Dagblaðið Vísir - DV - 29.07.1988, Blaðsíða 22

22
FÖSTUDAGUR 29. JÚLÍ 1988.
Sendiherrahjónin Ástríður og Hans G. Andersen:
„Þar var barist látlaust"
- ferill og störf í þágu íslands rifjuð upp
Hjónin Ástríöi og Hans G. Ander-
sen þarf vart að kynna. Þau hafa um
áratuga skeiö veriö glæsilegir full-
trúar íslands á erlendum vettvangi.
Heimili hafa þau meðal annars átt í
Stokkhólmi, Osló, París, Washington
og New York. Heimili þeirra er glæsi-
legt, prýtt listaverkum eftir fremstu
listmálara íslands. Einnig efdr hús-
freyjuna sjálfa sem getið hefur sér
gott orð sem myndlistarmaður. Þau
hjón eru gestrisin og víst er að engum
gestkomandi hefur leiðst á heimili
þeirra.
Hans G. Andersen er kunnur fyrir
störf sín í þágu íslands, sérstaklega
á sviði hafréttarmála. Nær allan sinn
starfsferil hefur Hans helgað krafta
sína eignarréttinum á fiskimiðunum
í kringum landið. Árangurinn af því
starfi má öllum vera ljós. Hans hefur
getið sér alþjóðlega frægð og virð-
ingu sem einhver mesti hafréttarsér-
fræðingur okkar tíma.
Ástríður Andersen er vel þekkt,
bæði á íslandi og erlendis, sem
litlir styrkir. Fyrsí fór ég til Toronto
og byrjaði þar nám í þjóðarétti hjá
prófessor Laskin. Hann varð síðar
forseti hæstaréttar Kanada. Eftir
dvölina í Toronto fór ég til New York
og nam viö Columbia lagaháskólann.
Ég var heppinn því ég lærði hjá próf-
essor Charles Cheney Hyde, sem
hafði verið aðallögfræðingur Banda-
ríkjastjórnar í mörg ár. Hann var þá
að skrifa bók og þar sem mig vantaði
peninga réð hann mig sem aðstoðar-
mann. Ég vann að því að gera skrá
yfir atriðisorð og málaferli sem hann
vitnaði í í bókinni, svo og prófarka-
lestri. Bókin kom síðar út í þremur
bindum. Ég hafði aldrei hugsað mér
að taka próf frá Columbia því ég vildi
heldur fara frá Harvard. Eftir að
mínu starfl við bókina lauk flutti ég
mig til Harvard og þar komu sér vel
þeir peningar sem ég hafði unnið
mér inn. í Harvard var ágætur kenn-
ari í þjóðarétti, Manley Hudson, sem
var um tíma dómari við alþjóðadóm-
stólinn í Haag. Þetta var á stríðstíma
an varð sú að ekki mundi það eitt
breyta neinu þar sem alþjóðalög
kváðu á um þriggja mílna landhelgi.
Þar fyrir utan væri ekkert hægt að
gera nema með samningum við önn-
ur ríki.
Bretar urðu æfir
Allar þær þjóðir, sem veiddu við
ísland og tóku nærri helming af ís-
lenska aflanum, voru alls ekki til-
búnar að breyta lögunum. Vísuöu
einungis í alþjóðalög. Ég skrifaði
greinargerð um málið og lagði það
þannig upp að það ætti að hafa tví-
þætta stefnu. Önnur var sú að setja
lög á íslandi sem miðuðu við sem
stærst svæði, allt landgrunnssvæðið.
Það væri rammalöggjöf sem ekki
kæmi til framkvæmda nema með
reglugerðum sem ekki þýddi að setja
eins og á stóð. Hitt atriðið var að
setja í gang hreyfmgu til að breyta
þessum alþjóðalögum.
Þá var staðan sú að sett hafði verið
koma fram með tillögu um að taka
máhð upp aftur. Ég man að ég sagði
að ástæðulaust væri að ætla að menn
hefðu ekki vitað hvað þeir væru að
gera og að minnsta kosti þyrfti tvo,
þriðju til aö taka málið upp aftur.
Þeim meirihluta náðu þeir ekki.
Þannig var málið sett í gang.
Samkomulag náðist ekki
Alþjóðalaganefndin fékkst viö
það næstu árin að gera uppkast aö
reglum um hafréttinn í heild. Við
lögðum greinargerðir inn til hennar
hvað eftir annað. Viö lögðum mikla
áherslu á að greina þyrfti á milli
landhelgi og fiskveiðilögsögu. Land-
helgin gæti verið hvað sem væri en
fiskveiðilögsagan yrði þar fyrir utan.
Fara ætti eftir hvað væri nauðsyn-
legt á hveijum stað, ekki þyrfti að
vera sama fiskveiðilögsaga alls stað-
ar. Ýmis uppköst voru gerð og send
til umsagnar ríkisstjórnanna. Við
ópuráðinu, Efnahagssamvinnustofn-
un Evrópu og hvar sem færi gafst.
Engir árekstrar árið 1950
Þriðja hafréttarráðstefnan hófst
árið 1973 og stóð til ársins 1982. Þar
var barist látlaust og alltaf þokaðist
áfram. Ef við snúum okkur aftur að
landgrunnslögunum þá voru þau
smám saman framkvæmd á grund-
velli þessarar þróunar í alþjóðarétti.
Það fyrsta var að við notuðum tæki-
færið þegar úrskurður Haag-dóm-
stólsins kom í máli Breta og Norð-
manna, þar sem dómurinn viður-
kenndi beinar norskar grunnlínur.
Við ákváðum að velja stað á landinu
þar sem minnst átök væru og fyrir
valinu varð norðurströndin. Þar
voru dregnar beinar grunnlínur árið
1950 og fjórar mílur þaðan. Ekki urðu
miklir árekstrar út af því þar sem
Bretarnir voru ekki þar að veiðum.
Þetta var því hættulítið. Árið 1952,
þegar endanlegur dómur kom, var
Kortið af landgrunnssvæðunum sem Hans nefnir f viöfalinu. Frá tólf mílum í fimmtiu og ioks tvö hundruð mílur eins
og endanlega var ákveðið í hafréttarsáttmála.
.
I 3 sjómilur, 25þúsundkm2
□ 4 - 43 -
■ 12 75
B! 50 216 -
□ 200 - 758 -
Hans G. Andersen og Thor Thors á fundi Sameinuðu þjóðanna í New York
árið 1947.
myndlistarmaður. Hún hefur haldið
málverkasýningar í Bandaríkjunum,
Sviss, Noregi, Svíþjóð og á Islandi.
Hún hefur hlotið margvíslega viður-
kenningu sem listamaöur og hefur
tvívegis hlotið listamannastyrk frá
norsku ríkisstjóriúnni. Ástriður er
mikill velunnari íslendingafélaga í
Bandaríkjunum og allan þann tíma,
sem þau hjón voru í Washington, gaf
hún Islendingafélaginu málverk sem
boðin voru upp á þorrablótum félags-
ins. Síöan þau hjónin fluttu til New
York hefurhún verið jafnrausnarleg
við íslendingafélagið þar.
Þau búa nú í New York þar sem
Hans er sendiherra íslands hjá Sam-
einuðu þjóðunum. DV spjallaði við
þau fyrir nokkru og bað þau að segja
frá ferli sínum. Hans hóf fyrstur
máls.
Kynnti sér þjóðarétt
„Ég tók stúdentspróf árið 1937 frá
Menntaskólanum í Reykjavík. Þaðan
lá leiðin í lagadeild Háskóla íslands
og ég lauk prófi þaðan rúmum þrem-
ur árum síðar. Þá fór ég að hugsa
um framhaldsnám og fyrir valinu
urðu alþjóðalög eða þjóðaréttur. Ég
fékk smástyrk úr Kanadasjóði og síö-
ar úr sáttmálasjóði. Þetta voru mjög
#
og ekki margir námsmenn, þeir voru
annað að gera. Ég hafði því kennar-
ann nokkuð fyrir mig. Við vorum
aðeins þrír hjá honum í framhalds-
námi.
Landhelgismál var
fyrsta verkefirið
Eftir að ég lauk prófi frá laga-
deildinni í Harvard fór ég heim til
að leita mér að atvinnu. Ég vildi helst
starfa við það seiii ég hafði verið að
mennta mig í. Ég fór því til Bjama
Benediktssonar sem hafði kennt mér
í lagadeildinni og Ólafs Thors. Þaö
varð úr aö ég var ráðinn sem þjóð-
réttarfræðingur utanríkisráðuneyt-
isins. Fyrsta verkefni, sem mér var
faliö, var að kanna hvort möguleiki
væri á að gera eitthvað í landhelgis-
málinu. Þá stóð þannig á að í gildi
var samningur milli Dana og Breta
frá 1901 þar sem kveðið var á um
þriggja mílna landhelgi. Talið var
þannig frá lágfjöru aö í flóum og
fjörðum átti grunnlínan að vera sem
næst mynninu sem voru tíu mílur.
Það táknaði að allir flóar og flestir
firðir voru opnir. Mitt fyrsta verk var
að kanna hvort rétt væri að segja upp
þessum samningi og reyna síðan að
vinna á þeim grundvelli. Niðurstað-
upp alþjóðalaganefnd á vegum Sam-
einuðu þjóðanna og hún var einmitt
aö hefja störf. Þar var hægt að taka
málið upp. Greinargerö mín var sam-
þykkt í ríkisstjórninni og fyrsta
framkvæmdin var að setja land-
grunnslögin frá 1948 sem kveöa á um
að innan endimarka landgrunnsins
mætti einhliða setja reglur um veiðar
og verndum fiskimiða. Hvað hina
hliðina varðar þá hafði alþjóðanefnd-
in valið sér forgangsverkefni og voru
þau þrjú. Milliríkjasamningar, gerð-
ardómar og í þriðja lagi úthafið. Þar
var leikur á borði. Ég átti á þessum
tíma sæti í sjöttu nefnd allsherjar-
þings Sameinuðu þjóðanna sem fjall-
aði um lögfræðileg mál. Þar kom ég
með þá tilllögu að alþjóöalaganefnd-
in skyldi taka ekki einungis úthafiö
heldur allan hafréttinn í heild sinni.
Þá ruku Bretar upp og sögðu að ekki
þýddi aö tala um þetta mál þvi allir
vissu að landhelgin væri þrjár mílur
og þar fyrir utan væri ekki hægt að
gera neitt, þess vegna væri úthafið
nóg. Ég sagði að ef þetta væri svona
ljóst þá kæmi það fram hjá nefndinni
og við skyldum hætta á það. Tillaga
mín var síðan samþykkt snemma um
morgun og voru ekki allir mættir
sem betur fer. Þá urðu Bretamir al-
veg æfir og fengu Hollendinga til að
svöruðum alltaf og lögðum alltaf
áherslu á sömu hlutina. Alþjóða
laganefndin kom sér ekki saman um
víðáttu lögsögunnar þó þeir kæmu
sér saman um ýmsar reglur. Þeir
voru hlynntir tólf mílna landhelgi og
tóku fram að athygli þeirra hefði
verið vakin á því að ef til vill þyrfti
víðari fiskveiðilögsögu en þeir þóy-
ust ekki hafa kunnáttu eða aöstöðu
til að taka tillit til þess. Þeir lögðu
því til að kölluð yrði saman alþjóða-
ráðstefna. Árið 1958 kom fyrri Gen-
farráðstefnan saman. Þar náðist ekki
samkomulag um þetta atriði heldur,
þótt ýmislegt annað yrði þar að sam-
komulagi. Þá var kölluð til önnur
ráðstefna árið 1960 en þar náðist ekki
heldur samkomulag um málið.
Þegar hér var komið sögu var ekki
annað hægt að gera í stöðunni en að
halda áfram að róa í þessu við aörar
þjóðir. Það þýddi ekkert aö eiga við
Vestur-Evrópuríkin. Þaö voru frem-
ur Suður-Ahieríku, Asíu og Afríku-
ríki seiri viö gátum unnið á okkar
band. Smám saman fundum við fylgi
og þá var ákveðiö að halda þriðju
hafréttarráðstefnuna árið 1973. í
millitíðinni höfðum við unniö að
málinu bak við ijöldin. Það gerðum
við á hinum og þessum stööum svo
sem Atlantshafsbandalaginu, Evr-
þetta sett allt í kringum landið. Síðan
kom þptta stig af stigi eins og sést á
kortinu sem hér fylgir með. Frá tólf
mílum í fimmtíu og loks tvö hundruð
mílur eins og endanlega var ákveðið
í hafréttarsáttmála.
Jafnframt þessu var reynt að losna
við útlendingana en eins og alhr vita
var gerður samningur við Vestur-
Þjóðverja og Breta og reynt að tak-
marka veiðiheimildir handa Belgum
sem höfðu staðiö með okkur. Síðan
fengu Færeyingar leyfi til að veiða
hér takmarkað magn.
Samningar um flugstöðina
Þetta var aðalviðfangsefhi mitt
fyrstu árin þó endanleg lausn hafi
ekki komið fyrr en árið 1982 við und-
irskrift hafréttarsáttmálans á Jama-
ica. Af öðrum verkefnum, sem ég hef
fengið, má nefna vamarmálin. Mér
var á sínum tíma falið að semja við
bandaríska fulltrúa um vamarsamn-
inginn, gera uppkast að þeim samn-
ingi. Það gekk ágætlega og sá samn-
ingur hefur staðið síðan lítiö breytt-
ur. í sambandi við það kom síðan upp
flugstöðin í Keflavík. Á endanum
tókst að útvega tuttugu milljónir dala
sem framlag Bandaríkjamanna. Það
átti að vera helmingur af heildar-