Dagblaðið Vísir - DV - 14.05.1985, Blaðsíða 12

12
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIDLUN HF.
StjórnarformaðurogOtgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON ogÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P.STEINSSON.
Ritstjórn: SÍOUMÚLA12—14. SÍMI 684011. Auglýsingar: SlÐUMÚLA 33. SÍMI 27022.
Afgreiösla,áskriftir, smáauglýsingar, skrifstofa: ÞVERHOLTI ll.SÍMI 27022.
Sími ritstjórnar: 686611.
Setning, urrjbrot, mynda-og plötugerð: HILMIR HF., SÍOUMÚLA12.
Prentun: Árvakurhf., Skeifunni 19.
Áskriftarverðá mánuði 330 kr. Verð í lausasölu 30 kr.
Helgarblað35kr.
Vanhæfni og valdafíkn
Landbúnaöarráöuneytið hefur meö aðstoð þingmanna
stjómarflokkanna tafiö íslenzka álarækt um heilt ár.
Ráöherra þess hefur vanrækt aö leggja fyrir Alþingi tíu
orða breytingu á fiskeldislögum, er heimili innflutning
gleráls eins og fisksjúkdómanefnd lagöi til fyrr á árinu.
Ráðgert haföi verið aö nota stórstraumsflóöiö 5. maí
síðastliðinn til að ná glerálseiðum í Bristol-flóa á Bret-
landi. Það flóð hefur nú farið forgörðum og ekki veröur
unnt að ná seiðum fyrr en á næsta vori. Ef landbúnaðar-
ráöuneytið verður þá búið að taka við sér.
Minnstu munaði, aö svipað slys yrði um daginn í utan-
ríkisráðuneytinu. Sofandaháttur embættismanna tafði af-
greiðslu heimildar handa Orkustofnun til þyngdarafls-
mælinga á kostnað landmælingadeildar bandaríska hers-
ins. Við lá, að málið dytti út af bandarískum fjárlögum.
Þetta er verkefni, sem kostar um 1,4 milljónir króna.
Það skapar mikla vinnu á samdráttarskeiði hjá Orku-
stofnun og flytur hátækniþekkingu inn í landið. Ef málinu
heföi ekki verið bjargað fyrir horn, hefði fjármagnið farið
til hliðstæðra mælinga við Amazonfljót.
Á síðustu stundu tókst sendimönnum Bandaríkja-
stjórnar að vekja athygli utanríkisráðherra og orkuráð-
herra á, að mál þetta var búiö að liggja týnt og grafið í
utanríkisráðuneytinu mánuðum saman. Með sameinuðu
átaki ráðherranna tókst að snúa upp á hendur embættis-
mannanna.
Þessi tvö dæmi benda til, að vanhæft fólk sitji víða á
valdastólum í embættismannakerfinu, fólk, sem ekki
gæti unnið fyrir sér í atvinnulífinu. Þetta þarf ekki að
koma neinum á óvart, því að verulegur skortur er á að-
haldi í rekstri opinberra stofnana.
Orkuráðherra hefur látið óháða sérfræðinga fara ofan í
saumana á rekstri stofnana á borð við Rafmagnsveitur
ríkisins og Orkustofnun. Ekki er síður nauðsynlegt, að
hliðstæð úttekt verði gerð á sjálfum ráðuneytunum,
valdamiðju hins opinbera stjómsýslukerfis.
Fleiri dæmi eru um vandamál í kerfinu. Á listum fimm
ráðherra yfir mál, sem þeir vilja, að Alþingi afgreiði fyrir
sumarið, eru sjö frumvörp, sem ekki höfðu enn séð dags-
ins ljós um síðustu helgi. Embættismönnunum hafði ekki
tekizt að leggja síðustu hönd á verkin.
Þetta getuleysi er þeim mun alvarlegra fyrir þá sök,
að embættismennirnir eru sífellt að verða valdameiri.
Þeir eru stöðugt að semja frumvörp, sem efla tök þeirra á
stóru og smáu. Og þingmenn stjómarflokka samþykkja
þessi frumvörp yfirleitt orðalaust.
1 fyrravor var vakin rækileg athygli í fjölmiðlum á, að
frumvarp um fjarskipti stefndi að auknum völdum Pósts
og síma, á sama tíma og dregið væri úr þeim í öðrum
löndum. Þingmenn stjómarflokkanna tóku ekkert mark á
þessum ábendingum og samþykktu frumvarpið snarlega.
Nú hefur í landbúnaðarráðuneytinu verið samið frum-
varp um fiskeldi. Þaö er svo harkalegt, að segja má, að
það feli í sér hreinan ríkisrekstur á öllu fiskeldi hér á
landi. Og þetta er einmitt ráðuneytið, sem í aldarfjórðung
hefur hamazt við að halda niðri fiskeldi í landinu.
Tímabært er orðið, að stjómmálamenn hefji mark-
visst andóf gegn tilraunum vanhæfra embættismanna til
að auka völd sín. Stofnanir þeirra verði látnar sæta
rekstrarúttekt. Og frumvörp þeirra verði hreinsuð
ákvæðum, sem hneppa þjóðfélagið í fjötra stofnanaveld-
isins.
Jónas Kristjánsson.
DV. ÞEIÐJUDAGUR14. MAl 1985.
TAP OG GRÓDI
Nú eru um þaö bil öll teikn vorsins
komin. Vetrarvertíö er lokiö og vor-
vertíö er hafin. Hrokkelsavertíöin
líka og meir aö segja er nýreyktur
rauömagi frá Húsavík kominn í búö-
ir fyrir suman, en eins og áður hefur
verið greint frá i þessum þáttum,
viröist hrokkelsi koma fyrr upp aö
landinu fyrir noröan en hér fyrir
sunnan, og stundum höfum viö orö-
iö aö fá voriö i flugi frá Húsavik,
þegar okkur hefur veriö fariö aö
lengja eftir þessum yfirvegaða fiski,
hrokkelsinu, sem á stundum ber
allar áhyggjur heimslns í svip sínum
i vagninum hjá grásleppukörlunum,
sem hafa sina föstu sóiustaði i borg-
inni undlr þann hluta vorsins, sem
rauðmaganum fylgír og siginni grá-
sleppu.
Seinasta
hvalavertíðin
Annar liöur i vori, eða undirbún-
ingi undir sumarið er þegar hvalbát-
amir hugsa sér til hreyfings, en þeir
leggja i hann i síöasta sinn upp úr
miöjum júní, ef ég man það rétt. Og
þótt þeir séu orönir 30—40 ára gaml-
ir, eru þeir eins og nýir úr kassanum,
eins og sagt er um biia, þvi öilu hefur
veriö vel viö haldið og þessi öQugu
hnoðuöu jámskip hafa skilaö ótrú-
legum verömætum aö landi, þétt
menn hafi liklega gstt meira hófs i
hvalveiöum en í öörum veiðiskap.
Tugir og jafnvel hundruö manna
hafa fengið þama sumarvinnu, og
svo vel hefur veriö á haldið í þá tæp-
lega fjóra áratugi sem Islendingar
hafa stundað hvalveiöi, aö stjómvöld
hafa veriö iaus viö Qesta þá þján-
ingu, er oft fylgir sjávarútvegi.
Þaö er auövitaö ekki sársauka-
laust aö viö mennirnir skulum þurfa
aö lifa á öörum spendýrum og á
veiöi, en án þess aö það hafi verið
upplýst á hverju Greenpeace fólkiö
lifir, eöa meö öörum oröum hvaö þaö
borðar, þá hefur þvi tekist aö fá hval-
veiðar bannaöar. Og gegnum
islenska þingið fór banniö á met-
hraöa, því þingmenn óttuðust mjög
aö kerlingamar myndu banna
Amerikönum aö boröa fisk.
Þetta reyndist hinsvegar hugar-
buröur, þvi Norðmenn, sem ekki
hafa bannað hvalveiöar hjá sér, eru
enn atkvæöamlklir keppinautar okk-
ará Bandarikjamarkaöi.
Og svo langt hefur verið gengiö, aö
þjóðir, sem lifað hafa af hvahreiðum
i hundruð, ef ekki þúsundir ára, fá nú
skipun frá ríkum kerlingum, auöug-
um iðjuleysingjum, aö nú beri að'
friöaallanhvaL
Enginn spuröi hinsvegar á móti:
Hvaö gjörir þú? Á hverju lifir þú?
Boröarþúket?
Hafréttarsáttmáli
Sameinuðu þjóðanna
Svo langt hefur veiöitækninni
skilaö fram, aö menn eru fyrir löngu
byrjaöir aö gera sér grein fyrir tak-
mörkunum hafsins til kjöt- og fisk-
framleiöslu. Engir þekkja þetta bet-
ur en Islendingar, og ég hygg að það
sé ekki fyrir séð, hvaö gerist, ef
hvalastofninn stækkar verulega.
Auðvitaö hefur þaö umtalsverö áhrif
á þaö sem eftir veröur handa þjóö
sem vinnur í f lökum.
Stórhvelln raöa sér fremst í líf-
keðjunaisjónum.
Skiöishvalirnir háma i sig átuna og
loðnuna, búrhveliö gæðir sér á
karfanum og grásleppunni, og segja
má aö striöið um loðnuna viö hvalinn
sé þegar hafiö, því þaö hefur oft
komið fyrir aö loðnuskipstjórar hafa
fenglö hnúfubak (reyöarhvalsteg-
und) í nótina, ásamt loönu.
Og maöur spyr sig. Er þama skyn-
samlega staöiö aö málum? Lengst
hafa þær þjóðir nefnilega gengiö i
friöunaraögeröum á hval, sem ekki
hafa hagsmuna aö gæta. Til dæmis
Bandaríkjamenn, sem þó hafa ekki
staðfest hafréttarsáttmála Samein-
uöu þjóöanna, en þaö hafa aöeins 16
riki gert, en yfir 60 mun þurfa til þess
aö hafréttarsáttmólinn taki gildi.
Heföi ekki veriö skynsamlegra aö
faQast á aö banna hvalveiöar, þegar
nægjaniega margar þjóöir hafa undir-
ritaö og staðfest hafréttarsáttmál-
ann?
Hvalurinn er ekki i neinni hættu á
Islandsmiðum. öörunær.
Sú stefna, aö ekki megi móöga
þjóöir, sem kaupa af okkur gaffal-
bita, er nefnilega ekki gild röksemd.
Nóg er nú samt, aö bandarisk lög
skuli núoröiö ná yfir siglingar til Is-
lands frá Bandarík junum.
ömrulegur mjókuriönaður
Nýveriö var haldinn aöalfundur
Mjólkursamlags Eyfirðinga og
а. m.k. tvivegis var talað viö yfir-
menn i mjólkurstööinni i síödegisút-
varpi. Þegar sá fyrri kom, sjálfur
mjólkurstöövarstjórinn, kom mér
sem neytanda mjög á óvart, hversu
mikil hamingja riklr meö Mjólkur-
samlagiö fyrir norðan.
Þetta er siöan ítrekað i viðtali i DV
б. maísl.
Þar segir m.a.: „Þannig fara 34—
35% af veltunni í vinnslu og dreif-
ingu...”
„Heildsölunum i Reykjavik þættu
það léleg umboðslaun, bara fyrir aö
panta vöru og selja, hvað þá aö vínna
hana, sagöl Þórarinn.”
Þetta kann aö líta sakleysislega
út á prentl, en viðtölin (bæöi) sýna þó
vægast sagt nöturlega staöreynd.
Okur á vinnslu og svo þá undarlegu
lögskýringu, að þótt skylt sé aö
kaupa 10% af offramleiðslu mjólkur-
iönaöarins, vissum viö ekkl að
Eyfirðingar framleiddu allt árið,
osta beinliins fyrir erlendan
markað, en ostameistarinn sagöist
þvi miöur ekki vita hvernig Islend-
ingar vildu hafa ost, þvi hann ostaöi i
útlendinga, einvörðungu.
En litum á vinnsluna, og i ljós kem-
ur aö hún hefur kostaö 180 milljónir
króna, eöa um kr. 8,20 á lítrann.
Þetta kostar í Danmörku núna íkr.
5,70, eöa aöeins 62% af þvi sem þetta
kostar fyrir norðan. Þaö sem kostar
180 millj. króna á tslandi, kostar
aöeins 110 milljónlr í Danmörku. Þ6
er þetta unniö meö samskonar
mjólkurvélum og maður hefur þaö á
tilf inningunni aö skilvindur og annað
hljóti aö vinna svipaö i Danmörku og
á Islandi. Þá eru laun mun hærri í
Danmörku en á Islandi, þannig að
neytendur hljóta aö eiga heimtingu á
því aö þessi munur veröi skýrður.
Þá kemur einnig i ljós, aö til þess
aö Eyfiröingamir geti greitt bænd-
um fullt grundvallarverö, þurfi aö
sækja 7,8% verösins í verðmiðlunar-
sjóð, eöa með öörum oröum: þeir
sem ekki keyptu vörur af samlaginu
urðu aö greiöa þvi 29—30 milljónir
króna í fyrra.
Og hvemig skyldi þetta síðan skiia
sér í veröi hjá ofurmennum undan-
rennunnar fyrir noröan? Jú, Jógúrt
(150 g box) kostar í Danmörku Ikr.
32,20 lítrinn, en hér (180 g box), 87,00
ikr. litrinn (heildsöluverö i báöum
löndunum), eöa verðiö er nær þrefalt
álslandi.
Viö ómegöarmenn þurfum ekki aö
verja heildsala, allra sist viö fram-
sóknarmenn, sem verslum viö kaup-
félagiö. Jón Helgason landbúnöar-
ráöherra sagöi hinsvegar i ræöu viö
afmæli Osta- og smjörslöunnar, aö
viö stofnun hennar heföi heildsölu-
álagning lækkaö úr 10% í 5%, en
nokkrir heildsalar seldu smjörið
áöur. Alagning á mjólkurvörum i
smásölu á Islandi mun vera 10%,
þannig aö þaö er ekki undarlegt aö
mesta áhyggjuefni mjólkursamlags-
stjórans nú er „minnkandi neysla
mjólkur á innanlandsmarkaði”, eins
oghannoröarþaö.
En þaö er fleira, sem ósagt er í viö-
talinu i DV, sumsé aö enginn raun-
verulegur markaöur er fyrir ostínn
sem þar er f ramleiddur.
Aö visu er osturinn Quttur út, en
hvaö fæst fyrir hann er annaö mál.
Ariö 1983 Quttum viö út um 500 tonn
fyrir ikr. 33,30 kg (meðalverð)
meöan ostur kostaði i búö hér um 180
krónur. Danir keyptu þá t.d. 40,6
tonn af osti fyrir ikr. 13,30 kilóiö, en
þessar tölur eru úr Timanum 4.-5.
febr. 1984.
Veröur þvi varla sagt annað en aö
þetta sé ömurleg staöa, þótt mun
betri útkoma sé aö visu í mjókur-
vinnslu t.d. á Húsavík og á Hvamms-
tanga.
Þaö væri þvi gaman að fá aö vita,
hversu miklar útflutningsbætur
Mjólkursamlag KEA fékk árið 1984
og hvaö mikiö var flutt út af osti. —
Og líkt er þaö Islendingum aö hætta
arðsömum hvalveiöum og einbeita
sér í staöinn aö ostagjöfum til
útlanda.
Jónai Guðmundsson, rithöfundur.