Dagblaðið Vísir - DV - 06.02.1988, Side 15

LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 1988.
15
Mér er til efs að óvinsælli maður
finnist í hugum íslendinga en Vikt-
or Kortsnoj. Þegar þetta er skrifaö
liggja úrslit einvigisins ekki ennþá
fyrir en ekki fer á milli mála að
Kortsnoj hefur haft óstöðvandi
hiksta alla vikuna eftir að honum
tókst að klóra í bakkann og jafna
stöðuna þegar Jóhann átti það eitt
eftir að innbyrða sigurinn i fimmtu
skákinni. Islendingar hugsuðu
honum þegjandi þörfina, ekki síst
eftir aö það spurðist að Kortsnoj
beitti bolabrögðum til að taka Jó-
hahn á taugum. Hann virti ekki
leikreglur.
Það skipast fljótt veður í lofti á
barómeter vinsældanna. Viktor
Kortsnoj hefur lengi verið þekktur
og vel látinn á íslandi eftir að hann
lét til skarar skríða gegn Sovét-
stjóminni og barðist fyrir frelsi
sínu með þijósku Jóns Hreggviðs-
sonar. íslendingar tóku upp þykkj-
una fyrir kappann, enda þekktir
fyrir að halda með minnimáttar,
og það þótti mannsbragur á karli
þegar hann bauð ofstjórninni byrg-
inn og hafði betur. Kortsnoj átti
hug og hjarta íslendinga þegar
hann tefldi gegn Karpov héma um
árið og þraukaði fram á síðustu
skák. Ég man ekki betur en
Kortsnoj hafi haldið því fram að
fylgismenn Karpovs siguðu á sig
illum öndum í gegnum dáleiðanda
sem sat úti í sal og starði úr honum
alla rökrétta hugsun. Það var þá
sem hann sótti Petm sína til að
trufla dáleiðsluna og þau skötuhjú-
in háðu sameiginlega taugastríð
gegn transinum og öndunum sem
sovéskir landar þeirra særðu fram
honum til höfuðs.
íslensk sérgrein
En nú fer fram nýtt einvígi á
nýjum stað og Kortsnoj er enn ekki
búinn að gefa upp vonina um
heimsmeistaratitilinn þótt aldur-
inn færist yfir og æskuþrótturinn
dofni. Honum líkar illa þegar
óþekktur unglingur frá íslandi set-
ur óvænt strik í reikninginn og
stendur uppi í hárinu á meistaran-
um. Hvað á þá til bragðs að taka
annað en beita þeim ráðum sem
hann hefur lært af langri reynslu
- taka stráksa á taugum, trufla ein-
beitinguna, reykja framan í hann?
- meðan þeir setja ekki upp skilti
með reykingar bannaðar eða giröa
keppinautana af eins og þeir eru
famir að gera í briddsinu. Og svo
gekk hann um gólf og drap í síga-
rettunni á handarbakinu á Jóhanni
- eða svo gott sem - og Friörik greip
til þess ráðs að kæra Kortsnoj, enda
fræg sérgrein hér á landi að kæra
alla þá sem sigra ef ske kynni að
hægt sé að vinna hjá dómstólunum
það sem tapast á vígvellinum.
Einhveijum datt í hug að senda
Jóhanni hákarl og svæla karlinn
frá skákborðinu eða þá að ráð-
leggja Jóhanni að éta hvitlauk
ómældan! En Jóhann er víst of
kurteis til að kunna bellibrögðin.
Hann er ekki búinn að tefla nógu
lengi til að vita að svona keppni
gengur ekki út á það eitt að færa
til mennina á reitunum. Á toppn-
um em engin grið gefin og þar er
einskis svifist til að hafa það fram
sem mestu máli skiptir: vinning-
inn.
Reyndar þarf ekki toppinn til.
Hvaö skyldu margar deilur hafa
risið í hraðskákum fyrr og síðar
þar sem allt hefur farið í bál og
brand og menn hafa hrópað:
Hreyfður maður er færður maður!
Jafnvel snertur maður er hreyfður
maður og enginn botn hefur fengist
í skákina vegna þess að hvorugur
getur játað sig sigraðan þegar ekki
er.farið eftir leikreglum. Og hveijar
eru leikreglumar?
í handboltanum ætlaöi allt vit-
laust að verða hér á landi í fyrra
eða hittifyrra þegar Júgóslafar
vom sakaðir um að kippa fótunum
undan hornamönnunum þegar
þeir flugu inn af línunni. Eg er
ekki viss um að Júgóslöfum hafi
nokkurn tíma borist það til eyrna
að föðurlandsástin hafi gert íslend-
inga hálfbijálaða yfir þessu fólsku-
bragði, hvað þá allir dómararnir
sem vísvitandi hafa dæmt sigrana
af okkar mönnum þegar engar aðr-
ar skýringar voru á ósigrum og
áföllum. Leikreglurnar eru nefni-
lega ekki alltaf skráðar niður þegar
keppendur standa frammi fyrir því
að tapa á því að taka þær of bókstaf-
lega..
Of mikil
séntilmennska
í boltanum í gamla daga þótti það
óbrigðult ráð að byija á því í upp-
hafi leiks að láta finna vel fyrir
sér, eins og það heitir á íþrótta-
máh. Það að láta finna fyrir sér
felst aðallega í því að bijóta duglega
á andstæðingnum svo hann verði
hræddur. Það er liður í taugastríð-
inu að hræða líftóruna úr andstæð-
ingnum svo hann viti hvar Davíð
keypti ölið. Muhammed Ali var
vanur að taka keppinauta sína á
ta'ugum með kokhreysti og svívirð-
ingum áöur en boxið hófst og ég
man eftir einum íslenskum hnefa-
leikamanni sem þótti bera af
öörum. Gallinn var bara sá að hann
vann aldrei lotu vegna þess að
hann kunni ekki við að lemja
keppinautaha í rot vegna góðsemi
sinnar og prúðmennsku. Þeir þóttu
bestir sem höfðu vit á því að slá
hina kalda með höggum fyrir neð-
an beltisstað. Hnefaleikarnir voru
íþrótt þar sem allt var leyfilegt,
nema það að vera kurteis viö and-
stæðinginn, enda bannaði Alþingi
þetta sport þegar kröfumar jukust
um séntilmennsku. Síðan hafa ís-
lenskir slagsmálahundar mátt
berja hver á öðrum fríhendis, án
dón\ára, og ekki haft áhyggjur af
leikreglum.
Þaö hefur lengi verið til siðs í
hinum göfugustu íþróttum að taka
þá menn á taugum sem liggja vel
við höggi, ýmist ef þeir eru veik-
burða, þá er þeim troðið um tær,
eða ef þeir eru skapbráðir, þá eru
þeir æstir upp. Sumum er laus
höndin og aðrir brúka munn og þá
er gengið á það lagið að stríða
manninum og angra þangað til
hann missir stjórn á skapi sínu og
slær til baka. Þar með er honum
vísað af leikvelli og tilganginum
náð. Eftirleikurinn er auðveldur.
Margar sögur eru til af því að
kapplið, sem gista á erlendum hót-
elum, fá ekki nætursvefn vegna
skipulagðra óláta úti fyrir og í
haust varð það frægt að endemum
þegar skoska knattspyrnufélagið
Glasgow Rangers minnkaöi völl
sinn um tvo metra á breiddina þeg-
ar það fékk Dynamo Kiev í heim-
sókn. Aumingja Rússarnir gerðu
ekki annað en að sparka út af þeg-
ar þeir voru í góðri trú að senda
knöttinn út á kantinn sem hafði
verið færður til í húmi næturinnar.
Óskráðar leikreglur
Já, hreyíður maður er .færður
maöur, segir leikreglan, enda þótt
ekki séu allir tilbúnir að fara eftir
henni Og þarf raunar ekki íþrótt-
imar til. Þeir þjófstörtuöu á Vest-
fjörðum með kjarasamninga, segir
Verkamannasambandið sunnan
heiða, færðu til mann og vinnuveit-
endur segja: hreyfður maður er
færður maður, og heimta sams
konar samninga. Þetta var bara
fingurbijótur, segir jakinn og boð-
ar yfirvinnuverkfall ofan í kjara-
viðræðumar án þess aö fara eftir
þeim leikreglum að kynna verk-
falliö fyrirfram. Hann viðurkennir
ekki regluna um hreyföa manninn
og tekur í nefið framan í viösemj-
endur sína sem sennilega er þó
saklausara heldur en tóbaks-
reykingarnar hjá Kortsnoj. Vinnu-
veitendur eiga næsta leik og haga
sér þá væntanlega samkvæmt
þeirri óskráðu leikreglu að í kjara-
viðræðum kemur auga fyrir auga
og tönn fyrir tönn. Þar gengur allt
út á taugastríðið eins og hjá
Kortsnoj.
Alls staðar í þjóðfélaginu ganga
menn á lagið og brjóta leikreglur
eins og þeim hentar. Sums staðar
þykir það besta frammistaðan þeg-
ar einhverjum tekst að læðast að
andstæðingnum, koma honum í
opna skjöldu eða svína á honum. í
briddsinu er það meira að segja ein
höfuðsnilldin í spilinu að svína rétt!
Hvað um stjórnmálin, verslunina
og menningarmafíuna? Skyldi ekki
vera hægt að benda á ýmsa
Kortsnojana á þeim vettvangi og
mætti kannski ekki kæra ýmis
bolabrögðin á bæjunum þeim ef
grannt er skoðað? Bakarar hækka
veröið á brauðunum í skjóh matar-
skattsins og ríkisstjórnin fækkar
undanþágum frá söluskatti með
því loforði að lækka skattinn um
leið. En þegar á reynir segja þeir
að lækkunin borgi sig ekki og leik-
reglurnar eru látnar lönd og leið.
Leikregla leikbrellunnar heitir
þetta víst.
Mórallinn
í menningárlífinu aflífa þeir hver
annan með köldu blóði ef listin er
ekki í samræmi við læröu list-
fræðina og stundum þarf ekki
listfræðina til. Öfundin og afbrýði-
semin duga vel þegar menn mega
ekki njóta sannmælis. Hvergi
munu þeir víst reykja meira hver
upp í annan heldur en í menning-
unni og listunum.
Og hvaða leikreglur skyldu gilda
í bankaviðskiptunum þegar
skuldunautarnir eru komnir uppá
náð og miskunn bankastjóranna
sem hafa líf manna í hendi sér með
einu jái eða neii. Þar ganga leik-
reglumar út á vinskap og pólitík
og aðstöðu og enginn Friðrik til að
kæra framferðið þegar þeir fá af-
svörin sem ekki eru í náðinni. Og
í pólitíkinni eru þeir fyrirferðar-
mestir sem stunda fyrirgreiðsluna
og enginn veit um leikreglurnar
nema þeir sem njóta þeirra.
Hvaða leikreglur eru það þegar
menn era beittir þvingunum og
hótunum, hvaða leikreglur eru það
þegar sumir komast upp með
svindl og pretti og hvaða leikreglur
eru það þegar ríkisendurskoðun
fær ekki leyfi til að skoða hvort
einn milljarður króna í niður-
greiddan lækniskostnað fær stað-
ist? Þær leikreglur eru nú tíðkaðar
að leyfa almenningi aö greiða keis-
aranum það sem keisarans er en
banna honum að fylgjast með því
hvernig keisarinn ver fénu. Ríkis-
valdið getur byggt flugstöð fyrir
milljarð fram yfir áætlun, bygging-
arnefnd listasafnsins fer hundrað
milljón krónur fram úr fjárveit-
ingu og svo kemur menntamála-
ráðherra og segist blása á alla
krítik - bara svona til að láta þjóð-
ina vita að henni komi það alls
ekki hætis hót við hvort opinberir
aðilar bruðla með almannafé eða
ekki.
Þetta er mórallinn.
En af því Jóhann Hjartarson er
þjóðhetja og Kortsnoj er vondur
karl þá rís þjóðin upp og fordæmir
prakkarastrik og bolabrögð þegar
menn fara ekki eftir settum leik-
reglum. Það er ekki sama hver á í
hlut. Þjóðernisstoltið sameinast í
hneykslan sinni á útlenskum
skúrkum sem reykja framan í ís-
lendinga þegar þeir mega síst viö
því - ég líka. Svona er maður nú
afstæður og hlutdrægur og er þá
nema von að leikreglumar breyti
um lit og umfang eftir því hvér á í
hlut? Er nema von að siöferðið sé
tvöfalt í mannlegum samskiptum
þegar það skiptir máli hvort maður
hefur svart eða hvítt?
Ellert B. Schram