Dagblaðið Vísir - DV - 07.07.1988, Blaðsíða 36

FIMMTUDAGUR 7. JÚLÍ 1988.
Lífsstíll____________
Demantar
aeðstir eðalsteina
Því hefur löngum veriö haldið fram
að æðsti draumur konunnar sé að
eignast demanta, þetta harðasta nátt-
úruefni sem finnst á jörðinni. Þeir
eru myndaðir úr dýra- og plöntuleif-
um undir gífurlegum þrýstingi og við
mikinn hita. Á mörgum milljónum
ára brevttust þessi lífrænu efnasam-
bönd í kolefnissambönd, sem síðan
hörðnuðu og ummynduðust í dem-
anta.
Verðgildi demanta
Verðgildi demanta ræöst af fjórum
þáttum; lit, hreinleika, slípun og
þyngd.
Demantar eru oftast hvítir en þeir
finnast í öllum regnbogans litum.
Þeir sem hafa greinilega liti, til að
mynda gulan, bláan og rósrauðan,
eru sjaldgæfir og verða af þeim or-
sökum yflrleitt safngripir fremur en
þeir séu notaðir í skartgripi. Demant-
ar, sem notaðir eru í skartgripi, eru
oftast „hvítir", þ.e. kristalstærir og
litlausir, þó oft með dauflitaöri gulri
eða brúnni slikju sem oftast er aðeins
á færi sérfræðinga að greina. Blá-
hvítir demantar eru sjaldgæfastir og
dýrir eftir því. Vel slípaðir demantar
glitra i öllum regnbogans htum og
endurkasta þeim litum sem eru í
kringum þá.
Hreinleiki
Fyrsta flokks demantur er kristals-
tær. Þar sem demantar eru náttúru-
efni fmnast engir tveir eins. í þeim
flestum eru minniháttar blettir sem
athugaðir eru nákvæmlega þegar
demanturinn er flokkaður eftir
hreinleika. Það er talað um að steinn-
inn sé „lúpuhreinn" þegar ekki er
hægt að sjá neinn galla í honum ef
hann er stækkaður tífalt. Slíkir
steinar eru mjög sjaldgæfir.
Slípunin vandasöm
Slipun er eitt mesta nákvæmnis-
verkið í demantavinnslunni. í hverj-
um steini er ákveðin fegurð sem shp-
ararnir reyna að ná fram, jafnframt
verða þeir að reyna að slípa sem
minnst af demantinum svo hann
haldi sem mestri þyngd, sem er einn
þátturinn í verðgildi hans.
Sá sem tekur að sér að slípa dem-
anta verður að kunna skil á kristalla-
gerð fastra efna. Hver demantur hef-
ur sína náttúrulegu klofningsfleti,
sem skera verður eftir. Enda þótt
ekki séu til reglulegri kristallar í
náttúrunni en demantskristallar
leynist galli í hverjum steini sem
gæti valdið því aö hann splundraðist
í höndunum á viðvaningi, enda er
demantsskurður mikið vandaverk.
Demantar eru slípaðir í ýmsum
formum, til dæmis; marquise, oval,
baguette. En langalgengust er brill-
iant slípun. Hún hefur fimmtíu og
átta fleti slípaða, þrjátíu og tvo fleti
og plötu á efri hlutanum og tuttugu
og flóra fleti og odd á neðri hlutan-
um. Demantar eru víða slípaðir og
má þar nefna borgirnar Antwerpen,
Amsterdam, Bombay, Puerto Rico,
Idat Oberstein og New York.
Tískan
Þeir demantar, sem íslenskir gull-
smiðir kaupa, koma flestir frá Belgíu
og Hohandi, mestmegnis frá Ant-
werpen en þar er rekin umfangsmik-
il verslun með slípaða og hráa dem-
anta.
Þyngd mæld í karötum
Þynd demanta er mæld í karötum.
Eitt karat jafngildir 0,2 grömmum.
Eitt karat jafngildir 100 punktum og
er demantur sem er 0,10 karöt 1/10
úr karati. Demantur sem vigtar eitt
karat er miklu verðmætari en tveir
demantar sem eru 0,50 karöt hvor,
sem þýðir að stærðin í einum steini
í hehd sinni er mun verðmætari en
í tveimur jafnstórum.
Fjórar gerðir demanta
Til eru fjórar gerðir demanta. Hin
fyrsta er lúnn fullkomni demantur,
sem er því sem næst kristalstær. En
það eru þeir sem einkum eru notaðir
í skartgripi. Önnur gerðin er gráir
og brúnir demantar, ógagnsæir og
mattir. Þeir eru einkum notaðir í alls
kyns iðnaði. Einstaka moli af þeim
er þó notaður í skartgripi. Þriðja
gerðin er agnarsmáir kúlulaga krist-
allar. Þeir eru einnig notaðir í þágu
iönaöar. Fjórða gerðin er einnig not-
uö í iðnaði, aðallega í ýmiss konar
bora, en það eru ógagnsæir, svartir
eða gráir steinar.
Einungis tuttugu prósent af þeim
demöntum, sem grafnir eru úr jörðu,
eru notaðir í skartgripi. Þeir hafa
verið grafnir úr jörðu á Indlandi frá
örófi alda. í Suður-Ameríku hafa þeir
verið unnir síðan um miðja átjándu
öld og í Afríku var byrjað að vinna
demanta um 1870. Nú koma um það
bil níutíu og fimm prósent heims-
framleiðslunnar þaðan. Demantar
finnast í litlum mæh í öðrum heims-
hlutum, má þar nefna Bomeo, Ástr-
ahu, Suður-Zimbabwe og Bandarík-
in.
Steinar karlmennskunnar
Árið 1444 voru demantar taldir ein-
ungis hæfa karlmönnum í Frakkl-
andi. Þeir einir máttu skarta þeim.
Sagan segir að það ár hafi hin fagra
Agnes Sorel þráð að ná athygli Karls
konungs sjöunda. Hún greip til þess
Nákvæm eftirl íking, unnin í bergkristal, af Cullinan-demantinum en hann er í eigu bresku krúnunnar.
DV-mynd GVA