Dagblaðið Vísir - DV - 12.12.1988, Page 43

MÁNUDAGUR 12. DESEMBER 1988.
43
Meiming
Upphaf
samtíma-
geggjunar
Þaö má færa rök aö því að hver
tími hafi sína geggjuB- (paranoia).
Geggjun tímans fyrir fyrri heims-
styrjöld hefur annan blæ en geggjun
styrjaldanna og tímans á milli þeirra.
Og geggjun samtímans er með enn
öörum brag.
Það er ekki gott að segja hvar þessi
síðasta geggjun fékk fyrst á sig form
lita, tóna og bókmennta. Sumir þykj-
ast geta rakið hana í beinni línu frá
kynslóð Kerouacs, „beat-kynslóð-
inni“ eða „beatnikunum", eins og
þeir voru líka kallaðir, um Bítlana
til þess bitlingaliðs 68-kynslóðarinn-
ar sem hvarvetna er að hreiðra um
sig í valdastöðum stofnanaveldisins
í hinum vestræna heimi nú.
Hvað sem því líður var bók Kerou-
acs, On the Road (Á vegum úti í ís-
lensku þýðingunni), um skeið biblía
andófssinnaðrar háskólaæsku í
Bandaríkjunum og flækingurinn,
sem stefnulaust reikaði stranda á
milli í þá átt sem nefið sneri, fullur,
graður og sóandi hamslausri orku á
báðar hendur, hin mikla fyrirmynd
og fullkomna andstæða við lög-
hlýðna, leiöinlega smáborgarann,
hnepptan í spennitreyju púrítanskra
dyggða og botnlausrar hræsni.
Aðiögun og útlegð
Amerískar bókmenntir hafa löng-
um leikið á hvörfum aðlögunar (con-
formisma) og útlegðar (dropout).
Annars vegar eru þeir sem tengja sig
þjóðfélaginu, stofnanaveldinu, að-
laga sig því, freista þess að lifa innan
þess, eða snúast öndverðir gegn því
til að endurbæta það, jafnvel um-
bylta því. Hins vegar eru þeir sem
ekki aðeins draga í efa mikilvægi
þeirra svara sem samfélagið gefur
heldur draga líka í efa gildi sjálfra
spurninganna, gefa skít í samfélagið
og heila gillið, vilja snúa við því baki
og lifa frjálsu lífi og óhömdu. í bók-
menntunum er þetta venjulega tákn-
að meö einhvers konar afturhvarfi
til náttúrunnar, í kvikmyndunum
ríður hinn einmana kúreki út í sólar-
lagið eftir að hafa séö réttvísinni full-
nægt samkvæmt eigin réttlætis-
kennd.
Einmani, utangarðsmaður og út-
lagi Kerouacs snýr ekki aftur tíl
náttúrunnar heldur út á vegirin.
Hann gefur skít í allt og finnur sér
sálufélaga með svipuð viðhorf. Þetta
gengi þeytist fram og aftur um
Bandaríkin í fullkomnu eirðarleysi,
án annars takmarks og tilgangs en
að fíla lífið í botn á linnulitlu fylliríi,
kvennafari og ferðalagi, ýmist á putt-
anum eða stolnum bílum. Þetta gengi
er nauðalíkt gengi Steinbecks í Cann-
ery Row (Ægisgötu) nema hvað það
er hreyfanlegt og á sífelldu iði. Sviðið
hefur verið fært út frá smábæ í Kali-
forníu til Bandaríkjanna allra.
Þegar bókin kom út 1958 olli hún
sprengingu, svo þvert kom hún á
pólitískt og menningarlegt andrúms-
loft tímans. Frá styrjaldarlokum
höfðu Bandaríkjamenn unnið kapp-
samlega að því að þurrka út menjar
geggjunar kreppunnar og stríðsár-
anna.
Fjölskyldur voru endursameinað-
ar í almennri velmegun sem byggði
á traustum undirstöðum vinnusemi
og reglufestu. Smáborgaralegar
dyggðir voru hafnar til skýjanna og
nánast lögfestar. Allar efasemdir um
gildi þeirra voru lýstar „óamerí-
skar“ og hvert hliðarspor frá við-
teknum hefðum og skoðunum gat
þýtt rannsókn „óamerísku nefndar-
innar“ undir forsæti McCarthys.
Framandi kynslóð
Kynslóðin, sem nú spratt fram í
bókmenntunum með Howl Gins-
burgs, On the Road Kerouacs og
Naked Lunch Burroughs virkaði
álíka framandi á bandaríska menn-
ingarpostula og þessi hlutur sem
Rússar slöngvuðu um þessar mundir
upp á himinhvolfið og nefndu Spútn-
ik. Þeir voru því fljótt uppnefndir
bítnikkar. Upphaflega var talað um
bítkynslóðina (af beat = hljóðfall,
taktur) vegna skyldleika þessara
bókmennta við djassmúsíkina sem
nú var að vinna hylli allrar ungu
kynslóðarinnar, foreldrunum tíl
skelfmgar og viðbjóðs. McCarthy var
að syngja sitt síðasta um þessar
mundir og auk þess var óhægt um
vik að taka á þessum nýja óvini sam-
félagsins. Bítnikkarnir höfðu enga
hugmyndafræði nema fátæklegar
shtrur úr Zenbúddisma og voru svo
sem ekkert að blása í lúöra gegn saim
Bókmeimtir
Ólafur Hannibalsson
félaginu. Þeir einfaldlega sneru baki
viö því, höfnuðu því. Þeir vildu lifa
lífínu lifandi, gera það sem þá lang-
aöi til, óheftír af almenningsáliti, sið-
um og venjum.
Á vegum úti telst í dag klassísk bók
af því að hún ásamt djassinum, af-
straktmálverkinu og nokkrum öðr-
um bókum boðaði þáttaskil í menn-
ingu tuttugustu aldar. Það er því
auðvitað fengur aö því að fá hana á
íslensku þrjátíu árum eftir útkomu
hennar.
En mikið skelfmg fínnst mér hún
hafa elst illa. Það er á mörkunum að
manni takist að finna samúð með
sögupersónunum sem engum tengsl-
um ná hver við aðra nema gegnum
endalausar ruglingslegar samræður,
vimusvíma og sameiginlega reynslu
á tilgangslausu rápi sínu. Og svo
langt hefur kvenfólkið náð í jafnrétt-
isbaráttunni að manni kemur á óvart
sú kvenfyrirlitning sem þarna skín
alls staðar í gegn og fór fram hjá
manni við lestur hennar fyrir þrjátíu
árum. Kvenfólkið á síðum bókarinn-
ar er þar bara til þess aö söguhetj-
urnar geti neglt það. Tilfmninga-
tengsl viö það þýða frelsissviptingu,
fórusveinninn er tekinn og taminn,
heimilisvaninn og heftur í fastri
vinnu.
Góð þýðing
Það er erfitt að þýða þessa bók á
íslensku þar sem safinn í upphaflegu
málfari hennar er að verulegu leyti
kreistur úr amerísku slangurmáli.
Ekki hef ég gert samanburð á þýðing-
unni og frummálinu en sé ekki í
fljótu bragði annað en að þýðandinn
hafi komist vel frá sínu erfiða hlut-
verki. Þó fmnst mér hann forðast um
of lýsingarorðið „geggjaður" sem ég
hefði haldið að íslenskum æskulýð
væri munntamt fyrir ýmis ensk orð
sömu merkingar. í staðinn notar
hann „bilaður", „truflaður", „tjúll-
aður“. Það síðasttalda virkar á mig
sem millistríðadönskusletta. Má þó
vera aö hér valdi um ókunnugleiki
minn á orðfæri æskufólks.
Bókin er vel úr garði gerð af útgef-
andans hálfu. Það leiðindalýtí var þó
að finna í því eintaki sem ég fékk í
hendur aö efst á bls. 183 eru endur-
teknar tvær neðstu línurnar af blað-
síöunni á undan og efst á bls. 184
virðast tvær línur hafa falliö brott í
staðinn. Borgarheitið Tucson er og
víðast ritað Tuscon og má kannski
einu gilda. Þessi þýðing er þarft
framtak en hefði að skaðlausu mátt
vera svona tuttugu og fimm árum
fyrr á ferðinni.
A vegum úti
Höfundur: Jack Kerouac.
Þýöandi: Ólafur Gunnarsson.
Útgefandi: Mál og menning 1988.
ÓH
Pea Diát sælgætisvörur með ávaxtasykri fást á eftirtöldum stöð-
um: Stórmörkuðum Hagkaups; Heilsubúðinni, Reykjavíkurvegi 62,
Hafnarfirði; Heilsuhúsinu, Kringlunni/Skólvörðustíg; Allra-Best,
Suðurveri, Rvk.; Skalla, Hafnarfirði; Stjörnuapóteki, Akureyri;
o.fl. stöðum.
Sælgætí þetta hentar sykarsjúkum
HEILDSALA 91-83891

Skúli Pálsson á Laxalóni lýsir viðburðaríkri ævi sinni,
segir frá ætt sinni og samferðamönnum, frumkvæði sínu
í fiskeldi og áratugabaráttu fyrir að fá að rækta regn-
bogasilung. „Framkoma valdastofnana í minn garð er eitt
mesta hneyksli í atvinnusögu þjóðarinnar11 segir Skúli.
kjaftshögg á kerfið.
Mörgum þykir bókin vera
BROSUI ^ í
og
alltgengur ^IIumferoar
betur