Dagblaðið Vísir - DV - 02.06.1986, Blaðsíða 15
DV. MÁNUDAGUR 2. JÚNÍ 1986.
15
Mennta-
klúður
í aðalkvöldfréttatíma útvarpsins,
21 maí sl., mætti Sverrir Hermanns-
son, menntamálaráðherra og riddari
með meiru, og var inntur eftir ný-
justu hugmyndinni sinni að stytta
skólaskyldu úr 9 árum í 7.
Hann tók það fram að þetta væri
aðeins hugmynd og þyrfti að „ræða
þau mál“.
Það þarf vissulega að gera, fyrst
ráðherra er byrjaður á því og áður
en honum tekst að draga upp vafa-
sama mynd af grunnskólakerfinu og
tina til hinar og þessar spamað-
arpælingar. Því hemaðarbragði
beitti hann í Lánasjóðsmálinu nú í
vetur. Nú hefur enn og aftur komið
í ljós að hin svokallaða samstaða í
Sjálfstæðisflokknum (sem flokkur-
inn grobbaði sig svo af fyrir byggða-
kosningamar) er stórfurðuleg.
Ragnhildur Helgadóttir, fv.
að ráði, þökk sé öflugri andstöðu
vinstrimanna.
Ragnhildur afrekaði einnig að
lengja skólaskyldu um eitt ár. Nú
vill Sverrir skera niður um tvö ár.
„Sparnaður?"
Samhentur Sjálfstæðisflokkur er
þvi bara lélegur fílabrandari.
Arðbært eða frábært?
Sverrir talaði um í fréttatímanum
að auka þyrfti tengsl skóla við at-
vinnulíf. Rétt er það, en þau verða
ekki aukin með styttingu skóla-
skyldu. Flutningur úr skóla út í
atvinnulífið í lengri eða skemmri
tíma em engin tengsl af viti.
í versta falli gæti það haft þau
áhrif að efnaminni unglingar gengju
á vit vasapeninganna og snem ekki
aftur í skóla. Hver á að hafa eftirlit
með unglingum í atvinnulifi eftir 7
„Nú ætlar Sverrir að bjarga á línu og vill
stytta skólaskyldu um eitt ár og leggur til
tvö til öryggis.“
menntamálaráðheiTa, afrekaði að
svipta fyrsta árs nema í HI námsláni
og vísaði þeim pent á bankana.
Sveirir sló sig til riddara og afnam
sviptinguna, en í staðinn rak hann
framkvæmdastjóra LIN, Sigurjón
Valdimarsson, og lét gera hinar og
þessar úttektir í spamaðarskyni.
„Sparnaður“ hefur ekki verið neinn
ára skólaskyldu? Er það kannski
ekki nauðsyn?
Eiga framhaldsskólamir e.t.v. að
taka strax við?
Hvað er þá orðið um tengslin?
Með virkri starfskynningu og
markvissri þátttöku skólabarna í
atvinnulífinu samfara námi má stór-
bæta þessi tengsl. Tengsl, sem miða
Það þætti ekki gjöfult að halda áfram hringlandahættinum i kringum LÍN á kosningaári.
reyndin í fílabrandara Sjálfetæðis-
flokksins er þessi.
Þegar sjálf'stæðismenn geta ekki
lengur skorið niður fyrir opnum
tjöldum þá er sett í gang alls kyns
úttektarstarfsemi, sett ný lög, öllu
velt til og frá og „sparað".
„ Það hefur ennþá ekki tekist með
Lln og tekst tæplega úr þessu. í
fyrsta lagi, áhuginn innan ríkis-
stjómarinnar fer dvínandi og nýj-
asta skýrsla Sverris um málefni Lln
hefur ekki einu sinni fengið umflöll-
un í fjölmiðlum. í öðm lagi, þá er í
mesta lagi eitt ár til stefhu, og það
kosningaár.
Það þætti ekki gjöfult að halda
áfram hringlandahættinum í kring-
um LÍN á því ári.
Þeim Ragnhildi og Sverri hefur
mistekist að skera niður eftir kokka-
bókum flokksins, þvert á móti hafa
ríkisafekipti aukist og það gæti kost-
að þau ráðherrastól fyrir Sjálfstæð-
isflokkinn. Nú ætlar Sverrir að
bjarga á línu og vill stytta skóla-
skyldu um eitt ár og leggur til tvö
til öryggis.
Þvílikt og annað eins klúður í einu
ráðuneyti slær öllum fílabröndurum
við.
Einar Þór Gunnlaugsson.
Einar Þór
Gunnlaugsson
nemi
að nánari kynnum bama og ungl-
inga við lífsbaráttuna f landinu, en
ekki við það að gera æskuna þjóð-
hagslega arðbæra samkvæmt frjáls-
hvggjunni.
Sverrir talaði líka um að „stytting-
in“ gæti létt undir með útivinnandi
húsmæðrum. Hvemig má það vera?
1 hvaða heimi lifir menntamálaráð-
hen-a? Ef maðurinn hefur einhvem
áhuga á að „létta undir" með lág-
launafólki, þar sem konur em í
miklum meirihluta, þá ætti hann að
byrja á því að beita sér gegn sinni
eigin ríkisstjóm. Nær væri að fram-
fylgja grunnskólalögunum í verki
og stroka út samkeppnisanda gmnn-
skólanna frekar en að stytta skóla-
skyldu.
Það er snöggtum líklegra til að
létta undir með fólki.
Sverrir gagnrýndi þó réttilega of
mikla miðstýringu menntakerfisins.
Á meðan fræðslulögin komust i
framkvæmd og almenningur öðlað-
ist meiri skilning og trú á menntun
vom ríkisafskipti nauðsynleg. Síðan
eru liðin 40 ár og miðstýringin hefur
haldið velli. Takmörkuð miðstýring
er þó nauðsynleg en ákvarðanir sem
snerta námsefhi og almennt skóla-
hald eiga að vera i höndum kennara,
foreldra og nemenda. Þannig er
hægt að auka lýðræði í skólakerfinu.
Þannig er hægt að koma i veg fyr-
ir að einn maður ákveði hvað sé
þjóðhagslega arðbært í námi og
starfi unglinga.
Skjálfti
En hvað var menntamálaráðherra
að tísta þetta í útvarpinu? Jú, stað-
Þróunaraðstoð fátækra við ríka
í bókinni Jafnaðarstefnunni,
sem kom út árið 1977, segir Gylfi
Þ. Gíslason, fyrrverandi formaður
Alþýðuflokksins, að „efla verði
framfarir og útrýma fátækt, sjúk-
dómum og fáfræði í vanþróuðum
löndum og að hagsældarríkin verði
að láta vemlegan hluta tekna sinna
og auðs af hendi í því skyni að flýta
þessari þróun“. Og Ásmundur Stef-
ánsson, forseti Alþýðusambands
íslands, skrifar í grein í Morgun-
blaðinu 1. maí síðastliðinn: „Hin
gífurlega neyð, sem blasir við í van-
þróuðum löndum, kallar á samhjálp
okkar, sem betur búum. Ekkert á
íslandi jafnast á við þá óhugnanlega
neyð, sem blasir við meðal fátækra
þjóða heimsins, og okkur ber því
skylda til að gera meira en við höfum
gert þeim þjóðum til hjálpar."
Við frjálshyggjumenn deilum ekki
við sósíalista eins og Gylfa og Ás-
mund um markmið, ef það er, að
æskilegt sé að útrýma fátækt, sjúk-
dómum og fáfræði í þróunarlöndun-
um. Hver er hlynntur sjúkdómum?
En okkur greinir hins vegar á við
þá um leiðir. Við teljum ekki, að
rétta leiðin felist i stóraukinni þró-
unaraðstoð vestrænna þjóða við
suðrænar. Til þess eru tvær ástæð-
ur. Fyrst er það, að slík þróunarað-
stoð er því miður líkleg til þess að
hafa og hefur haft - þveröfugar
afleiðingar við það, sem henni er
ætlað, og síðan hitt, að aðrar leiðir
eru miklu heppilegri. Ég hyggst í
þessari grein reyna að rökstyðja
fyrri fullyrðinguna, en snúa mér að
viku liðinni að hinni síðari.
Tekjutilfærsla á milli
tveggja ríkja
Þróunaraðstoð er ekki aðstoð ein-
staklinga á Vesturlöndum við hið
brjóstumkennanlega fólk með út-
þaninn maga, biðjandi augu og
útréttar hendur, sem við sjáimi
gjaman á sjónvarpsskjánum. Síður
en svo. Þróunaraðstoð, eins og þeir
Gylfi og Ásmundur skilja hana, er
Dr. Hannes
Hólmsteinn
Gissurarson
tekjutilfærsla á milli tveggja ríkja.
• Vestrænt ríki seilist í vasa venju-
legra skattgreiðenda. tekur þaðan fé
og sendir suðrænu ríki. Fé er flutt
úr einum ríkissjóði í annan. Og hvar
lendir það fé, sem lagt er í ríkissjóð
í viðtökulandinu? Líklegast er, að
það lendi í vösum þeirra, sem eiga
greiðastan aðgang að ríkissjóði við-
tökulandsins, en það er alls ekki
sjálfgefið og reyndar mjög óalgengt,
að þeir séu þár i hópi hinna fátæk-
ustu.
' I þróunarlöndunum eru völdin
' næstum því undantekningarlaust í
höndum nýrrar yfirstéttar. Hvergi
er meiri munur á undirstétt og yfir-
stétt, og hvergi er hagur hinna
fátækustu fremur fyrir borð borinn.
Það kemur ekki fátækasta fólkinu í
þessum löndimi að miklum notum,
þegar reistar eru þar nýjar og veg-
legar höfuðborgir, til dæmis í
Pakistan, Tansaníu og Nígeríu.
Þetta fólk græðir ekki heldur á þvi,
að stjórnarherramir keyra með
valdboði niður verðið á fi-amleiðslu-
vörum þess, til dæmis landbúnaðar-
afurðum. Og þetta örsnauða fólk
hefur ekki mikið gagn af því, þegar
þessir herrar vígbúast og ráðast inn
í önnur ríki. eins og Kastró Kúbu-
jarl gerði í Angóla, Víetnamar í
Kambódíu og Tansaníu-stjóm í Úg-
anda. eða þegai’ þeir kosta alþjóðleg
hrvðjuverk, eins og Gaddafí í Líbýu
og Kómeini i Iran.
Þar sem venjulegir skattgreiðend-
ur á Vesturlöndum em alls ekki
neinir efnamenn. má því segja með
nokkrmn sanni, að þróunaraðstoð
sé aðstoð fátæks fólks i ríkum lönd-
um við ríkt fólk í fátækum löndum.
Háskaleg einföldun
Peter Bauer. prófessor við Hag-
fræðiskólann í Lundúnum og einn
kunnasti sérfræðingur okkar daga
um þessi mál, benti á það í erindi.
sem hann hélt á fundi Félagá við-
skiptafræðinga og hagfræðinga hér
í Reykjavík i júlí 1984, að þróunar-
löndin em alls ekki nein ein sam-
stæð heild, heldur mörg lönd með
ólíka siði og ólíka hagsmuni. Sum
em bjíu-gálna, önnur bláfátæk. Sum
em stórveldi, önnur dvergríki. Hvað
í ósköpunum er sameiginlegt með
Thailandi og Mósambík, Nepal og
Argentínu, Indlandi og Chad, Túv-
alú og Brasilíu, Mayotte og Nígeríu
annað en það, að þessi ríki þiggja
öll þróunaraðstoð frá Vesturlönd-
um? Simi ríki hafa ennfremur haft
geipilegar tekjur af útflutningi olíu.
til dænús Mexíkó. Indónesía, Niger-
ía og Venezúela að ógleymdum
flestum arabaríkjunum. þótt fátækt
fólk í þessum löndum hafi ekki notið
góðs af því.
í erindi sínu (sem birtist í íslenskun
minni í tímaritinu Frelsinu árið
1985) varaði Bauer mjög við þessari
núklu einföldun óraflókins vem-
leika. Skiptingin í snauðar þjóðir og
auðugar eykur óvild í garð okkar
Vesturlandamanna. þvi að hún skip-
ar ólíkum þjóðum saman í einn
flokk. sem getur síðan ekki samein-
ast um annað en tilraunir til þess
að kenna okkur um öll sín mein.
En ekki má með neinni sanngimi
rekja fátækt suðrænna þjóða til þess,
að okkur hefur tekist að komast í
bjargálnir. Suðrænar þjóðir komast
því betm- af sem þær hafa meiri við-
skipti við iðnaðarþjóðimar í norðri.
Þær þjóðir í suðri em fátækastar,
sem stunda lítil sem engin viðskipti
við okkur Vestiu-landamenn, til
dænús Papúar í Nýju Gíneu og Hott-
intottar og Búskmenn í Afríku. Þær
þjóðir em hins vegar ríkastar sem
stunda viðtæk viðskipti við okkur,
til dæmis íbúar Hong Kong, Taívans
og Singapore.
Gerir fátæku fólki
erfiðara fyrir
Þróunaraðstoð hefur ekki þær af-
leiðingar. sem henni er ætlað. Hún
hefur satt að segja þveröfugar afleið-
ingar - hún gerir fátæku fólki í
þróunarlöndunum erfiðara fyrir.
ekki auðveldara. Þar sem hiin er
aðstoð ríkis við ríki. raskar hún
valdahlutföllum í viðtökulöndunum.
Stjórnarherramir inni í stofnunum
ríkisins fá rýmri fjárráð og meiri
völd í hlutfalli við einstaklingana
úti á markaðnum. Baráttan um völd-
in verður barátta um flest gæði
lífsins. jafnvel baráttuna upp á líf
og dauða (til dæmis þar sem margir
ólíkir þjóðflokkar lifa saman í einu
landi). Þróunaraðstoð auðveldar
einnig stjómarherrunum að koma
með boðum og bönnum í veg fyrir
frjáls viðskipti einstaklinganna. Þeir
geta velt kostnaðinum af slíkum af-
skiptum á herðar venjulegra vest-
rænna skattgreiðenda. Ennfremur
raskar þróunaraðstoð verðlagi í við-
tökulandinu. Þegar kom er til
dæmis sent til einhvers lands, lækk-
ar þar verð á komi (vegna aukins
framboðs), en það hefur auðvitað
þær afleiðingar, að bændur þar hafa
núnni tilhneigingu til að framleiða
korn f\TÍr markað.
Sósíalistar eins og Gylfi og Ás-
mundur hafa gjarnan mörg orð um
það. að frjálshyggjan sé ómannúðleg
stjómmálaskoðun - samviskulaus
sérhyggja. Mér dettur ekki í hug að
svara þeim hér með sambærilegum
dvlgjum um sósíalismann. Við verð-
uni að trúa því, að þeim Gylfa og
Ásmundi gangi gott eitt til með hug-
myndum sínum um þróunaraðstoð.
Við frjálshyggjumenn deilum ekki
við þá um marknúð, heldur leiðir.
En sósíalistar skilja það ekki, að því
er virðist, að við erum miklu líklegri
til þess að hnika heiminum í átt til
meiri mannúðar með því að leyfa
einstaklingunum að njóta sín í
frjálsum viðskiptum heldur en með
því að efla stofnanir ríkisins, hvort
sem það er í þróunarlöndunum eða
með vestrænum iðnþjóðum.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson.
„Þróunaraðstoð hefur ekki þær afleiðingar
sem henni er ætlað. Hún gerir fátæku fólki
í þróunarlöndunum erfiðara fyrir, ekki
auðveldara.“