Dagblaðið Vísir - DV - 24.10.1988, Side 41

MÁNUDAGUR 24. OKTÖBER 1988.
53
_____________________Meimiiig
Samhljómur auðsins
Fyrir 108 árum gaf Hið íslenska bok-
menntafélag út fyrsta íslenska fræði-
ritið um hagfræði, Auðfræði Amljóts
Ólafssonar. Ritið birtist nú í annarri
prentun og er útgefandi forlagið Fjöl-
sýn með aðild Félags viöskipta- og
hagfræðinga og Félags viðskipta-
fræðinema, en dr. Gylfi Þ. Gíslason
ritar ágætan formála og rekur ævi-
ferii og störf séra Amljóts. Hjá Gylfa
kemur fram, að orðið hagfræði birt-
ist á prenti í fyrsta sinn áriö 1857 í
ritgerð eftir Amljót, en þar er hag-
fræði þýðing á erlenda orðinu stati-
stik en ekki á heiti fræðigreinarinnar
ökonomia. Um þau fræði, er á okkar
dögum nefnast hagfræði, notaði Arn-
ljótur oröið þjóðmegunarfræði, en
þjóðmegunarfræði skiptist í tvo
hluta, auðfræði og félagsfræði, og
svarar sú skipting að mestu leyti til
núverandi skiptingar hagfræði í
fræðilega og hagnýta hagfræði. Auð-
fræði Amljóts fjallar því um fræði-
lega hagfræði.
Arnljótur Ólafsson stundaöi nám í
hagfræði við Hafnarháskóla um
miðja 19du öld, lauk ekki prófi í hag-
fræði, en útskrifaðist úr Prestaskól-
anum í Reykjavík 1863. Arnljótur var
íjölhæfur maður: ágætur búmaður,
góður klerkur, skörulegur þingmað-
ur og ritaði jafnframt margt um
margvísleg efni. Rit sitt Auðfræði
samdi Amljótur á árunum 1877-1880.
Áratugurinn 1870-1880 markaöi
tímamót í sögu hagfræðikenninga. Á
þessum ánun birtust merk hagfræði-
rit bæði á meginlandi Evrópu og á
Bretlandseyjum og þá var lagður
grundvöllur að því sem nú nefnist
nýklassísk hagfræði. Það er ólíklegt,
að séra Amljótur á Bægisá hafi átt
þess nokkum kost, að fylgjast með
skrifum Jevons á Englandi, Mengers
í Austurríki eöa Walrasar í Sviss, svo
að nokkrir kappar séu nefndir til
leiks, enda byggði Amljótur bók sína
á frönsku riti, Harmonies éc-
onomiques, eftir Friðrik Bastiat
(1801-1850)..
Bastiat var einn mesti ritsnillingur
hagfræðisögunnar, einlægur frjáls-
hyggjumaður (stofnaði félög frjáls-
hyggjumanna í Frakklandi, Assoc-
iations pour la Láberté des Éxchang-
es), en ekki þungavigtarmaður í
fræðilegri hagfræði. Englendingur-
inn Alfreð Marshall, merkastur ný-
klassískra hagfræðinga, sagði um
Bastiat, að hann virtist skilja hag-
fræði htlu betur en sósíalistamir sem
hann skammaði. Joseph Schumpet-
er, einn mesti hagfræðingur 20. ald-
ar, segir að Bastiat hafi ekki verið
lélegur fræöimaður, hann hafi ekki
verið fræðimaður. En sennilega er
Bastiat vanmetinn, skrif hans um
tengsl stjómmála og hagfræði eru
frumleg og á undan sínum tíma.
Kostir og gallar Auðfræði séra Am-
ljóts eru margir hinir sömu og
frnnast í ritverkum meistara Bastiat.
Lítum fyrst á galla verksins en síðan
á mikla kosti þess. Bastiat trúði því,
að viðskiptafrelsi væri ekki aðeins
hagkvæmt skipulag efnahagsmála,
heldur væri þar um að ræða náttúru-
lögmál. Á sama máta klæðir Amljót-
ur verk sitt í búning jus naturae.
Haftabúskapur er ekki aðeins óhag-
kvæmur heldur einnig ónáttúruleg-
ur og ekkert er aumara en lögfræð-
ingar sem þvælast fyrir náttúrulög-
málunum. Bastiat hafnaði kenning-
um Bretanna Davíðs Ricardó og
Tómasar Malthus sökum þess, að
þær boðuðu svarta tíð og væru fölsk
Arnljótur Ólafsson: Rangindi og
heimska eru umfangsmikihað afleið-
ingum sínum.
Bókmenntir
Þráinn Eggertsson
nóta í samhljómi náttúrulögmál-
anna. Bastiat og aðrir harmónistar
voru bjartsýnismenn. Til þess að geta
hafnað niðurstöðum Ricardó og
Malthusar taldi Bastiat mikilvægt að
sanna það, að nytsamar náttúmauð-
hndir, sem eru gjöf guðs, fáist jafnan
án endurgjalds á markaði. Aðeins er
greitt fyrir endurbætur sem menn
gera á gæðum náttúrunnar. Bastiat
varð að athlægi fyrir þessa kenningu
og hún gengur aftur (og aftur) í riti
Arnljóts og gerir það þunglamalegt.
Fræðilegir langhundar Arnljóts um
nytsemd og hvernig verð kemur á
hlutina eru helst til þess fallnir að
skemmta skrattanum.
Kostir Auðfræði em margir. Fyrst
er að geta ritsnihdar höfundar. Hann
ritar leikandi létt um fræöilega hag-
fræði, svo að þess eru tæplega önnur
dæmi í íslensku máli. í öðm lagi fjall-
ar Arnljótur hstavel um kosti versl-
unarfrelsis fyrir land og lýð og styður
mál sitt ýmsum íslenskum dæmum.
Rök Arnljóts fyrir haftalausum viö-
skiptum á ýmsum sviðum em að
mörgu leyti fullgild hagfræði og í
samræmi viö nútíma kenningar í
austri og vestri (en þó vantar þar t.d.
kenningu Ricardó um hlutfahslega
yfirburði og ábata af verslun). Loks
nefni ég skrif Arnljóts um það,
hvernig athafnir og skipulag í at-
vinnulífinu stjómist að hluta af lög-
um og lögvenjum. Óskynsamleg lög-
gjöf er ekki síður skaöleg fyrir af-
komu þjóðarinnar en aflabrestur og
óþurrkatíö. Arnljótur nefnir svo-
nefnd úttektarlög, en þau vom lögð
th gmndvallar er metnar vom jarða-
bætur og húsabætur á jörðum. Þegar
jarðir vom teknar út voru bætur all-
ar vanmetnar með þeim afleiðingum,
að leiguhðar og jarðeigendur sáu sér
htinn hag í því að festa fé í húsum
og jaröarbótum í stað þess að láta
eigninar drabbast niður, „því drabb-
ið og níöslan á húsum fær verðlaun
í vægu álagi. Rangindi þessi og brot
á eignarrétti leiguliðanna staðnæm-
ast engan veginn viö leiguliðana
eina, heldur koma þau og fram við
landeigendurna sjálfa. Þau koma
niður á öhu mannfélaginu. Rangindi
og heimska eru umfangsmikil að af-
leiðingum sínum, á sinn hátt sem
réttlæti og vit.“
(AUÐFRÆÐI eftir Arnljót Ólafsson 2.
prentun.
Útgefandi Fjölsýn, 1988)
Kjögxættin
Þetta er önnur skáldsaga Þórarins,
sem er löngu landskunnur fyrir ljóð
og smásögur. Og hér er reyndar tek-
ið upp efni úr seinna smásagnasafni
hans, Margsögu, sem kom út fyrir
þremur árum. Þar vom helstu per-
sónur hrakfallabálkar og furðufugl-
ar sem drögnuðust með sárasjald-
gæft ættamafnið Kjögx, sér th sárrar
mæðu oft á tíöum (í símaskrá Kaup-
mannahafnar og nágrennis em alls
tveir meö þessu nafni).
Uppfinningar
og fræðimennska
Aöalpersónan heitir Kort Kjögx og
er um fertugt. Við fáum yfirlit um
hðna ævi hans í sundurshtnum
minningum. Hann virðist að flestu
leyti hversdagslegur, ekki síst sem
nýstúdent, fylgihnöttur Nonna, sem
ahtaf er númer eitt í ahri tísku. Sér-
kennhegt við Kort er þó í fyrsta lagi
ættarfylgjan að hlæja þegar hann
reiðist (tekið eftir hinum fræga Þor-
leifi Repp sem bjó í Kaupmannahöfn
um miöhluta 19. aldar). Og svo er sú
ástríða allt frá bamsárum að finna
upp alls kyns fánýt og fáránleg tæki,
svo sem talburstann, sem gerir fólki
kleifi: að tala á meðan það burstar í
sér tennurnar. Því er vel lýst hvem-
ig þessar uppfinningar spretta upp
úr viðleitni barnsins th að bæta
heimhisástandið, þar sem aöal-
vandamáhð er fúhyndi fóður hans.
En svo verður ein þessi uppfinning
móður hans að bana. Þessi uppfinn-
ingaástríöa beinist raunar aha tið að
einhverjum smávandamálum á
heimihnu, en verður seinna óvið-
ráðanleg, glórulaus fíkn, eins konar
lífsflótti. Það er líka í samræmi við
aö á fuhorðinsárum birtist Kort sem
misheppnaður fræðimaöur, eilífðar-
stúdent sem verið hefur áratug að
safna sér efni í ritgerð, en getur aldr-
ei byrjaö að semja hana. En hún á
þá að fjalla um tvö hundmð ára gam-
alt rit Jóns frá Grunnavík um uppr- ~
una orða, „eitt hið vitlausasta rit,
sem eftir nokkum íslenskan mann
hggur“, svo vitnað sé th Jóns Helga-
sonar prófessors. Hjónabandið shtn-
ar á þessum ámm.
Eins og í öðrum þjóðsögum um
misheppnaða snillinga, hverfur þessi
íslendingur heim, þegar hann á að-
eins eftir lokahrinuna, að skrá verk-
ið, sem hggur nú ljóst fyrir honum.
Frá heimferð hans segir hér í nútí-
maútgáfu af sögunni um Sæmund á
selnum. Aðrar þjóðsögur koma lika
í nútímabúningi, svo sem álfagleði á
nýársnótt o.fl. þessu fylgja nákvæm-
ar lýsingar á hversdagslegustu aö-
stæðum, það skerpir andstaéðumar,
Bókmeimtir
Örn Ólafsson
dregur fram hiö yfimáttúrulega. Við
fyrstu sýn getur þetta efni virst
ástæðulaust og truflandi, eins og þeg-
ar bamlausum hjónum sprettur
langþráð afkvæmi úr bökunardeigi.
En nánar að gáð eru allar helstu
persónur þjóðsagnakenndar, og svo
virðist þetta þjóðsagnaefni jafnan
vera til aö leysa vandamál sem sögu-
persónumar ráða ekki við, með öör-
um orðum, hér sjáum viö drauma
þeirra samkvæmhþjóðlegri hefð. En
í lok sögunnar blasir andstætt þessu
bókstaflega við ískaldur raunvem-
leikinn.
Margvíslegur stíll
Eilífðarstúdent snýr heim th ís-
lands, próflaus eftir áratuga nám, og
kemur sér fyrir í kerfinu, fellur inn
í það. Þetta sýnir sagan í eftirminni-
legum kafla, þar sem er myndræn
lýsingin á húsi sem Kort erfir eftir
afabróöur sinn. Húsið er vandfundið,
huliö bak við önnur hús og mann-
laust, en allur húsbúnaður er'frá því
fyrir. 1930, þrunginn persónuleika
gamals, íhaldssams lögfræðingsins.
Viö sjáum húsiö gleypa Kort og móta
hann, jafnvel vönduð, gömul fotin
reynast mátuleg.
Hér kemur efni af ýmsu tagi, og
hvert meö sínum sth. Þar tekst Þór-
ami vel upp, eins og hans var von
og vísa. Sthlinn blómstrar svo unun
er viö að dvelja, t.d. þegar lýst er elh-
heimih:
„í setustofunni sátu gamalmenni
og hömuðust við að murka lífið
úr tímanum meðan tíminn vann
á þeim. Sph smullu í borð, hnýtt-
ar kjúkur reyndu að halda vel á
spöðunum, brostnar raddir
streittust enn við djarflegar sagn-
ir og skeyttu ekkert um þó búið
væri að segja pass í eitt skipti
fyrir öll fyrir hönd þeirra ahra.“
(bls. 127)
Hins vegar sýnist mér aht fara úr
böndum í sumum köflum. Fyrrnefnd
rannsókn á atferli í sturtuklefanum
virðist ekki vera th annars en að
skopstæla smásmugulega fræði-
mennsku gagnvart lítilvægum við-
fangsefnum, og steingert stofnana-
málfariö er þarna yfirkeyrt. Persóna
fræðimannsins Korts birtist þarna
vel. En þetta kemst vel th skha á
fyrstu þremur eða fjórum bls. - af
15! Þaö verður þreytandi að fá þetta
aftur og aftur oní sig. Sama gerist enn
þegar Kort hittir í fyrsta sinn dóttur
sína tvítuga. Samræður ganga stirð-
lega, sem von er, og þau grípa til
þess ráðs aö láta fyrstu kynnin fara
fram í gegnum spihð lúdó. Skák heföi
kannski sagt meira um persónuleik-
ann, en þarna þarf líka umhugsunar
viö. Viö fylgjumst með spilinu frá
sjónarmiði Korts, og níu bls. fara í
ekkert annað en þessa leiklýsingu.
Lengstum er ekki einu sinni vikiö
að svipbrigöum leikenda eða látæði,
hváð þá 'áð þ'eir s'egá neiff. "Nu'sKáT
Þórarinn Eldjárn : Notar fyndni til
að rjúfa skel venjuhugsunar.
ég ekki álasa Þórarni fyrir að fara
öðruvísi að en skálda er siður, og
þetta má vel vera skopstæhng á þeim
sið, auk þess að sýna takmarkanir
Korts, en lýsingin er bara þreytandi
löng, svona einhliða og fátækleg. Er
þetta vegna þess aö skáld sem náð
hafði góðum tökum á smásögum hef-
ur nú fært út kvíarnar í miklu lengri
sögu, og hefur þá ekki sama lag á aö
nýta rýmið og áður?
Fyndna kynslóðin
Þórarinn er, eins og alkunna er,
einn helsti höfundur sem settur hef-
ur veriö í þennan dhk, og hefur hon-
um oft veriö legið á hálsi fyrir þaö.
Það er þó auðvitaö þakkarvert hve
oft og vel hann hefur skemmt lesend-
um sínum, einnig í þessari bók. En
þaö er of yfirborðslegur lestur á rit-
um hans að segja að hann takmarki
sig við þaö. Bæöi er vart hægt annaö
en finna th með ýmsum persónum
hans, og svo er meginstefna hókanna
ekki að segja brandara, heldur að
nota fyndni með öðru th að ijúfa
skel venjuhugsunar, sýna lesendum
óvænta dýpt undir yfirborði hvers-
dagsleikans. Það er mikhs virði hve
djarfur hann í rauninni er í thraun-
um sínum, þótt mér þyki ýmsar bæk-
ur hans hafa heppnast betur en þessi.
(Þórarínn Eldjárn. Skuggabox.
- - Gullbringa (cigin útgáfa)
1988, 173 bls., verð kr.2480.)
f
TOYOTA COROLLA TWIN CAM GTI árgeró
1988. Ekinn aóeins 11.000 km, 5 gira, toppl-
úga, litaö gler, 16 venlla, rafm. i rúðum og
læsingum, spoiler, álfelgur, útvarp/segul-
band, vökvastýrí. Skipti gætu komð til greina
á nýlegum ódýrari bil. Verð 820.000.
GMC JIMMY árgerð 1987, ekinn 30.000 km,
6 cyl., 5 gira, áHelgur, ralmagn i rúðum,
útvarp/segulband, bein innspýting, litur
svartur. Skipti gætu komið til greina á ódýr-
ari nýlegum smábil. Verð 1.500.000.
MERCEDES BENZ 190E árgerð 1984, ekinn
84.000 km, sjállskiptur, vökvastýrí, topplúga,
centrallæsingar, ABS bremsukerli, höfuð-
púðar aftur i, útvarp/segulband, litur hvitur.
Skipti á ódýrarí bifreið eða nýlegum jeppa.
Verð 950.000.
SUBARU1800 station 4*4 árgerð 1988, ekinn
13.000 km, sjáHskiptur, vökvastýri, ratmagn
i rúðum, centrallæsingar, útvarp/segulband. gy
Skipti gætu komið til greina á ódýrari bif-
reið. Verð 890.000.
HONDA ACCORD AERODECK EXI árgerð
1986, ekinn 21.000 km, 2.0 litra vél, bein inn-
spýting, sjálfskiptur, vökvastýri, ralmagn i
rúðum, topplúga, útvarp/segulband. Skipti
koma til greina á ódýrari bifreið. Verð
820.000.
NISSAN VANETTE sendibill, 9 manna, ár-
gerð 1989, ekinn aðeins 3 þús. km, 5 gira.
Skipti koma til greina á ódýrari bHreið. Verð
670.000.
NISSAN BLUEBIRD SLX 2.0 árgerð 1987,
ekinn 34.000 km, sjáltskiptur, vökvastýri,
overdrive, áHelgur, útvarp/segulband. Skipti
koma tll greina á ódýrari bifreið. Verð
730.000.
NISSAN PATROL HIGH ROOF TURBO disil
með mæli, árgerð 1986, ekinn aðeins 30.000
km, 6 cyl. vél, 5 gira, vökvastýrí, breið dekk,
White Spoke felgur, vel úUHandi og vel með
farinn, útvarp/segulband. SkipU koma til
grelna á ódýrari nýlegri bifreið. Verö
1.420.000.
MIKIÐ ÚRVAL NÝLEGRA BÍU
GREIÐSLUKJÖR VID ALLRA HÆFI
0PIÐ LAUGARDAGA
KL. 10-17.30