakkurinn, eins og við
lærðum aö smíða hann, er árangur
þróunar í aldanna rás með íslenska
hestinum. Miklu skiptir aö
hnakkurinn sé af réttri stærð og aö
hann liggi rétt á hestinum.
Ef hnakkar eru of langir eins og oft
vill veröa meö erlenda hnakka,
smíðaöa fyrir þarlenda hesta, þá
geta þeir stórtruflaö hestinn í gangi
og sérstakir hæfileikar eins og tölt og
skeið fariö forgöröum. Dýnan þarf
einnig aö vera þannig smíöuð aö hún
lokist ekki á hryggnum, heldur leyfi
frjálsan loftstraum svo hesturinn
svitni ekki undan hnakknum.
Hnakkurinn getur líka meitt ef hann
lokast yfir hryggnum og svo verður
hann aö vera hæfilega þungur. Nóg
er nú stundum lagt á gæöinginn þótt
óþarfa þyngsli séu ekki í hnakknum
líka.
Svo þarf hnakkurinn auðvitaö aö
vera þægilegur fyrir manninn sem
situr á honum, ekki síður en hestinn.
Hann má alls ekki vera of krappur
fyrir ísetu, heldur þaö rúmur aö
maöurinn sé nokkum veginn frjáls í
honum.
Aö sjálfsögöu er svo mjög mikil-
vægt fyrir endingu hnakksins aö
leðrið sé gott, sérstaklega í sæti,
löfum og yfirleitt því sem reynir
mikiðá.
Einnig er mikið atriöi að beisli
passi vel á hestinn og sé úr góöu efni.
Mélin hæfilega stór og aö stangir
meiði alls ekki.
Þaö atriöi sem stundum vill
gleymast meö hnakka, en er mikiö
atriði uppá endingu, er auðvitaö aö
gott sé aö komast aö öllum hlutum til
þess að hreinsa og bera á leöurfeiti.
Hægt þarf að vera aö taka hnakkinn í
sundur. Sé vel farið meö reiötygin,
þau hreinsuö og smurð reglulega,
margfaldar það endingu þeirra.
Nú er þetta
allt til gamans
Þaö hefur óneitanlega ýmislegt á
daga þessarar iðngreinar drifiö og
ekki síst á þessari öld. Þaö leit ekki
vel út meö hana um miðbik
aldarinnar þegar bíllinn og
traktorinn voru teknir við og nokkrir
sérvitringar nutu þarfasta þjónsins.
Þetta hefur breyst og söölasmíðin er
aftur orðin mikilvæg iöngrein.
Núna starfa ég í Einholti 2, hjá
syni mínum, Jóhanni, sem læröi
hjá mér á sínum tíma. Gömlu
kunningjamir rekast hingaö inn og
óneitanlega er alltaf jafngaman aö
sjá þá og rabba viö þá. Þaö rifjar upp
gamla og góöa daga og svo færa þeir
mér líka fréttir utan af landsbyggö-
inni sem ég þjónaöi svo lengi.
Hin gífurlega aukning hesta-
mennskunnar meðal þjóöarinnar
síðustu ár orsakar þaö einnig aö
mikið kemur hingaö af ungu fólki, og
ekki vantar áhugann. Þaö tengist nú
aftur aldagamalli iðn þótt meö
breyttum hætti sé. Þrældómurinn er
úr sögunni, nú er þetta allt til
gamans gert og það er mín
hamingja. Hrossin hafa þó í sjálfu
sér ekkert breyst. Sterkustu skepnur
landsins gera kröfur um góöa smíöi
ef vel á að fara. Nóg er nú annað
samt sem upp getur komið.
Þaö er mín heitasta ósk aö hesta-
mennskan veröi þessu unga fólki til
jafnmikillar gleöi og viö Islendingar
höföum af gæöingum okkar hér áöur
fyrr. Þáttur í því er sú viöleitni okkar
söölasmiöanna að reiötygin hæfi vel
skaparans meistaramynd, íslenska
hestinum. I þaö setjum við stolt
okkar og gleði. Þaö hefur verið aöal
okkar allt frá því aö land byggöist og
landnámsmennirnir komu meö hina
sérstöku hesta sína til landsins.
Þegar fer saman glæstur hestur og
góö reiötygi, þá getur knapinn svo
sannarlega oröiö kóngur um stund
eins og oft vill verða meöal okkar
Islendinga. Allavega verður honum
ekki velt úr sessi meö því aö slitni
undan honum reiöverin, ef ég fæ því
ráðiö,” sagði ÞorvaldurGuðjónsson.
G.T.K.
" Bændurnir lögðu inn ullina á vorin og keyptu smiðisgripi okkar eftir
veturinn. Á sumrin fór ég tilsjós."
,, íslenski knakkurinn er ávöxtur alda þróunar með islenska hestinum ".
Þorvaldur og Jóhann skoða einn nýsmiðaðan.
Rætt við Þorvald Guðjónsson söðlasmíðameistara
sem stundað hef ur iðnina í yf ir 60 ár